I elektr yuklamalarini hisoblash. 5 II. Kuch transformatorini quvvati va sonini aniqlash 18

Mundarija

Xulosa 29

KIRISH 2
I.ELEKTR YUKLAMALARINI HISOBLASH. 5
II.KUCH TRANSFORMATORINI QUVVATI VA SONINI ANIQLASh 18
III.TEXNIK – IQTISODIY QIYOSLASH NATIJASIDA ELEKTR STANTSIYALARI VA PODSTANTSIYALARINI BOSH SXEMASINI TANLASH………………………………………………………………………..22
IV.QISQA TUTAShUV TOKLARNI HISOBLASh 23
V. ELEKTROSTANTSIYA VA PODSTANTSIYALARDA ASBOB – USKUNALARNI TANLASH 27
Hulosa 29
Adabiyotlar 30

KIRISh.

Bugun mamlakatimizni modernizatsiya kilish va yangilash, iqtisodiyotimizning sifat jixatidan yangi, zamonaviy tarkibiy tuzilmasini shakllantirish, xududlarimizni kompleks rivojlantirish bo‘yicha barcha rejalarimizning muvaffakiyatli amalga oshirilishi infratuzilma tarmoklarini yuksak sur’atlar bilan rivojlantirishga uzviy bog‘lik ekani xakida gapirishning xojati yo‘k.
Infratuzilmani rivojlantirish bo‘yicha kabul kilingan dasturlarda yakin istikbolda yangi energetika kuvvatlarini, elektr energiyasini uzatish tarmoklarini barpo etish va mavjudlarini rekonstruksiya kilish bo‘yicha 26 tadan ortik investitsiya loyixasini amalga oshirish ko‘zda tutilgan. Bular, avvalambor, Tallimarjon issiklik elektr stansiyasida umumiy kuvvati 900 megavolt bo‘lgan ikkita bug‘-gaz kurilmasini, Toshkent issiklik elektr stansiyasida kuvvati 370 megavoltni tashkil etadigan bug‘-gaz kurilmasini, Angren issiklik elektr stansiyasida kuvvati 130-150 megovattdan iborat energoblokni, Farg‘ona vodiysida yangi energetika kuvvatlarini barpo etish, Sirdaryo va Yangi Angren issiklik elektr stansiyalarini bir-biri bilan bog‘laydigan yukori voltli elektr uzatish tarmog‘ini kurish, Ustyurt gaz-kimyo majmuasining tashki energiya ta’minotini tashkil etish kabi muxim strategik loyixalardir.
Ayni loyixalash ishlarini amalga oshirishda kurs ishini amalga oshirish yuqoridagi ulkan ishlarni ro‘yobga chiqarishda ilk qadamlar bo‘ladi.
Kurs ishi topshirig‘ida quyidagilar ko‘rsatilgan :
a) energetik tizim haqida ma’lumot;
b) yig‘ma shinalardagi maksimal quvvat, /MVt/;
v) energetik tizimni kuchlanishi I_n /kV/;
g) chiqish liniyalarining soni va kuchlanishi;
d) elektr stansiyalari yoki podstansiyani tipi va iste’molchilarining turi.
Topshiriqni amalga oshirishda talaba oldinga qo‘yilgan masalani nazariy va amaliy bilimlariga tayanib yoritish uchun ko‘nikma xosil qiladi.
Energiya tizimi bilan aloqa va ortiqcha quvvatni berish 110, 220 yoki 330 kV kuchlanishli kuchlanishda amalga oshiriladi, buning uchun stansiyada yuqori kuchlanishli o'tkazgichlar qurilmoqda. GRU aloqa transformatorlari orqali yuqori kuchlanishli elektr uzatish moslamalariga ulanadi. Odatda, ikkita ulash transformatori o'rnatiladi, ular stansiyaning turli ish rejimlarida barcha ortiqcha quvvatni berishni ta'minlashi kerak.
Yuqori issiqlik yuklari mavjud bo'lganda, CHESda katta quvvatli - 120 MVt va undan ko'p turbinali bloklar o'rnatiladi. Bunday quvvatli generatorlarning nominal kuchlanishlari 10 kV (15, 75; 18 yoki 20 kV) dan ortiq bo'lganligi sababli, ular kuchaytiruvchi transformatorlar bilan bloklarga ulanadi va 110-330 kV o'tkazgich shinalari elektr energiyasi bilan ta'minlanadi. Bunday holda, 6-10 kV iste'molchilar iste'molchi taqsimlash moslamasidan quvvatlanadi.
Iste'molchi KRU odatda ajratilgan seksiyali kalitlarga bo'lingan bir yoki ikkita shina tizimiga ega. KRU uchastkalari pastga tushiruvchi transformatorlar orqali ikkita stansiya generatoriga ulanadi.
So‘nggi yillarda mamalakatimizning Energetika tizimida amalga oshirilgan islohotlar natijasida bir yil ichida $2 mlrdlik to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri investitsiya hisobiga 2700 MVt quvvatli 6 ta yangi elektr stansiyasini qurish bo‘yicha loyihalar boshlab yuborilgan.
Har bir kompaniyaga, shu jumladan, „Hududiy elektr tarmoqlari“ AJ oldiga ham bir qator vazifalarni qo‘ydi. Qilinadigan modernizatsiya, rekonstruksiya ishlarini amalga oshirishga tarifni ko‘tarish hisobidan emas, balki mana shu ishlab chiqarishda ketadigan harajatlarni, ya’ni tannarxni kamaytirish evaziga erishish masalasini yechimini choralari ko‘rilmoqda.
Yuqoridagi masalalarni davlatimiz rahbari tomonidan ham o‘z chiqishlarida takidlab o‘tganlar: “Davlat korxonalarini transformatsiya qilish bo‘yicha biz juda katta o‘zimizga majburiyat olganmiz, xalqimiz oldida. Hammamiz uchun bu — yangilik. Agar biz energetika sohasida transformatsiyani to‘g ‘ri qilsak, juda katta natijalarga erishishimiz mumkin. Eng katta narsa, bu — tannarxni kamaytirish. Qayerga bormasak, odamlar elektr energiyadan norozi. Hozirgi ko‘p elektr stansiyalarining eskirish darajasi 50 foizdan yuqori. Uch yil oldin 70 foiz edi. Bu albatta, raqobatbardoshlilik nuqtai nazaridan, harajat nuqtai nazaridan mutlaqo bizning hozirgi rejalarimizga to‘g ‘ri kelmaydi” — dedi davlat rahbari.
Shu bilan birga, prezident yangi tashkil etilgan to‘rtta mustaqil kompaniya — «O`zbekiston milliy elektr tarmoqlari», «Hududiy elektr tarmoqlari», «Issiqlik elektr stansiyalari» va «O`zbekgidroenergo» aksiyadorlik jamiyatlari transformatsiyaga tayyor yoki yo‘qligini aniqlash bo‘yicha vazifa bergan. Issiqlik stansiyalarida davlat xususiy sherikchilikni rivojlantirish boshlangani, biroq hududiy elektr stansiyalarda hali ham bu kechikayotgani tanqid qilingan.
“Bitta Sirdaryodagi ishlab chiqaradigan elektr energiyasi hududga yetib borguncha necha pulga tushayapti degan savol hammani qiynashi kerak. 4ta kompaniyani rahbari oldiga qo‘ygan vazifalarni qanday bajarish bo‘yicha aniq fikr aytishi kerak. Bular haftada 50 foiz ishini transformatsiya bilan shug ‘ullansa menga ham ma’qul”, — deya qayd etdi prezident.
Bundan kelib chiqadiki Energetika tizimini rivojlantirish davlat rivojlanish va istiqboli uchun eng zarur omillardan biri ekanligini davlat rahbari ham har bir yeg ‘ilishlarda qayta qayta takidlab o‘tmoqdalar.
Hozirgi kunda energiya ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish va elektr energiyasi tannarxini kamaytirish choralari ko‘rilmoqda.Eleketr energiyasini sifatli va tannarxini kamaytirish chorasi sifatida mamlakatimizning gidroenergetik rejalari tuzildi:
2026 yilgacha O`zbekistonda umumiy quvvati 740 MVt bo‘lgan 21 ta gidroenergetika loyihasi ishga tushiriladi.
Kelgusi yildayoq 3 ta yangi GESning ishga tushirilishi va 4 ta mavjud GESning modernizatsiya qilinishi, gidroenergetika quvvatini 173 MVtga oshiradi. Toshkent viloyatining Bo‘stonliq tumanida kattaligi bo‘yicha Chorvoq GESidan keyin respublikada ikkinchi o‘rinda turadigan GES qurilishi uchun Pskem daryosi to‘sib qo‘yildi. Pskem suv ombori to‘g ‘onining balandligi 200 metrni tashkil qiladi. GES qurilishi loyihasi doirasida umumiy qiymati 799,6 million dollarlik investitsiyalarni o‘zlashtirish rejalashtirilgan. 418 MVt quvvatga ega Pskem GESi ishga tushirilgach, yiliga 950 million kVt•soat elektr energiyasi ishlab chiqaradi. 2026 yilga mo‘ljallangan yangi GESning ishga tushirilishi yiliga 250 million kub metr tabiiy gazni tejash imkonini beradi.

I. ELEKTR YuKLAMALARINI HISOBLASh.

Elektr yuklamalarini talab koeffitsenti K¬s buyicha hisoblaymiz. Sanoat iste'molchilari uchun talab koeffitsenti – Ks bildirgichlarda berilgan. (A-1).

1. 
   Berilgan sanoat korxonalari uchun aktiv quvvati quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi.
   

[МVт] (1)
Р_ust – korxonaning berilgan aktiv quvvati (MVt)
К_s – talab koeffitsenti.
2. Yillik va bir sutkalik yuklamalarni grafigini qurish uchun quyidagilar aniqlanadi:
a) Xar bir sanoat korxonasi uchun to‘la va reaktiv quvvat:
[МVА] (2)
[МVаr] (3)
b) Bildirgich adabiyotlarda sanoat korxonalarining tipik grafiklari berilgan. (A.1). Bu tipik grafiklardan foydalanib, sanoat korxonalarini sutkalik va yillik grafiklari quriladi. Grafiklarni qurish uchun qish va yozgi kunlar uchun jadval tuziladi. Jadvalni tuzishda quyidagi ifodalardan foydalanamiz.


[MWt] (4)

Avtomobil sanoati uchun sutkalik aktiv quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishki	Yozgi
0_1	45	35	10,62	8,26
1_2	45	35	10,62	8,26
2_3	40	35	9,44	8,26
3_4	42	38	9,912	8,968
4_5	42	38	9,912	8,968
5_6	35	31	8,26	7,316
6_7	35	28	8,26	6,608
7_8	62	65	14,632	15,34
8_9	90	85	21,24	20,06
9_10	100	95	23,6	22,42
10_11	100	95	23,6	22,42
11_12	95	95	22,42	22,42
12_13	96	86	22,656	20,296
13_14	96	92	22,656	21,712
14_15	98	94	23,128	22,184
15_16	94	83	22,184	19,588
16_17	96	87	22,656	20,532
17_18	92	82	21,712	19,352
18_19	92	80	21,712	18,88
19_20	87	78	20,532	18,408
20_21	85	78	20,06	18,408
21_22	85	81	20,06	19,116
22-23	72	65	16,992	15,34
23_24	72	75	16,992	17,7

[MWt]

Yengil sanoat uchun sutkalik aktiv quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishgi	Yozgi
0_1	93	93	31,248	31,248
1_2	93	93	31,248	31,248
2_3	93	93	31,248	31,248
3_4	93	93	31,248	31,248
4_5	93	93	31,248	31,248
5_6	93	91	31,248	30,576
6_7	94	90	31,584	30,24
7_8	95	91	31,92	30,576
8_9	98	95	32,928	31,92
9_10	98	96	32,928	32,256
10_11	96	96	32,256	32,256
11_12	95	95	31,92	31,92
12_13	97	97	32,592	32,592
13_14	97	97	32,592	32,592
14_15	94	94	31,584	31,584
15_16	95	95	31,92	31,92
16_17	97	95	32,592	31,92
17_18	100	96	33,6	32,256
18_19	100	97	33,6	32,592
19_20	100	97	33,6	32,592
20_21	100	97	33,6	32,592
21_22	98	97	32,928	32,592
22-23	95	95	31,92	31,92
23_24	94	94	31,584	31,584

[MVаr] (5)

Avtomobil sanoati uchun sutkalik reaktiv quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishgi	Yozgi
0_1	45	35	12,41616	9,65701
1_2	45	35	12,41616	9,65701
2_3	40	35	11,03658	9,65701
3_4	42	38	11,58841	10,48475
4_5	42	38	11,58841	10,48475
5_6	35	31	9,65701	8,553352
6_7	35	28	9,65701	7,725608
7_8	62	65	17,1067	17,93445
8_9	90	85	24,83231	23,45274
9_10	100	95	27,59146	26,21188
10_11	100	95	27,59146	26,21188
11_12	95	95	26,21188	26,21188
12_13	96	86	26,4878	23,72865
13_14	96	92	26,4878	25,38414
14_15	98	94	27,03963	25,93597
15_16	94	83	25,93597	22,90091
16_17	96	87	26,4878	24,00457
17_18	92	82	25,38414	22,625
18_19	92	80	25,38414	22,07317
19_20	87	78	24,00457	21,52134
20_21	85	78	23,45274	21,52134
21_22	85	81	23,45274	22,34908
22-23	72	65	19,86585	17,93445
23_24	72	75	19,86585	20,69359

[MVar]

Kimyo sexi uchun sutkalik reaktiv quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishgi	Yozgi
0_1	93	93	23,436	23,436
1_2	93	93	23,436	23,436
2_3	93	93	23,436	23,436
3_4	93	93	23,436	23,436
4_5	93	93	23,436	23,436
5_6	93	91	23,436	22,932
6_7	94	90	23,688	22,68
7_8	95	91	23,94	22,932
8_9	98	95	24,696	23,94
9_10	98	96	24,696	24,192
10_11	96	96	24,192	24,192
11_12	95	95	23,94	23,94
12_13	97	97	24,444	24,444
13_14	97	97	24,444	24,444
14_15	94	94	23,688	23,688
15_16	95	95	23,94	23,94
16_17	97	95	24,444	23,94
17_18	100	96	25,2	24,192
18_19	100	97	25,2	24,444
19_20	100	97	25,2	24,444
20_21	100	97	25,2	24,444
21_22	98	97	24,696	24,444
22-23	95	95	23,94	23,94
23_24	94	94	23,688	23,688

[МVА] (6)

Avtomobil sanoati uchun sutkalik to’la quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishki	Yozgi
0_1	45	35	16,33846	12,70769
1_2	45	35	16,33846	12,70769
2_3	40	35	14,52308	12,70769
3_4	42	38	15,24923	13,79692
4_5	42	38	15,24923	13,79692
5_6	35	31	12,70769	11,25538
6_7	35	28	12,70769	10,16615
7_8	62	65	22,51077	23,6
8_9	90	85	32,67692	30,86154
9_10	100	95	36,30769	34,49231
10_11	100	95	36,30769	34,49231
11_12	95	95	34,49231	34,49231
12_13	96	86	34,85538	31,22462
13_14	96	92	34,85538	33,40308
14_15	98	94	35,58154	34,12923
15_16	94	83	34,12923	30,13538
16_17	96	87	34,85538	31,58769
17_18	92	82	33,40308	29,77231
18_19	92	80	33,40308	29,04615
19_20	87	78	31,58769	28,32
20_21	85	78	30,86154	28,32
21_22	85	81	30,86154	29,40923
22-23	72	65	26,14154	23,6
23_24	72	75	26,14154	27,23077

[МVА]

Yengil sanoat uchun sutkalik to’la quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishki	Yozgi
0_1	93	93	39,06	39,06
1_2	93	93	39,06	39,06
2_3	93	93	39,06	39,06
3_4	93	93	39,06	39,06
4_5	93	93	39,06	39,06
5_6	93	91	39,06	38,22
6_7	94	90	39,48	37,8
7_8	95	91	39,9	38,22
8_9	98	95	41,16	39,9
9_10	98	96	41,16	40,32
10_11	96	96	40,32	40,32
11_12	95	95	39,9	39,9
12_13	97	97	40,74	40,74
13_14	97	97	40,74	40,74
14_15	94	94	39,48	39,48
15_16	95	95	39,9	39,9
16_17	97	95	40,74	39,9
17_18	100	96	42	40,32
18_19	100	97	42	40,74
19_20	100	97	42	40,74
20_21	100	97	42	40,74
21_22	98	97	41,16	40,74
22-23	95	95	39,9	39,9
23_24	94	94	39,48	39,48

II. KUCh TRANSFORMATORINI QUVVATI VA SONINI ANIQLASh.

Berilgan sanoat korxonalarining to‘la quvvatini 40 % -ni I –toifali, 60% - ni esa II- toifali iste'molchilar tashkil tashkil etadi.

1. I va II–toifali iste'molchilarni aktiv va to‘la quvvatlari quyidagicha aniqlanadi.
a) I – chi sanoat korxonasi uchun:
[MWt] (10)
[MWt] (11)
[MV^.А] (12)
[МV^.А] (13)
b) II – chi sanoat korxonasi uchun:
[МWt] (14)
[МWt] (15)
[МV^.А] (16)
[МV^.А] (17)
v) Umumiy to‘la quvvatni quyidagicha aniqlanadi:
[МWt] (18)
[МVаr] (19)
[МV^.А] (20)

2. Agar iste'molchilarning ko‘pchilik qismi birinchi va ikkinchi toifali bo‘lsa, yoki sutkalik va yillik yuklama grafigi o‘zgarib tursa, ikki transformatorli podstantsiyadan foydalanish tavsiya qilinadi. Bunda har bir transformator umumiy yuklamaning 70% ga hisoblanadi.

Transformatorning nominal quvvatlari quyidagi shartga ko‘ra tanlanadi.

[МV^.А] (21)

Ya’ni:
[МВ^.А]
Demak, GOST bo‘yicha 80 MV·A; 125 MV·A va hokazo quvvatli trasformator tanlash tavsiya qilinadi.
Agar trasformatorlardan biri ishdan chiqsa, elektr ta'minoti to‘xtalmay, ikkinchisi vaqtinchalik 140 % yuklama bilan ishlashi ko‘zda tutiladi.
Iste'molchilar asosan I va II toifali bo‘lganligi uchun, uzliksiz elektr ta'minoti to‘xtamasligi uchun podstantsiyalarda ikkitadan transformator o‘rnatish tavsiya etiladi.

a) ikki hil quvvatli trasformatorlar olish ko‘zda tutiladi.

I – variant: 2 x 80 MV·A; uning o‘ta yuklanishi,

II – variant: 2 x 125 MV·A;

Ikkala variant ham normal ishlash rejimi bo‘yicha qoniqarlidir.

b) Transformatorlardan biri ishdan chiqsa, bu tanlangan variantlarni ishlashini tekshiramiz.
I – variant: 1,4· Snom.t = 1,4 · 80 = 112 MV·A;
II – variant: 1,4· Snom.t = 1,4 · 125 = 175 MV·A.
bunda, 1,4 – o‘ta yuklanish koeffitsenti.

1. 
   Энди иқтисодий вариантни аниқлаймиз:
   

I – вариант: 2 х 80 МВ·А. Типи АТДЦТН-80000/110

U_вн =115 kV; Р_х =64 kVт.

U_сн=38,5 kV; Р_к =365 kVт;
U_нн =6,3 kV; I_х =0,5 %; S_нн =160 МV·A


baxosi = 9 mlard so’m
II – variant: 2 x 125 MV·A. ATDTSTN-125000/110

U_вн =115 kV; Р_х =105 kVт.

U_сн=38,5 kV; Р_к =400 kVт;
U_нн =6,3 kV; I_х =0,55 %. S_нн = 250 МV·А

1. 
   Uch cho‘lg‘amli transformatorlarda reaktiv quvvatning keltirilgan isroflarini aniqlash.
   

I variant uchun
[kVar] (22)
[kVar] (23)


[kVar] (24)
[kVar] (25)


(26)
II variant uchun
[kVar] (22)
[kVar] (23)


[kVar] (24)
[kVar] (25)


(26)

B)transformatorning salt ishlash vaqtidagi keltirilgan isrofini aniqlash.

Ivariant uchun
(27)
II variant uchun

v) transformatorning qisqa tutashuv rejimidagi keltirilgan isrofini aniqlash
[kWt] (28)
[kWt] (29)
[kWt] (30)
II variant uchun
[kWt]
[kWt]
[kWt]
g) transformatorni o‘zidagi keltirilgan isroflarni aniqlash.
I variant uchun
(31)
(32)
II variant uchun


Bunda

d) uch cho‘lg‘amli transformator yoki avtotransformatordagi elektr energiya isrofini aniqlash.

I variant uchun
[kWt^. soat] (33)
II variant uchun
[kWt^. soat]
Bunda, -ВН; СН; НН cho‘lg‘amlaridagi maksimal isroflar vaqti bo‘lib, hisoblar uchun 1=2=3 teng deb qabul qilinadi.

III. TEXNIK – IQTISODIY QIYoSLASh NATIJASIDA ELEKTR STANTSIYaLARI VA PODSTANTSIYaLARINI BOSh SXEMASINI TANLASh (1 – variant uchun).

Texnik – iqtisodiy hisobni minimal keltirilgan sarf – xarajatlar bo‘yicha hisoblanadi.

I variant uchun
З = Р_Н ·К_Т + И=204 (mlrd. So’m) (34)
II variant uchun
З = Р_Н ·К_Т + И=134,75 (mlrd. So’m)
bunda, Р_Н – normativ koeffitsent bo‘lib 0,15ga teng;
К_Т – podstatsiyalarga o‘rnatilgan transformatorlarni tannarhi bo‘lib quyidagicha aniqlanadi.
I variant uchun

КТ=К0·nT=18 (mlrd. So’m) (35) II variant uchun КТ=К0·nT=26 (mlrd. So’m)

n_T – transformatorlar soni;
К₀ – bitta transformatorning tannarhi;
И –yillik ekspluatatsiya xarajatlari quyidagicha aniqlanadi (mlrd. So‘m)
I variant uchun
И = U_а.т + U_Э = 201,2 (mlrd. So’m) (36)
II variant uchun
И = U_а.т + U_Э =130,85 (mlrd. So’m)
Ua.t – amortizatsiya uchun ajratilgan sarf–xarajatlar quyidagicha hisoblanadi.
I variant uchun
U_а.т =[(Р_а +Р_о)/100] К_т =1,67 (mlrd. So’m) (37)
II variant uchun
U_а.т =[(Р_а +Р_о)/100] К_т=2,4 (mlrd. So’m)
bunda,
Р_а – amortizatsiya uchun ajratilgan normasi 6,3 % ga teng;
Р_о – podstantsiyani hizmati va ta'mirlash uchun ajratilgan xarajatlar 3 % ga teng;
U_Э – bir yillik elektr energiya isrofini narhi, mln. so‘m
I variant uchun
U_Э =  · Э=199,5 (mlrd. So’m) (38)
II variant uchun
U_Э =  · Э=128,4 (mlrd. So’m)
bunda, –1 kVat. soat elektr energiya isrofi uchun to‘lanadigan tannarhi 60 so‘m /kWt·soat

IV. QISQA TUTAShUV TOKLARNI HISOBLASh.

Qisqa tutashuv toklari asosan elektr asbob–uskuna parametrlarini tanlash yoki tekshirish, shuningdek, rele muhofazasi va avtomatika qurilmasini tanlash yoki tekshirish uchun hisoblanadi. Tarmoq elementlarining qarshiligini aniqlash uchun, odatda, hisoblash sxemasida ularning parametrlari nomlangan birliklarda, yoki nisbiy birliklarda ko‘rsatiladi.

Uch fazali qisqa tutashuv toklarini hisoblash quyidagi tartibda olib boriladi:
ko‘rilayotgan energetik tizimlar uchun hisoblash sxemasi asosida o‘rin almashtirish sxemasi tuziladi:

4.1-rasm. Oddiy tizimning hisoblash va almashtirish sxemasi.
asta–sekin o‘zgartirish yo‘li bilan o‘rin almashtirish sxemani eng sodda ko‘rinishga shunday keltiriladi, bunda natijaviy e.yu.k. ma’lum miqdor bilan xarakterlovchi manbalar guruhi yoki xar bir ta’minlovchi manba qisqa tutashuv nuqtasi bilan bitta natijaviy qarshilik X_NAT orqali bog‘langan bo‘ladi.
Natijaviy qarshilikni bilgan holda Om qonuni asosida qisqa tutashuv tokining tashkil etuvchisini boshlang‘ich miqdori I_PO aniqlanadi. So‘ngra zarbiy tok va zarurat tug‘ilsa, berilgan vaqt momenti t uchun qisqa tutashuv tokining davriy va boshlang‘ich tashkil etuvchisi aniqlanadi.
Tizim qarshiligi _S aniqlanadi.
Tizim qarshiligi _S aniqlanadi.
(39)
bu yerda –energetik tizimni nisbiy kattalikdagi qarshiligi
Liniyaning qarshiligi:
(40)
bu yerda, X_sol – liniyani solishtirma induktiv qarshiligi (6-220 kV li bir zanjirli xavo liniyasi uchun –0,4 Om/km/).
Kuch transformatorini cho‘lg‘amlaridagi qisqa tutashuv kuchlanishi quyidagicha aniqlanadi:


(41)

Kuch transformatorini cho‘lg‘amlaridagi induktiv qarshilik:

(42)
K₁, K₂ , K₃ lar uchun natijaviy qarshiliklar quyidagicha aniqlanadi:

Paralel ishlayotgan transformatorlar uchun:

K₁, K₂ , K₃ nuqtalariga bazis toklari aniqlanadi:
(43)
Yakunlovchi almashtirilgan sxema asosida qisqa tutashuv tokining davriy tashkil etuvchisining boshlang‘ich qiymati ( I_p.o ) aniqlanadi:
K₁ nuqta uchun:

K₂ nuqta uchun

K₃ nuqta uchun


Shu nuqta uchun zarbiy tok

bunda, I_p.o – qisqa tutashuv tokining davriy tashkil etuvchisining boshlang‘ich qiymati;

K₁ nuqta uchu
(44)
K₂ nuqta uchun

K₃ nuqta uchun

K_u–qisqa tutashuv tokining boshlang‘ich tashkil etuvchisining so‘nish doimiysi vaqtga bog‘liq bo‘lgan zarbiy qiymat.
Konstanta T_a va K_z o‘zaro quyidagi nisbatda bog‘langan:
K_z =(1+e^-0,01/Ta) , bu 3.25 rasmda grafik ravishda ko‘rsatilgan (L.I). Ma’lum T_a bo‘yicha 3.25 rasmdagi grafikdan K_u ning tegishli qiymatini aniqlash mumkin.
T_a taxminan quyidagi ifodadan aniqlash mumkin:
(45)
bunda va – qisqa tutashuv zanjirining tegishlicha yakunlovchi induktiv va aktiv qarshiliklaridir. Odatda kurs ishisini bajarishda elektr tarmoqlarining xarakterli nuqtalari uchun 3.8 jadvalda keltirilgan T­_a va K_u ning o‘rtacha qiymatlaridan foydalansa bo‘ladi.
K_u nuqta uchun qisqa tutashuv tokining boshlang‘ich tashkil etuvchisi aniqlanadi:
Aniqlash lozim bo‘lgan qisqa tutashuv toklarining hisoblanadigan vaqt τ =t_cB­ + t_3min ifoda orqali aniqlanadi, bunda _­ t_SB­– o‘chirgichning xususiy uzish vaqti 0,05 sekunddan oshmaydi.; t_3min – releli muhofazani minimal vaqti 0,01 sek.
Hisobni osonlashtirish uchun e^{-τ /Ta} miqdorini T va T_a ning ma’lum qiymatlarida, 3.26 rasmda tasvirlangan egri chiziqlardan aniqlash maqsadga muvofiq. (A–1)
Qisqa tutashuvni to‘liq issiqlik impulsi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
K₁ nuqta uchun
(46)

K₂ nuqta uchun

K₃ nuqta uchun

bunda t_uz – uzish vaqti.
B_k ni hisoblashda T_a doimiysini taxminiy hisoblashda 3.7, 3.8 – jadvallardan olish mumkin, elektrostansiya shinalarida qisqa tutashuv bo‘lgan holda V_k ni baholash zarur bo‘lsa, u holda qisqa tutashuv tokining yig‘indisi bo‘yicha taxminan olish mumkin.

V. ELEKTR STANSIYA VA PODSTANSIYALARDA

ASBOB – USKUNALARNI TANLASh.
Elektr apparatlari, izolyatorlar va tok o‘tkazuvchi qismlar 3 ta asosiy rejimda ishlaydi:
a) davomli ish rejimi;
b) o‘ta yuklanish rejimi, bunda K₃ ning qiymati 1,4 gacha boradi;
v) qisqa tutashuv rejimi.
Davomli ish rejimida elektr apparatlarining ishonchli ishlashi, ularning nominal tok va nominal kuchlanish bo‘yicha to‘g‘ri tanlanishi bilan ta’minlanadi.
O‘ta yuklanish rejimida apparatlarni ishonchli ishlashi tok va kuchlanishlarni uzoq vaqt oshib ketishini chegaralash bilan ta’minlanadi.
Qisqa tutashuv rejimida apparatlarning ishonchli ishlashi, qisqa tutashuv toklarining elektrodinamik va termik ta’sirlar bo‘yicha asbob–uskunalarni to‘g‘ri tanlanishi bilan ta’minlanadi.
a) Ajratgich va uzgichlar quyidagicha tanlanadi:
–qurilmaning kuchlanishi bo‘yicha: