I bob. Yapon tilida fonetik tovushlarning shakllanishi
Undoshlarning ovoz va shovqin ishtirokiga ko‘ra tasnifi
Download 438.5 Kb. Pdf ko'rish
|
yapon tilida fonetik tovushlarning shakllanishi
|
Undoshlarning ovoz va shovqin ishtirokiga ko‘ra tasnifi
Sonorlar Shovqinlilar Jaranglilar Jarangsizlar m,n,ng,l, r b, v, z, d, j, j(dj), g, g‘, y,l, m, n, ng, r
p, f, s, t, sh, ch, k, x, k, h.
Undosh fonemalar tizimini jadvalda quyidagicha berish mumkin:
F O N E M A L A R p b f v t d s z c h j s h j k g g ‘ q x h m n ng y l r S Ho vq inl
i + + + + + + + + + + + + + + + + + +
S on or
+ + + + + 33 Ja ra n gl i
+ + +
+ +
+ + + +
+ + +
+ + + Ja ra ng siz
+
+ +
+ +
+ +
+ + +
P o rt lo vc hi
+ + + +
+
+ + + +
sir g‘ al uvc h i
+ +
+ +
+ +
+
+ +
+ A ffr ik at
+ +
T itr oq
+ B ur un
+ + +
n
+ L abia l + + + +
+
ti l ol di
+ + + + + + +
+
+ +
ti l o‘ rta
+ ti l or qa
+ +
+
34 chu
qu r ti l or qa
+ + +
b o‘ g‘ iz
+
2.2. Yapon va o‘zbek tillarida unli va undoshlarning tahlili Yapon tilidagi unli tovushlar. Yapon tilida beshta unli tovsh mavjud. Bu halqaro hamda o‘zbek tili trankripsiyasida ham quyidagi belgilar bilan ifodalanadi: Halqaro fonetik
trankripsiya (HFT) [a]
[i] [u]
[e] [o]
O‘zbek tili unli tovush transkripsiya A I
E O O‘zbek tili tiniq talaffuz qilinadigan konsonant tipga kiradi. Uning tovush tarkibi 23 undosh 6 ta unli hamda bitta tutuq belgisidan iboratdir. Yapon tilida esa 5 ta unli tovshlar– a, i, u, e, o mavjud va ular qisqa hamda uzun talafuz etilishi mumkin. [a] – Quyi kenglikdagi orqa unlisi; talaffuz qilinganda pastki jag‘ yapon tili boshqa unli tovushlarini talaffuz qilinganga qaraganda pastga tushirilgan bo‘lib, og‘mz katta ochiq til va lablar ishtiroki past darajadadir. [A] unlisi ifodada o‘zbek tilidagi urg‘u berilgan undoshlar bilan yasalganda o‘xshab ketadi, masalan, quyidagi kam, sham, pat so‘zlari yapon tilidagi (A) unlisining talaffuziga mos tushishi mumkin. Biroq yapon tilida tovushlar o‘zbek tiliga qaranganda juda chqur talaffuz qilinadi va til ancha orqaga yo‘naltiriladi. [i] – Old qator yuqori tor unlilar; ushbu tovushni talaffuz qilganda pastki jag‘ ozgina ko‘tarilib, til oldinga va yuqori tanglayga bir ozgina ko‘tarilib, tilning uchi esa pastki tishlarga tegib turadi. Lablar bir oz cho‘zilgan bo‘ladi. Akustik
35 holatda o‘zbek tilidagi (i) tovushiga o‘xshab ketadi. Masalan, kir, jim, [i] oldida hamma undoshlar yumshoqlashadi. [e] – til oldi o‘rta kenglik unlisi; talaffuz qilinganda pastki jag‘ anchagina pastka tushadi, [i] tovushni talaffuziga nisbatan, lekin [a] tovushiga o‘xshaganchalik emas. Til o‘rta tanglay kengligida ko‘tarilgan bo‘lib, lekin [i] talafuziga nisbatan bir oz kamroq til pastki tishlarga tegizilgan bo‘ladi. Akustik holatda o‘zbek tilidagi (E) tovushiga o‘xshab ketadi. Masalan, etik, eshak. Har qanday holatda ham aniq va ravon talaffuz qilinadi. Undoshlarni yushatish holatlari ham yo‘q. [o] – Orqa qator lablangan quyi keng unlilar; talaffuz qilinganda pastk jag‘ (e) tovushini talaffuz qilgandagi holatda bo‘ladi. Til bir oz orqaga tortilgan, lekin lablar o‘zbek tilidagi (o) talaffuzi singari ozgina dumaloqlangan bo‘ladi. Har qanday holatda ham aniq va ravon talaffuz qilinadi. Yapon tilida quyidagi diftonglar mavjud. HFT
[ai] [oi]
[i] O‘zbek tili transkripsisi AU OU
UY
Yapon tilidagi hamma diftonglar bir biriga o‘xshamas – masalan, birinchi unli juda kuchli (bo‘g‘in hosil qiladigan), ikkinchisi – zaif (bo‘g‘in hosil qilmaydigan). Yapon tilida diftonglarni talaffuz qilish bo‘g‘in hosil qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi va aniq va ravon talaffuz qilinadi. Asta sekin [i] tovush hosil qilish organlari bo‘g‘insiz tovush artikulyasiyasiga o‘tadi. Zamonaviy yapon tilida [ei] diftongi yo‘q va o‘xshashlari ham yo‘q. [e] va [i] unlilari bir bo‘g‘inda uzun tovush ey tovushini beradi lekin alohida (ei) deb talaffuz yilinmaydi. Lekin o‘zbek tilidagi ikkala variant ham mavjud deb ayta olamiz. SHuni inobatga olish kerakki har doim ham [a], [o], unli tovushlari [i] tovushi bilan uyushib diftong bo‘ladi deb ayta olmaymiz. Ular alohida alohida ham talaffuz etilishi mumkin.
36 Reduksiya so‘zning birinchi bo‘g‘inida biror unlining, odatda, tor unlining kuchsizlanib talaffuz qilinishidir. Masalan, bir, bil, til so‘zlari bir bo‘g‘inli bo‘lganligi va urg‘u shu so‘zdagi (i) unlisiga tushganligi tufayli bu so‘zlardagi (i) unlisi me’yordagidek talaffuz qilinadi va eshitiladi. Lekin shu so‘zlarning oxiriga ikkinchi bir bo‘g‘in qo‘shilishi bilan, urg‘u ham ikkinchi bo‘g‘inga ko‘chadi. Natijada birinchi bo‘g‘inidagi (i) unlisi kuchsizlanadi va eshitilar-eshitilmas holda sust talaffuz qilinadi: (bilak), (tilak), (biroq). Birinchi bo‘g‘indagi urg‘uning ana shunday kuchsizlanib talaffuz qilinishi reduksiya hodisasiga misol bo‘la oladi (reduksiya so‘zining lug‘aviy ma’nosi «kuchsizlanish», «orqaga qaytish», «pastga tushish» demakdir). Reduksiyaga quyidagi so‘zlarning birinchi bo‘g‘inida kelgan (i) ning kuchsizlanib talaffuz qilinishi ham misol bo‘la oladi: (pishiq), (shira), (pishak), (qiliq), (ichak) kabi. Reduksiyaning ikkinchi bo‘g‘inda kelishi ham uchrab turadi. Bu hodisa so‘zga uchinchi bo‘g‘in qo‘shilganda sodir bo‘ladi - ikkinchi bo‘g‘indagi unli tamoman kuchsizlanib, tushib qoladi. Masalan, burun- burni, bo‘yin-bo‘yni, egin-egni, keyin- keyini singari. Yapon tilida ko‘pincha unlilar (I) (E) reduksiyasi uchraydi. Bu hodisa ko‘pincha ikkita jarangsiz undoshlar hamda jarangsiz undoshdan keyin so‘z oxirida kelishi mumkin. Nutq organlari bu holatda unli tovushni joyida qolish darajasini saqlab qoladi. Lekin urg‘uning kuchli bo‘lishi tufayli kuchsizlangan unli tovush qisqa va zaif talaffuz qilinadi. (masalan, desu so‘zi deyarli des, deshita yoki deshta kabi talaffuz qilinadi). Biroq ayrim holatlarda, ya’ni masalan, she’r, ashula va boshqa aniq tovushlarni talaffuz qilganda bu tovushlar odatda ainq va ravon talaffuz qilinadi. Bundag tashqari reduksiya yapon tilida o‘zlashtirilgan so‘zlarni yozish va talaffuz qilish orqaoi kelib chikadi. Ushbu so‘zlar katagana alifbosida yoziladi. Ushbu holatda suzning oxirida yoki o‘rtasida turadigan undoshlar qattiq bo‘g‘in orqali talaffuz qilinadi. (masalan, takushii – taksi, supotsu – sport,). O‘zlashtirma so‘zlarda undoshlar nafaqat jarangsizlar bilan balki boshqa g‘olatlarda ham reduksiya bo‘lishi mumkin. Yapon tilida undosh tovushlar Til orqa portlovchi undoshlar 37 YApon tilida quyidagi portlovchi undosh tovushlar mavjud: [k], [k] [g], [g],
Download 438.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|