I bob. Rekombinatsiya

Kurs ishi obyekti. Genetik materialning o’zgaruvchanligi, irsiy kasalliklar.
Kurs ishi predmeti. Genetik materialning o’zgaruvchanligi funksional birligi genlar hisoblanadi. Irsiyatning xromosoma va genlarini o‘rganishda molekulyar biologiyaning bir necha usullari: sitogenetik, biokimyoviy, immungenetik, gen injeneriyasi va h. k. dan foydalaniladi.
Kurs ishi maqsad va vazifalari. Mutatsion genetikasi esa uning irsiy patologiyasini o‘rganadi. Tibbiy genetika uchun turli irsiy kasalliklar bo'yicha geterozigota tashuvchilami aniqlash katta ahamiyatga ega. Chunki getero-zigota tashuvchi organizm irsiy kasalliklar bilan o'zlari og'rimaydi. Agar geterozigota tashuvchilar bir xil irsiy kasallikka ega bo'lsa, bunday kishilar nikohidan tug'ilgan bolalaming irsiy kasallik bilan tug'ilish ehtimoli ko'pdir.
Kurs ishining ilmiy-amaliy ahamiyati. Genetika, irsiyat, o’zgaruvchanlik, irsiylanish, mutatsiya, ontogenetik o‘zgaruvchanlik, modifikatsion o‘zgaruvchanlik. genotip, xromosoma, umumiy genetika, mikroorganizmlar genetikasi, odam genetikasi, hayvonlar genetikasi, o'simliklar genetikasi, molekular genetika, immunogenetika, sitogenetika, tibbiyot genetikasi, populyatsion genetika, genetikani rivojlanish bosqichlari, duragaylash metodi, sitogenetik metod, egizaklar metodi, molekular genetik metod, populyatsion statistik metod, genetikaning boshqa fanlar bilan aloqasi, genetikaning nazariy va amaliy ahamiyati.
Kurs ishining tarkibi:
Kirish, 2 ta bob, xulosa va adabiyotlar ro’yxati 27 sahifadan iborat.


I BOB. REKOMBINATSIYA
1.1 Rekombinatsiyaning ahamiyati
Rekombinatsiya (re. va lot. combination — birikish) (genetikada) — tirik organizmlarda genetik materialning nayedda qayta taqsimlanishi. Rekombinatsiya natijasida evolyusion uzgarishlar uchun muhim ahamiyatga ega boʻlgan kombinativ oʻzgaruvchanlik yuzaga chiqadi. Rekombinatsiya barcha tirik organizmlar: viruslardan boshlab, yuksak usimliklar va hayvonlargacha xos boʻlgan universal biologik mexanizm hisoblanadi. Rekombinatsiya eukariot organizmlarda jinsiy jarayon yordamida, prokariotlardakonʼyugatsiya, transformatsiya va traneduksiya, viruslarda qoʻshma infeksiya orqali sodir boʻladi. Rekombinatsiya meyozt gomologik xromosomalarning ajralishi yoki DNK molekulalarining oʻzaro taʼsiri natijasida DNK bir qismining bir molekuladan ikkinchisiga oʻtishi orqali amalga oshiriladi. Rekombinatsiya DNK molekulalari urtasida oʻzaro qismlar almashinuvidan (ritseprok Rekombintsiya) yoki molekula bir qismining boshqa molekulaga oʻtib qolishidan (ritseproq boʻlmagan Rekombinatsiya) iborat. Rekombinatsiya somatik va jinsiy hujayralarda kuzatiladi.
Genetik rekombinatsiya-bu nuklein kislota molekulalari fragmentlar bilan almashinadigan va yangi molekula hosil qiluvchi jarayon. Bu DNKda juda keng tarqalgan, ammo RNK ham rekombinatsiya uchun substrat hisoblanadi. Mutatsiyadan so'ng rekombinatsiya genetik o'zgaruvchanlikni yaratishning eng muhim manbai hisoblanadi..
DNK turli biokimyoviy jarayonlarda ishtirok etadi. Replikatsiya paytida u ikkita yangi DNK molekulalarini yaratish uchun shablon bo'lib xizmat qiladi. Transkripsiyada bu promoter tomonidan nazorat qilinadigan muayyan hududlardan RNK molekulalarini ishlab chiqarish imkonini beradi.
Genetik rekombinatsiyani o’rganish jarayoni
1970-yillarda olimlar ma'lum nukleotid birikmalarida DNKni parchalagan fermentlar sinfini topdilar. Ushbu fermentlar cheklov fermenti deb nomlanadi. Ushbu kashfiyot boshqa olimlarga DNKni turli manbalardan ajratib olishga va birinchi sun'iy rDNK molekulasini yaratishga imkon berdi. Boshqa kashfiyotlar keyin paydo bo'ldi va bugungi kunda DNKni rekombinatsiya qilish uchun bir qator usullar mavjud.
Bir nechta olimlar ushbu rekombinant DNK jarayonlarini rivojlantirishda muhim rol o'ynagan bo'lishsa-da, Stenford universitetining biokimyo bo'limida Deyl Kayzer qo'l ostida aspirant bo'lgan Piter Lobban odatda rekombinant DNK g'oyasini ilgari surgan birinchi kishi deb hisoblanmoqda. Stenforddagi boshqalar ishlatilgan asl texnikani ishlab chiqishda yordam berishgan.
Rekombinatsiyaning ahamiyati
Rekombinatsiya replikatsiya jarayonida va undan keyin DNK ma'lumotlarining ishonchliligini kafolatlaydi. Rekombinatsiya bu juda uzoq makromolekulda yangi chiziqlar yaratish jarayonida DNKning zararlanishini aniqlaydi.
Bilvosita tiklash mexanizmlari rekombinatsiyaga bog'liq. Ya'ni, bitta DNK molekulasida zararni tiklash uchun boshqa homolog molekulalar ishlatiladi. Bu ta'mirlash rekombinatsiyasida zarar ko'rgan mog'or sifatida harakat qiladi.
Mexanizmlar turlicha bo'lishiga qaramay, genetik rekombinatsiyaning umumiy jarayoni quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi
Muayyan gen (masalan, inson geni) aniqlanadi va izolyatsiya qilinadi.
Ushbu gen vektorga kiritilgan. Vektor - bu genning genetik materialini boshqa hujayraga o'tkazish mexanizmi. Plazmidlar umumiy vektorning namunasidir.
Vektor boshqa organizmga kiritiladi. Bunga soniyalar, mikro in'ektsiyalar va elektroporatsiya kabi turli xil genlarni yuborish usullari orqali erishish mumkin.
Vektor kiritilgandan so'ng, rekombinant vektorga ega bo'lgan hujayralar ajratilib, tanlanadi va rivojlanadi.
Jins istalgan mahsulot oxir-oqibat sintezlanishi uchun, odatda ko'p miqdorda bo'lishi uchun ifoda etiladi.
Rekombinat DNK texnologiyasiga misollar
Rekombinant DNK texnologiyasi vaktsinalar, oziq-ovqat mahsulotlari, farmatsevtika mahsulotlari, diagnostika sinovlari va genetik jihatdan yaratilgan ekinlarni o'z ichiga olgan bir qator dasturlarda qo'llaniladi.
Rekombinatsiya va salomatlik
Biz allaqachon DNKni qayta tiklash mumkinligini ko'rdik, lekin u zarar etkazmaydi. Aslida, deyarli hamma narsa DNKga zarar etkazishi mumkin, bu noto'g'ri replikatsiya bilan boshlanib, tuzatilmaydi.
Bundan tashqari, DNK ultrabinafsha nurlanishi, ionlashtiruvchi nurlanish, erkin kislorod radikallari, hujayra nafas olish mahsuloti va biz nima yeyayotganimiz, chekishimiz, nafas olishimiz, ovqatlanishimiz yoki teginishimiz bilan zararlanishi mumkin.
Yaxshiyamki, DNKni himoya qilish uchun hayotdan voz kechishingiz shart emas. Biz ba'zi narsalardan voz kechishimiz kerak, lekin juda ko'p ish hujayraning o'zi tomonidan amalga oshiriladi. DNKning zararlanishini aniqlash va uni tiklash mexanizmlari genetik asosga ega va uning etishmasligi katta oqibatlarga olib keladi..
Homolog rekombinatsiya nuqsonlari bilan bog'liq kasalliklar, masalan, Bloom va Verner sindromi, oilaviy ko'krak va tuxumdon saratoni va boshqalarni o'z ichiga oladi.