I bob. Organik kimyoning tuzilish nazariyasi 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari

atomli spirtlar deyiladi. Ular CnH2n+1OH umumiy formulaga ega.
To`yingan bir atomli spirtlar
H C
H
H
H H C
H
H
O H
metan metanol
H C C
H
H
H
H
H
etan H C
H
H
O H
metanol
H C C
H
H
H
H
H
H C C
H
H
O
H
H
H
etan etanol
79
CH2 CH
CH3
CH2 CH3
OH
2-metilbutanol-1
CH3 C
OH
CH3
CH2 CH3
2-metilbutanol-2
1 2 3 4 1 2 3 4
Spirt formulasi Ratsional nomenklatura Sistematik nomenklatura
CH3OH metil spirti metanol
C2H5OH etil spirti etanol
C3H7OH propil spirti propanol
C4H9OH butil spirti butanol
Spirtlarda gidroksil guruh birlamchi uglerod atomiga bog‘lansa birlamchi
spirt, ikkilamchi uglerod atomiga bog‘lansa ikkilamchi spirt va
uchlamchi uglerod atomiga bog‘lansa uchlamchi spirt deyiladi.
CH2 CH2 CH2 CH3
OH
butanol-1
CH3 CH CH2 CH3
OH
butanol-2
CH3 C CH3
CH3
OH
birlamchi spirt ikkilamchi spirt uchlamchi spirt
2 - metilpropanol-2
CH2 CH3
OH
butanol-1
CH3 CH CH2 CH3
OH
butanol-2
CH3 C CH3
CH3
OH
birlamchi spirt ikkilamchi spirt uchlamchi spirt
2 - metilpropanol-2
CH2 CH2 CH2 CH3
OH
butanol-1
CH3 CH CH2 CH3
OH
butanol-2
CH3 C CH3
CH3
OH
birlamchi spirt ikkilamchi spirt uchlamchi spirt
2 - metilpropanol-2
Olinish usullari. Spirtlar, asosan, quyidagi usullarda olinadi:
1. Murakkab efirlarni gidroliz qilib olinadi:
CH3 C
O
O C2H5 + HOH CH3COOH + C2H5OH
Etilasetat Sirka kislota Etanol
H2SO4
2. Galoid birikmalarga ishqorlarning suvli eritmasi ta’sir ettirib olinadi:
80
3. Etilen uglevodorodlarga temperatura va katalizator – sulfat kislota
ishtirokida suv ta’sir ettirib olinadi(Gidratlash reaksiyasi):
CH3
CHBr
CH3
+ KOH (suv)
CH3
CHOH
CH3
+ KBr
Etilenning gomologlari gidratlanganda ikkilamchi yoki uchlamchi spirtlar
ham hosil bo‘lishi mumkin. Alkenlarga suv Markovnikov qoidasiga muvofiq
birikadi. Qo‘shbog‘ tutgan uglerodlarning vodorod atomlari ko‘p bo‘lganiga
vodorod, vodorodlar soni kam bo‘lgan uglerodga esa gidroksil guruhi birikadi.
Bunda, masalan, propilendan ikkilamchi propil spirti hosil bo‘ladi:
CH3 CH CH2 + HOH CH3 CH CH3
OH
2-metil propilendan esa uchlamchi spirtlar hosil qilinadi:
CH3 C
CH3
CH2 +HOH CH3 C
CH3
CH3
OH
4. Sanoatda metanol sintez gazi (CO+2H2)dan olinadi. Reaksiya yuqori
harorat, bosim va katalizator ishtirokida boradi.
CO + 2H2 CH3OH
to , P