I bob. Tijorat banklari likvidliligining nazariy asoslari

Ko‘rsatkichlar nomi	01.01.2020 y.
01.06.2020 y.
Yuqori likvidli aktivlar (mlrd. so‘m)	30 874	32 269
Yuqori likvidli aktivlarning jami aktivlarga nisbati, foizda	11,3%	10,4%
Likvidlilikni qoplash me’yori (min. talab 100%)	208,5%	210,9%
Sof barqaror moliyalashtirish me’yori (min. talab 100%)	112,8%	107,6%
Lahzali likvidlilik me’yori (min. talab 10%)	47,8%	52,0%

Bank tizimi likvidlilik dinamikasi
Ko‘rsatkichlar nomi	01.01.2021	01.01.2022
Yuqori likvidli aktivlar (mlrd. so‘m)	50 476	75 992
Yuqori likvidli aktivlarning jami aktivlarga nisbati, foizda	14,2%	17,7%
Likvidlilikni qoplash me’yori (min. talab 100%)	224,5%	189,6%
Sof barqaror moliyalashtirish me’yori (min. talab 100%)	109,9%	115,4%
Lahzali likvidlilik me’yori (min. talab 25%)	67,4%	99,3%

5-rasm. Bank tizimi likvidlilik dinamikasi⁸.
2-jadval.

Tijorat banklari faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari to‘g‘risida 2023-yil 1-fevral holatiga (banklar kesimida) ma'lumot^9
									mlrd.so’m
№	Bank nomi	Aktiv			Kredit		Kapital		Depozit
		summa		ulushi, foizda	summa	ulushi, foizda	summa	ulushi, foizda	summa	ulushi, foizda
Jami		558 494		100%	391 109	100%	80 686	100%	214 197	100%
Davlat ulushi mavjud banklar		436 022		78%	324 114	83%	62 344	77%	133 754	62%
1	O‘zmilliybank	118 192		21,2%	87 370	22,3%	16 547	20,5%	37 624	17,6%
2	O‘zsanoatqurilishbank	66 162		11,8%	48 959	12,5%	7 887	9,8%	14 660	6,8%
3	Agrobank	54 742		9,8%	44 733	11,4%	9 513	11,8%	12 578	5,9%
4	Asaka bank	50 078		9,0%	36 662	9,4%	6 550	8,1%	13 714	6,4%
5	Ipoteka-bank	42 590		7,6%	32 516	8,3%	6 037	7,5%	15 821	7,4%
6	Xalq banki	32 728		5,9%	21 613	5,5%	5 353	6,6%	14 157	6,6%
7	Qishloq qurilish bank	24 636		4,4%	20 374	5,2%	2 989	3,7%	8 559	4,0%
8	Mikrokreditbank	17 601		3,2%	13 208	3,4%	3 648	4,5%	5 489	2,6%
9	Aloqa bank	16 420		2,9%	9 153	2,3%	1 803	2,2%	7 818	3,7%
10	Turon bank	12 654		2,3%	9 454	2,4%	1 871	2,3%	3 262	1,5%
11	Poytaxt bank	221		0,0%	72	0,02%	145	0,2%	72	0,0%
Boshqa banklar		122 472		22%	66 995	17%	18 342	23%	80 443	38%
12	Kapital bank	29 196		5,2%	16 185	4,1%	2 817	3,5%	24 116	11,3%
13	Hamkorbank	16 951		3,0%	11 396	2,9%	2 645	3,3%	6 755	3,2%
14	Ipak yo‘li bank	12 986		2,3%	8 263	2,1%	2 156	2,7%	6 412	3,0%
15	Orient Finance bank	11 372		2,0%	5 387	1,4%	1 738	2,2%	7 021	3,3%
16	KDB Bank O‘zbekiston	8 582		1,5%	2 068	0,5%	933	1,2%	7 269	3,4%
17	Trast bank	8 250		1,5%	3 524	0,9%	1 695	2,1%	6 257	2,9%
18	Invest Finance bank	7 469		1,3%	4 988	1,3%	937	1,2%	5 801	2,7%
19	Asia Alliance bank	6 272		1,1%	2 212	0,6%	595	0,7%	5 037	2,4%
20	Tenge bank	4 154		0,7%	2 288	0,6%	1 167	1,4%	1 407	0,7%
21	Davr bank	4 020		0,7%	3 229	0,8%	669	0,8%	1 809	0,8%
22	Anor bank	3 602		0,6%	2 201	0,6%	351	0,4%	3 064	1,4%
23	Tibisi bank	2 129		0,4%	1 618	0,4%	575	0,7%	1 466	0,7%
24	Ziraat Bank Uzbekistan	2 111		0,4%	1 082	0,3%	418	0,5%	1 226	0,6%
25	Universal bank	1 866		0,3%	874	0,2%	349	0,4%	1 352	0,6%
26	Garant bank	1 617		0,3%	1 139	0,3%	288	0,4%	774	0,4%
27	Ravnaq-bank	837		0,1%	330	0,1%	131	0,2%	605	0,3%
28	Eron Soderot bankining ShB	465		0,1%	21	0,0%	410	0,5%	30	0,0%
29	Uzum bank	226		0,0%	0,0	0,0%	135	0,2%	10	0,0%
30	Madad invest bank	218		0,0%	183	0,0%	185	0,2%	30	0,0%
31	Smart bank	100		0,0%	0,0	0,0%	100	0,1%	0,0	0,0%
32	O`zagroeksportbank	48		0,0%	6	0,0%	46	0,1%	0,6	0,0%

Inflyatsion targetlash rejimi

Pul-kredit siyosatining inflyatsion targetlash rejimida markaziy bank tomonidan inflyatsiyaning o‘rta muddatli maqsadli darajasi e’lon qilinadi va pul-kredit instrumentlari ushbu inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichiga erishishga yo‘naltiriladi.
Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning mazkur usuli ko‘pgina rivojlangan hamda rivojlanayotgan mamlakatlarda keng qo‘llanilib kelinmoqda. Inflyatsion targetlash rejimi inflyatsiya darajasining o‘zgaruvchanligi va inersion davomiyligini kamaytirishning samarali usuli hisoblanib, o‘rta muddatli istiqbolda barqaror va muvozanatli iqtisodiy o‘sishga erishish uchun kulay sharoitlarni yaratadi.
Inflyatsion targetlash rejimi dastlab 1989 yilda Yangi Zelandiyada amaliyotga joriy qilingan. Bugungi kunga kelib dunyoning 30 dan ortiq davlatlari, jumladan, Avstraliya, Argentina, Braziliya, Buyuk Britaniya, Gruziya, Isroil, Hindiston, Kanada, Polsha, Turkiya, Shvetsiya, Yaponiya, Chexiya kabi davlatlar pul-kredit siyosatining mazkur rejimidan foydalaniladilar.
MDH mamlakatlari orasida Armaniston va Rossiyada inflyatsion targetlash rejimi qo‘llanmoqda. Qozog‘iston va Belarus Respublikasi markaziy banklari tomonidan o‘rta muddatli istiqbolda inflyatsion targetlash rejimiga o‘tish rejasi va dasturlari e’lon qilingan.
Pul-kredit siyosatini yuritishda inflyatsion targetlash rejimining tanlanilishi ushbu rejimning afzalliklari bilan bir qatorda valyuta kursi yoki pul agregatlarini targetlash rejimlarida kuzatilgan qator muammolar bilan izohlanadi.
Markaziy bankning pul-kredit siyosatining maqsadlari va asosiy yo‘nalishlari, shuningdek inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichlariga erishish bo‘yicha majburiyatlarining aniq belgilanishi jamiyatda ijobiy iqtisodiy kutilmalarning shakllanishiga xizmat qiladi.
Inflyatsion targetlash rejimida inflyatsiya bo‘yicha maqsadli ko‘rsatkichlarga erishishda markaziy bankning yuqori darajadagi mustaqilligi talab qilinadi. Bunda makroiqtisodiy sharoitlarning o‘zgarishlariga tezkor moslashuvchanlik imkoniyatining mavjudligi markaziy bankka iqtisodiyotdagi ichki muammolarga e’tibor qaratishiga imkoniyat yaratadi.
Mazkur rejimda markaziy bank faoliyati shaffofligining oshishi aholining inflyatsiya kutilmalarini pasayishiga hamda markaziy bankka bo‘lgan ishonchi mustahkamlanishiga olib keladi.
Shu bilan birga, ushbu rejimga o‘tish va uni samarali amalga oshirish mamlakatda muhim tashkiliy-huquqiy va makroiqtisodiy sharoitlar majmuini talab qiladi.
Xususan, past va barqaror inflyatsiya darajasiga erishish vazifasi markaziy bankning pul-kredit siyosatini amalga oshirishdagi nafaqat rasman balki amalda ham bosh maqsadi bo‘lishi kerak.
Markaziy bank oraliq mo‘ljal sifatida xizmat qiluvchi narxlar dinamikasidagi o‘zgarishlar prognozi asosida inflyatsiya bo‘yicha maqsadli ko‘rsatkichga erishish yuzasidan majburiyat oladi. Boshqa makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar (iqtisodiy o‘sish, pul massasi, ayirboshlash kursi va boshqalar) bo‘yicha maqsadli mo‘ljallar rasmiy ravishda qabul qilinmaydi.
Bunda markaziy bank amaldagi inflyatsiya darajasi va kutilayotgan narxlar dinamikasiga baho berishda ishonchli tahliliy va prognozlashtirish bazasiga ega bo‘lishi talab etiladi. Tahlillarning sifatli bo‘lishi ko‘p jihatdan, ichki bozordagi narxlarning real dinamikasini o‘zida aks ettiruvchi ishonchli va batafsil statistik ma’lumotlarning mavjudligini talab etadi.
Inflyatsion targetlash rejimining samaradorligi ko‘p jihatdan, markaziy bankning inflyatsiya bo‘yicha miqdoriy mo‘ljallarni belgilash va pul-kredit instrumentlarini tanlashdagi mustaqilligi darajasi bilan bog‘liq.
Shuningdek, bu rejimni qo‘llashda fiskal siyosatning pul-kredit siyosatidan ustunlik qilmasligi, ya’ni pul-kredit siyosatining soliq-byudjet sohasidagi maqsadlarga qaratilmasligi talab etiladi.
Inflyatsion targetlash rejimida inflyatsiya bo‘yicha maqsadli ko‘rsatkichlarga erishishda aholi va biznes vakillarining inflyatsion kutilmalari muhim ahamiyat kasb etishi tufayli olib borilayotgan pul-kredit siyosatiga jamiyatning ishonchini mustahkamlash dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
Bunda markaziy bank faoliyatining shaffofligi hamda aholi bilan muloqot tizimining kuchaytirilishi yuqoridagi vazifalar ijrosini ta’minlashga xizmat qiladi. Xususan, markaziy bank doimiy ravishda statistik ma’lumotlarni chop etib, maqsadli ko‘rsatkichlarga erishish yuzasidan ko‘rilayotgan choralar to‘g‘risida jamiyat va iqtisodiyotning real sektori ishtirokchilarini xabardor qilib boradi.
Inflyatsion targetlash rejimida markaziy bankning foiz stavkasi pul-kredit siyosatining asosiy instrumenti bo‘lganligi uchun mazkur rejimning natijadorligi mamlakatdagi moliya institutlari va bozorlarining rivojlanganlik darajasiga bog‘liq hisoblanadi.
Bunda, markaziy bank pul bozoridagi foiz stavkalari darajasi va dinamikasiga likvidlikni taqdim etish yoki likvidlikni qaytarib olish operatsiyalari orqali ta’sir ko‘rsatadi.
Mazkur holatda, markaziy bank tomonidan belgilanadigan inflyatsiya o‘zgarishining oraliq intervali amal qilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Markaziy bank tomonidan asosiy e’tibor maqsadli ko‘rsatkichlarning mazkur interval doirasida bo‘lishini ta’minlashga qaratiladi.
Ushbu parametrlar bajarilmagan holatlarda markaziy bank tomonidan tafovutlarning sabablariga tushuntirish berilishi va keyingi davrda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan choralar xususida aniq pozitsiya shakllantirilishi lozim.
Shu bilan birga, xorijiy mamlakatlar tajribasida inflyatsion targetlash rejimi qo‘llanilishining tahlili mazkur rejimni amaliyotga joriy etish jarayonida qator muammoli holatlar mavjudligini ko‘rsatmoqda.
Xususan, rivojlanayotgan va MDH mamlakatlarida inflyatsiyaga ta’sir qiluvchi asosiy omillar nomonetar xususiyatga egaligi hamda ularning markaziy bank nazorati doirasidan tashqarida ekanligi pul-kredit siyosati instrumentlarini qo‘llash samaradorligini sezilarli darajada cheklaydi.
Shuningdek, maqsadli ko‘rsatkich sifatida haqiqiy vaziyatni o‘zida aks ettiruvchi narxlar indeksining tanlanishi ham inflyatsion targetlash rejimini qo‘llashning yana bir muhim talablaridan hisoblanadi.
Ayrim mamlakatlarda iste’mol baholari indeksi (IBI) o‘rniga jahon bozorlaridagi narxlar o‘zgarishi, ma’muriy o‘rnatiladigan narxlar, mavsumiylik kabi qator omillarni istisno etuvchi indekslardan foydalaniladi. O‘zgartirilgan ko‘rsatkichlarning qo‘llanilishi rasmiy IBI yoki YaIM deflyatori bilan tafovutlarning kelib chiqishi xatarlarini oshiradi.
Inflyatsion targetlash rejimining amaliyotga joriy qilish xususiyatlari turli mamlakatlarda bir-biridan farqlansa-da, umuman olganda, erishilgan natijalar mazkur usulning rivojlangan mamlakatlar, shuningdek, o‘tish davri iqtisodiyoti mamlakatlarida samarali bo‘lganligidan dalolat beradi.
Inflyatsion targetlash rejimining joriy qilinishi iqtisodiy siyosatni keng ko‘lamda takomillashtirishni talab etadi.
Misol uchun, Lotin Amerikasida inflyatsion targetlashning qo‘llanilishi soliq-byudjet siyosatining ham qayta ko‘rib chiqilishini taqozo qilgan.
Shuningdek, inflyatsion targetlash rejimini amaliyotga joriy qilgan mamlakatlarda makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar sifatining yaxshilanishi, markaziy bankning texnik hamda tahliliy-prognozlashtirish imkoniyatlarining oshishi kuzatiladi.
Inflyatsion targetlashning natijadorligi ko‘p jihatdan pul-kredit siyosati foiz kanali samaradorligiga bog‘liqligini inobatga olib, xorijiy mamlakatlarda asosiy e’tibor moliya tizimini rivojlantirish va barqarorligini ta’minlashga qaratilmoqda.