I боб. ҲУҚУҚ презумпциялари

ҲУҚУҚДАГИ ПРЕЗУМПЦИЯ ТУШУНЧАСИ ВА ТУРЛАРИ
Презумпция (лотинча — эҳтимоллик) маълум бир фактларнинг мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги тўғрисида эҳтимол қилинган фактлар орасидаги боғлиқликка ва фактларнинг мавжудлигига асосланган ҳолда илгариги тажриба билан тасдиқланган тахминдир.
Презумпциянинг муҳим белгиси унинг тахминий тавсифи. Презумпция ишонч эмас, балки эҳтимоллик умумлашмасидир. Лекин унинг эҳтимоллик даражаси жуда баланд ва объектив дунёда ҳамда кундалик ҳаёт жараёнида қайтарилиб турадиган предмет ва кўринишлар орасидаги боғлиқликка асосланади.
Бир хил шароит ва бир хил вазиятда факт ва кўринишларни кузатиб, киши предмет ва кўринишлар ўртасидаги боғликликка, ўтган тажрибага асосланади ва албатта, шунга ўхшаш шарт, вазият бўлган тақдирда айнан шу факт ва кўриниш бўлади, деб тахмин қилади. Масалан, эр-хотиннинг биргаликдаги ҳаёти боланинг отасини — эр деб тахмин қилишга асос бўлади. Ишни кўрадиган судьянинг судланувчи, жабрланувчи ёки процесснинг бошқа иштирокчилари билан қариндош-уруғчилик алоқаси судья ишни холисона кўролмаслиги мумкин деган тахминга асос бўла олади ва ҳоказо.
Презумпция ҳақиқатга эришишни енгиллаштириш воситаси бўлиб хизмат қилади. Кўп презумпциялар кўп асрлик амалиёт ва фикрлаш фаолиятининг маҳсули ҳисобланади. Улардан фойдаланиш кишиларни бир фикрлаш жараёнини такрорлаш заруратидан холос қилади. Шунга кўра бундай презумпциялар ижтимоий тараққиётнинг қимматли бойлиги бўлиб ҳисобланади.
Ҳуқуқий презумпция — умумий презумпциянинг бир тури. Улар фақат ҳуқуқ соҳасидаги ёки фақат ҳуқуқ билан боғлиқ бўлган нарса ва ҳодиса орасидаги боғлиқликнинг оддий тартибини акс эттиради. Ҳуқуқий презумпция ҳуқуқ нормаларида бевосита ёки билвосита мустаҳкамланади.
Ҳуқуқий презумпциялар турларга бўлинади.
Ҳуқуқий мустаҳкамлаш фактига кўра презумпция фактик ва қонуний бўлади. Фактик презумпцияда қонун акс этмайди ва шунинг учун юридик аҳамиятга эга бўлмайди. Лекин улар ҳуқуқни қўлловчи шахснинг ички ишончини вужудга келтиришда ҳисобга олинади.