I elektr yuklamalarini hisoblash. 5 II. Kuch transformatorini quvvati va sonini aniqlash 18

Mundarija

Xulosa 29

KIRISH 2
I.ELEKTR YUKLAMALARINI HISOBLASH. 5
II.KUCH TRANSFORMATORINI QUVVATI VA SONINI ANIQLASh 18
III.TEXNIK – IQTISODIY QIYOSLASH NATIJASIDA ELEKTR STANTSIYALARI VA PODSTANTSIYALARINI BOSH SXEMASINI TANLASH………………………………………………………………………..22
IV.QISQA TUTAShUV TOKLARNI HISOBLASh 23
V. ELEKTROSTANTSIYA VA PODSTANTSIYALARDA ASBOB – USKUNALARNI TANLASH 27
Hulosa 29
Adabiyotlar 30

KIRISh.

Bugun mamlakatimizni modernizatsiya kilish va yangilash, iqtisodiyotimizning sifat jixatidan yangi, zamonaviy tarkibiy tuzilmasini shakllantirish, xududlarimizni kompleks rivojlantirish bo‘yicha barcha rejalarimizning muvaffakiyatli amalga oshirilishi infratuzilma tarmoklarini yuksak sur’atlar bilan rivojlantirishga uzviy bog‘lik ekani xakida gapirishning xojati yo‘k.
Infratuzilmani rivojlantirish bo‘yicha kabul kilingan dasturlarda yakin istikbolda yangi energetika kuvvatlarini, elektr energiyasini uzatish tarmoklarini barpo etish va mavjudlarini rekonstruksiya kilish bo‘yicha 26 tadan ortik investitsiya loyixasini amalga oshirish ko‘zda tutilgan. Bular, avvalambor, Tallimarjon issiklik elektr stansiyasida umumiy kuvvati 900 megavolt bo‘lgan ikkita bug‘-gaz kurilmasini, Toshkent issiklik elektr stansiyasida kuvvati 370 megavoltni tashkil etadigan bug‘-gaz kurilmasini, Angren issiklik elektr stansiyasida kuvvati 130-150 megovattdan iborat energoblokni, Farg‘ona vodiysida yangi energetika kuvvatlarini barpo etish, Sirdaryo va Yangi Angren issiklik elektr stansiyalarini bir-biri bilan bog‘laydigan yukori voltli elektr uzatish tarmog‘ini kurish, Ustyurt gaz-kimyo majmuasining tashki energiya ta’minotini tashkil etish kabi muxim strategik loyixalardir.
Ayni loyixalash ishlarini amalga oshirishda kurs ishini amalga oshirish yuqoridagi ulkan ishlarni ro‘yobga chiqarishda ilk qadamlar bo‘ladi.
Kurs ishi topshirig‘ida quyidagilar ko‘rsatilgan :
a) energetik tizim haqida ma’lumot;
b) yig‘ma shinalardagi maksimal quvvat, /MVt/;
v) energetik tizimni kuchlanishi I_n /kV/;
g) chiqish liniyalarining soni va kuchlanishi;
d) elektr stansiyalari yoki podstansiyani tipi va iste’molchilarining turi.
Topshiriqni amalga oshirishda talaba oldinga qo‘yilgan masalani nazariy va amaliy bilimlariga tayanib yoritish uchun ko‘nikma xosil qiladi.
Energiya tizimi bilan aloqa va ortiqcha quvvatni berish 110, 220 yoki 330 kV kuchlanishli kuchlanishda amalga oshiriladi, buning uchun stansiyada yuqori kuchlanishli o'tkazgichlar qurilmoqda. GRU aloqa transformatorlari orqali yuqori kuchlanishli elektr uzatish moslamalariga ulanadi. Odatda, ikkita ulash transformatori o'rnatiladi, ular stansiyaning turli ish rejimlarida barcha ortiqcha quvvatni berishni ta'minlashi kerak.
Yuqori issiqlik yuklari mavjud bo'lganda, CHESda katta quvvatli - 120 MVt va undan ko'p turbinali bloklar o'rnatiladi. Bunday quvvatli generatorlarning nominal kuchlanishlari 10 kV (15, 75; 18 yoki 20 kV) dan ortiq bo'lganligi sababli, ular kuchaytiruvchi transformatorlar bilan bloklarga ulanadi va 110-330 kV o'tkazgich shinalari elektr energiyasi bilan ta'minlanadi. Bunday holda, 6-10 kV iste'molchilar iste'molchi taqsimlash moslamasidan quvvatlanadi.
Iste'molchi KRU odatda ajratilgan seksiyali kalitlarga bo'lingan bir yoki ikkita shina tizimiga ega. KRU uchastkalari pastga tushiruvchi transformatorlar orqali ikkita stansiya generatoriga ulanadi.
So‘nggi yillarda mamalakatimizning Energetika tizimida amalga oshirilgan islohotlar natijasida bir yil ichida $2 mlrdlik to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri investitsiya hisobiga 2700 MVt quvvatli 6 ta yangi elektr stansiyasini qurish bo‘yicha loyihalar boshlab yuborilgan.
Har bir kompaniyaga, shu jumladan, „Hududiy elektr tarmoqlari“ AJ oldiga ham bir qator vazifalarni qo‘ydi. Qilinadigan modernizatsiya, rekonstruksiya ishlarini amalga oshirishga tarifni ko‘tarish hisobidan emas, balki mana shu ishlab chiqarishda ketadigan harajatlarni, ya’ni tannarxni kamaytirish evaziga erishish masalasini yechimini choralari ko‘rilmoqda.
Yuqoridagi masalalarni davlatimiz rahbari tomonidan ham o‘z chiqishlarida takidlab o‘tganlar: “Davlat korxonalarini transformatsiya qilish bo‘yicha biz juda katta o‘zimizga majburiyat olganmiz, xalqimiz oldida. Hammamiz uchun bu — yangilik. Agar biz energetika sohasida transformatsiyani to‘g ‘ri qilsak, juda katta natijalarga erishishimiz mumkin. Eng katta narsa, bu — tannarxni kamaytirish. Qayerga bormasak, odamlar elektr energiyadan norozi. Hozirgi ko‘p elektr stansiyalarining eskirish darajasi 50 foizdan yuqori. Uch yil oldin 70 foiz edi. Bu albatta, raqobatbardoshlilik nuqtai nazaridan, harajat nuqtai nazaridan mutlaqo bizning hozirgi rejalarimizga to‘g ‘ri kelmaydi” — dedi davlat rahbari.
Shu bilan birga, prezident yangi tashkil etilgan to‘rtta mustaqil kompaniya — «O`zbekiston milliy elektr tarmoqlari», «Hududiy elektr tarmoqlari», «Issiqlik elektr stansiyalari» va «O`zbekgidroenergo» aksiyadorlik jamiyatlari transformatsiyaga tayyor yoki yo‘qligini aniqlash bo‘yicha vazifa bergan. Issiqlik stansiyalarida davlat xususiy sherikchilikni rivojlantirish boshlangani, biroq hududiy elektr stansiyalarda hali ham bu kechikayotgani tanqid qilingan.
“Bitta Sirdaryodagi ishlab chiqaradigan elektr energiyasi hududga yetib borguncha necha pulga tushayapti degan savol hammani qiynashi kerak. 4ta kompaniyani rahbari oldiga qo‘ygan vazifalarni qanday bajarish bo‘yicha aniq fikr aytishi kerak. Bular haftada 50 foiz ishini transformatsiya bilan shug ‘ullansa menga ham ma’qul”, — deya qayd etdi prezident.
Bundan kelib chiqadiki Energetika tizimini rivojlantirish davlat rivojlanish va istiqboli uchun eng zarur omillardan biri ekanligini davlat rahbari ham har bir yeg ‘ilishlarda qayta qayta takidlab o‘tmoqdalar.
Hozirgi kunda energiya ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish va elektr energiyasi tannarxini kamaytirish choralari ko‘rilmoqda.Eleketr energiyasini sifatli va tannarxini kamaytirish chorasi sifatida mamlakatimizning gidroenergetik rejalari tuzildi:
2026 yilgacha O`zbekistonda umumiy quvvati 740 MVt bo‘lgan 21 ta gidroenergetika loyihasi ishga tushiriladi.
Kelgusi yildayoq 3 ta yangi GESning ishga tushirilishi va 4 ta mavjud GESning modernizatsiya qilinishi, gidroenergetika quvvatini 173 MVtga oshiradi. Toshkent viloyatining Bo‘stonliq tumanida kattaligi bo‘yicha Chorvoq GESidan keyin respublikada ikkinchi o‘rinda turadigan GES qurilishi uchun Pskem daryosi to‘sib qo‘yildi. Pskem suv ombori to‘g ‘onining balandligi 200 metrni tashkil qiladi. GES qurilishi loyihasi doirasida umumiy qiymati 799,6 million dollarlik investitsiyalarni o‘zlashtirish rejalashtirilgan. 418 MVt quvvatga ega Pskem GESi ishga tushirilgach, yiliga 950 million kVt•soat elektr energiyasi ishlab chiqaradi. 2026 yilga mo‘ljallangan yangi GESning ishga tushirilishi yiliga 250 million kub metr tabiiy gazni tejash imkonini beradi.

I. ELEKTR YuKLAMALARINI HISOBLASh.

Elektr yuklamalarini talab koeffitsenti K¬s buyicha hisoblaymiz. Sanoat iste'molchilari uchun talab koeffitsenti – Ks bildirgichlarda berilgan. (A-1).

1. 
   Berilgan sanoat korxonalari uchun aktiv quvvati quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi.
   

[МVт] (1)
Р_ust – korxonaning berilgan aktiv quvvati (MVt)
К_s – talab koeffitsenti.
2. Yillik va bir sutkalik yuklamalarni grafigini qurish uchun quyidagilar aniqlanadi:
a) Xar bir sanoat korxonasi uchun to‘la va reaktiv quvvat:
[МVА] (2)
[МVаr] (3)
b) Bildirgich adabiyotlarda sanoat korxonalarining tipik grafiklari berilgan. (A.1). Bu tipik grafiklardan foydalanib, sanoat korxonalarini sutkalik va yillik grafiklari quriladi. Grafiklarni qurish uchun qish va yozgi kunlar uchun jadval tuziladi. Jadvalni tuzishda quyidagi ifodalardan foydalanamiz.


[MWt] (4)

Aholi yashash punkti uchun sutkalik aktiv quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishki	Yozgi
0_1	80	78	30,72	29,952
1_2	85	80	32,64	30,72
2_3	85	80	32,64	30,72
3_4	87	80	33,408	30,72
4_5	92	85	35,328	32,64
5_6	84	78	32,256	29,952
6_7	83	75	31,872	28,8
7_8	89	72	34,176	27,648
8_9	95	80	36,48	30,72
9_10	98	84	37,632	32,256
10_11	100	93	38,4	35,712
11_12	92	88	35,328	33,792
12_13	94	87	36,096	33,408
13_14	94	85	36,096	32,64
14_15	96	85	36,864	32,64
15_16	98	92	37,632	35,328
16_17	100	90	38,4	34,56
17_18	95	86	36,48	33,024
18_19	86	77	33,024	29,568
19_20	91	82	34,944	31,488
20_21	94	85	36,096	32,64
21_22	97	90	37,248	34,56
22-23	97	90	37,248	34,56
23_24	92	84	35,328	32,256

[MWt]

Neftni qazib olish uchun sutkalik aktiv quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishgi	Yozgi
0_1	95	80	47,88	40,32
1_2	90	80	45,36	40,32
2_3	88	80	44,352	40,32
3_4	90	80	45,36	40,32
4_5	92	88	46,368	44,352
5_6	91	85	45,864	42,84
6_7	90	85	45,36	42,84
7_8	92	87	46,368	43,848
8_9	98	87	49,392	43,848
9_10	100	95	50,4	47,88
10_11	100	95	50,4	47,88
11_12	98	95	49,392	47,88
12_13	96	93	48,384	46,872
13_14	97	93	48,888	46,872
14_15	99	93	49,896	46,872
15_16	99	93	49,896	46,872
16_17	96	90	48,384	45,36
17_18	98	90	49,392	45,36
18_19	98	90	49,392	45,36
19_20	96	88	48,384	44,352
20_21	98	88	49,392	44,352
21_22	98	80	49,392	40,32
22-23	95	80	47,88	40,32
23_24	93	80	46,872	40,32

[MVаr] (5)

Aholi yashash punkti uchun sutkalik reaktiv quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishgi	Yozgi
0_1	80	78	14,87838	14,50642
1_2	85	80	15,80827	14,87838
2_3	85	80	15,80827	14,87838
3_4	87	80	16,18023	14,87838
4_5	92	85	17,11013	15,80827
5_6	84	78	15,62229	14,50642
6_7	83	75	15,43631	13,94848
7_8	89	72	16,55219	13,39054
8_9	95	80	17,66807	14,87838
9_10	98	84	18,22601	15,62229
10_11	100	93	18,59797	17,29611
11_12	92	88	17,11013	16,36621
12_13	94	87	17,48209	16,18023
13_14	94	85	17,48209	15,80827
14_15	96	85	17,85405	15,80827
15_16	98	92	18,22601	17,11013
16_17	100	90	18,59797	16,73817
17_18	95	86	17,66807	15,99425
18_19	86	77	15,99425	14,32044
19_20	91	82	16,92415	15,25033
20_21	94	85	17,48209	15,80827
21_22	97	90	18,04003	16,73817
22-23	97	90	18,04003	16,73817
23_24	92	84	17,11013	15,62229

[MVar]

Neftni qazib olish uchun sutkalik reaktiv quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishgi	Yozgi
0_1	95	80	55,97792	47,1393
1_2	90	80	53,03172	47,1393
2_3	88	80	51,85323	47,1393
3_4	90	80	53,03172	47,1393
4_5	92	88	54,2102	51,85323
5_6	91	85	53,62096	50,08551
6_7	90	85	53,03172	50,08551
7_8	92	87	54,2102	51,26399
8_9	98	87	57,74565	51,26399
9_10	100	95	58,92413	55,97792
10_11	100	95	58,92413	55,97792
11_12	98	95	57,74565	55,97792
12_13	96	93	56,56716	54,79944
13_14	97	93	57,15641	54,79944
14_15	99	93	58,33489	54,79944
15_16	99	93	58,33489	54,79944
16_17	96	90	56,56716	53,03172
17_18	98	90	57,74565	53,03172
18_19	98	90	57,74565	53,03172
19_20	96	88	56,56716	51,85323
20_21	98	88	57,74565	51,85323
21_22	98	80	57,74565	47,1393
22-23	95	80	55,97792	47,1393
23_24	93	80	54,79944	47,1393

[МVА] (6)

Aholi yashash punkti uchun sutkalik to’la quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishki	Yozgi
0_1	80	78	34,13333	33,28
1_2	85	80	36,26667	34,13333
2_3	85	80	36,26667	34,13333
3_4	87	80	37,12	34,13333
4_5	92	85	39,25333	36,26667
5_6	84	78	35,84	33,28
6_7	83	75	35,41333	32
7_8	89	72	37,97333	30,72
8_9	95	80	40,53333	34,13333
9_10	98	84	41,81333	35,84
10_11	100	93	42,66667	39,68
11_12	92	88	39,25333	37,54667
12_13	94	87	40,10667	37,12
13_14	94	85	40,10667	36,26667
14_15	96	85	40,96	36,26667
15_16	98	92	41,81333	39,25333
16_17	100	90	42,66667	38,4
17_18	95	86	40,53333	36,69333
18_19	86	77	36,69333	32,85333
19_20	91	82	38,82667	34,98667
20_21	94	85	40,10667	36,26667
21_22	97	90	41,38667	38,4
22-23	97	90	41,38667	38,4
23_24	92	84	39,25333	35,84

[МVА]

Neftni qazib olish uchun sutkalik to’la quvvat jadvali
	Qishki	Yozgi	Qishki	Yozgi
0_1	95	80	73,66154	62,03077
1_2	90	80	69,78462	62,03077
2_3	88	80	68,23385	62,03077
3_4	90	80	69,78462	62,03077
4_5	92	88	71,33538	68,23385
5_6	91	85	70,56	65,90769
6_7	90	85	69,78462	65,90769
7_8	92	87	71,33538	67,45846
8_9	98	87	75,98769	67,45846
9_10	100	95	77,53846	73,66154
10_11	100	95	77,53846	73,66154
11_12	98	95	75,98769	73,66154
12_13	96	93	74,43692	72,11077
13_14	97	93	75,21231	72,11077
14_15	99	93	76,76308	72,11077
15_16	99	93	76,76308	72,11077
16_17	96	90	74,43692	69,78462
17_18	98	90	75,98769	69,78462
18_19	98	90	75,98769	69,78462
19_20	96	88	74,43692	68,23385
20_21	98	88	75,98769	68,23385
21_22	98	80	75,98769	62,03077
22-23	95	80	73,66154	62,03077
23_24	93	80	72,11077	62,03077

II. KUCh TRANSFORMATORINI QUVVATI VA SONINI ANIQLASh.

Berilgan sanoat korxonalarining to‘la quvvatini 40 % -ni I –toifali, 60% - ni esa II- toifali iste'molchilar tashkil tashkil etadi.

1. I va II–toifali iste'molchilarni aktiv va to‘la quvvatlari quyidagicha aniqlanadi.
a) I – chi sanoat korxonasi uchun:
[MWt] (10)
[MWt] (11)
[MV^.А] (12)
[МV^.А] (13)
b) II – chi sanoat korxonasi uchun:
[МWt] (14)
[МWt] (15)
[МV^.А] (16)
[МV^.А] (17)
v) Umumiy to‘la quvvatni quyidagicha aniqlanadi:
[МWt] (18)
[МVаr] (19)
[МV^.А] (20)

2. Agar iste'molchilarning ko‘pchilik qismi birinchi va ikkinchi toifali bo‘lsa, yoki sutkalik va yillik yuklama grafigi o‘zgarib tursa, ikki transformatorli podstantsiyadan foydalanish tavsiya qilinadi. Bunda har bir transformator umumiy yuklamaning 70% ga hisoblanadi.

Transformatorning nominal quvvatlari quyidagi shartga ko‘ra tanlanadi.

[МV^.А] (21)

Ya’ni:
[МВ^.А]
Demak, GOST bo‘yicha 80 MV·A; 125 MV·A va hokazo quvvatli trasformator tanlash tavsiya qilinadi.
Agar trasformatorlardan biri ishdan chiqsa, elektr ta'minoti to‘xtalmay, ikkinchisi vaqtinchalik 140 % yuklama bilan ishlashi ko‘zda tutiladi.
Iste'molchilar asosan I va II toifali bo‘lganligi uchun, uzliksiz elektr ta'minoti to‘xtamasligi uchun podstantsiyalarda ikkitadan transformator o‘rnatish tavsiya etiladi.

a) ikki hil quvvatli trasformatorlar olish ko‘zda tutiladi.

I – variant: 2 x 80 MV·A; uning o‘ta yuklanishi,

II – variant: 2 x 125 MV·A;

Ikkala variant ham normal ishlash rejimi bo‘yicha qoniqarlidir.

b) Transformatorlardan biri ishdan chiqsa, bu tanlangan variantlarni ishlashini tekshiramiz.
I – variant: 1,4· Snom.t = 1,4 · 80 = 112 MV·A;
II – variant: 1,4· Snom.t = 1,4 · 125 = 175 MV·A.
bunda, 1,4 – o‘ta yuklanish koeffitsenti.

1. 
   Энди иқтисодий вариантни аниқлаймиз:
   

I – вариант: 2 х 80 МВ·А. Типи АТДЦТН-80000/110

U_вн =115 kV; Р_х =64 kVт.

U_сн=38,5 kV; Р_к =365 kVт;
U_нн =6,3 kV; I_х =0,5 %; S_нн =160 МV·A


baxosi = 9 mlard so’m
II – variant: 2 x 125 MV·A. ATDTSTN-125000/110

U_вн =115 kV; Р_х =105 kVт.

U_сн=38,5 kV; Р_к =400 kVт;
U_нн =6,3 kV; I_х =0,55 %. S_нн = 250 МV·А

1. 
   Uch cho‘lg‘amli transformatorlarda reaktiv quvvatning keltirilgan isroflarini aniqlash.
   

I variant uchun
[kVar] (22)
[kVar] (23)


[kVar] (24)
[kVar] (25)


(26)
II variant uchun
[kVar] (22)
[kVar] (23)


[kVar] (24)
[kVar] (25)


(26)

B)transformatorning salt ishlash vaqtidagi keltirilgan isrofini aniqlash.

Ivariant uchun
(27)
II variant uchun

v) transformatorning qisqa tutashuv rejimidagi keltirilgan isrofini aniqlash
[kWt] (28)
[kWt] (29)
[kWt] (30)
II variant uchun
[kWt]
[kWt]
[kWt]
g) transformatorni o‘zidagi keltirilgan isroflarni aniqlash.
I variant uchun
(31)
(32)
II variant uchun


Bunda

d) uch cho‘lg‘amli transformator yoki avtotransformatordagi elektr energiya isrofini aniqlash.

I variant uchun
[kWt^. soat] (33)
II variant uchun
[kWt^. soat]
Bunda, -ВН; СН; НН cho‘lg‘amlaridagi maksimal isroflar vaqti bo‘lib, hisoblar uchun 1=2=3 teng deb qabul qilinadi.

III. TEXNIK – IQTISODIY QIYoSLASh NATIJASIDA ELEKTR STANTSIYaLARI VA PODSTANTSIYaLARINI BOSh SXEMASINI TANLASh (1 – variant uchun).

Texnik – iqtisodiy hisobni minimal keltirilgan sarf – xarajatlar bo‘yicha hisoblanadi.

I variant uchun
З = Р_Н ·К_Т + И=204 (mlrd. So’m) (34)
II variant uchun
З = Р_Н ·К_Т + И=134,75 (mlrd. So’m)
bunda, Р_Н – normativ koeffitsent bo‘lib 0,15ga teng;
К_Т – podstatsiyalarga o‘rnatilgan transformatorlarni tannarhi bo‘lib quyidagicha aniqlanadi.
I variant uchun

КТ=К0·nT=18 (mlrd. So’m) (35) II variant uchun КТ=К0·nT=26 (mlrd. So’m)

n_T – transformatorlar soni;
К₀ – bitta transformatorning tannarhi;
И –yillik ekspluatatsiya xarajatlari quyidagicha aniqlanadi (mlrd. So‘m)
I variant uchun
И = U_а.т + U_Э = 201,2 (mlrd. So’m) (36)
II variant uchun
И = U_а.т + U_Э =130,85 (mlrd. So’m)
Ua.t – amortizatsiya uchun ajratilgan sarf–xarajatlar quyidagicha hisoblanadi.
I variant uchun
U_а.т =[(Р_а +Р_о)/100] К_т =1,67 (mlrd. So’m) (37)
II variant uchun
U_а.т =[(Р_а +Р_о)/100] К_т=2,4 (mlrd. So’m)
bunda,
Р_а – amortizatsiya uchun ajratilgan normasi 6,3 % ga teng;
Р_о – podstantsiyani hizmati va ta'mirlash uchun ajratilgan xarajatlar 3 % ga teng;
U_Э – bir yillik elektr energiya isrofini narhi, mln. so‘m
I variant uchun
U_Э =  · Э=199,5 (mlrd. So’m) (38)
II variant uchun
U_Э =  · Э=128,4 (mlrd. So’m)
bunda, –1 kVat. soat elektr energiya isrofi uchun to‘lanadigan tannarhi 60 so‘m /kWt·soat

IV. QISQA TUTAShUV TOKLARNI HISOBLASh.

Qisqa tutashuv toklari asosan elektr asbob–uskuna parametrlarini tanlash yoki tekshirish, shuningdek, rele muhofazasi va avtomatika qurilmasini tanlash yoki tekshirish uchun hisoblanadi. Tarmoq elementlarining qarshiligini aniqlash uchun, odatda, hisoblash sxemasida ularning parametrlari nomlangan birliklarda, yoki nisbiy birliklarda ko‘rsatiladi.

Uch fazali qisqa tutashuv toklarini hisoblash quyidagi tartibda olib boriladi:
ko‘rilayotgan energetik tizimlar uchun hisoblash sxemasi asosida o‘rin almashtirish sxemasi tuziladi:

4.1-rasm. Oddiy tizimning hisoblash va almashtirish sxemasi.
asta–sekin o‘zgartirish yo‘li bilan o‘rin almashtirish sxemani eng sodda ko‘rinishga shunday keltiriladi, bunda natijaviy e.yu.k. ma’lum miqdor bilan xarakterlovchi manbalar guruhi yoki xar bir ta’minlovchi manba qisqa tutashuv nuqtasi bilan bitta natijaviy qarshilik X_NAT orqali bog‘langan bo‘ladi.
Natijaviy qarshilikni bilgan holda Om qonuni asosida qisqa tutashuv tokining tashkil etuvchisini boshlang‘ich miqdori I_PO aniqlanadi. So‘ngra zarbiy tok va zarurat tug‘ilsa, berilgan vaqt momenti t uchun qisqa tutashuv tokining davriy va boshlang‘ich tashkil etuvchisi aniqlanadi.
Tizim qarshiligi _S aniqlanadi.
Tizim qarshiligi _S aniqlanadi.
(39)
bu yerda –energetik tizimni nisbiy kattalikdagi qarshiligi
Liniyaning qarshiligi:
(40)
bu yerda, X_sol – liniyani solishtirma induktiv qarshiligi (6-220 kV li bir zanjirli xavo liniyasi uchun –0,4 Om/km/).
Kuch transformatorini cho‘lg‘amlaridagi qisqa tutashuv kuchlanishi quyidagicha aniqlanadi:


(41)

Kuch transformatorini cho‘lg‘amlaridagi induktiv qarshilik:

(42)
K₁, K₂ , K₃ lar uchun natijaviy qarshiliklar quyidagicha aniqlanadi:

Paralel ishlayotgan transformatorlar uchun:

K₁, K₂ , K₃ nuqtalariga bazis toklari aniqlanadi:
(43)
Yakunlovchi almashtirilgan sxema asosida qisqa tutashuv tokining davriy tashkil etuvchisining boshlang‘ich qiymati ( I_p.o ) aniqlanadi:
K₁ nuqta uchun:

K₂ nuqta uchun

K₃ nuqta uchun


Shu nuqta uchun zarbiy tok

bunda, I_p.o – qisqa tutashuv tokining davriy tashkil etuvchisining boshlang‘ich qiymati;

K₁ nuqta uchu
(44)
K₂ nuqta uchun

K₃ nuqta uchun

K_u–qisqa tutashuv tokining boshlang‘ich tashkil etuvchisining so‘nish doimiysi vaqtga bog‘liq bo‘lgan zarbiy qiymat.
Konstanta T_a va K_z o‘zaro quyidagi nisbatda bog‘langan:
K_z =(1+e^-0,01/Ta) , bu 3.25 rasmda grafik ravishda ko‘rsatilgan (L.I). Ma’lum T_a bo‘yicha 3.25 rasmdagi grafikdan K_u ning tegishli qiymatini aniqlash mumkin.
T_a taxminan quyidagi ifodadan aniqlash mumkin:
(45)
bunda va – qisqa tutashuv zanjirining tegishlicha yakunlovchi induktiv va aktiv qarshiliklaridir. Odatda kurs ishisini bajarishda elektr tarmoqlarining xarakterli nuqtalari uchun 3.8 jadvalda keltirilgan T­_a va K_u ning o‘rtacha qiymatlaridan foydalansa bo‘ladi.
K_u nuqta uchun qisqa tutashuv tokining boshlang‘ich tashkil etuvchisi aniqlanadi:
Aniqlash lozim bo‘lgan qisqa tutashuv toklarining hisoblanadigan vaqt τ =t_cB­ + t_3min ifoda orqali aniqlanadi, bunda _­ t_SB­– o‘chirgichning xususiy uzish vaqti 0,05 sekunddan oshmaydi.; t_3min – releli muhofazani minimal vaqti 0,01 sek.
Hisobni osonlashtirish uchun e^{-τ /Ta} miqdorini T va T_a ning ma’lum qiymatlarida, 3.26 rasmda tasvirlangan egri chiziqlardan aniqlash maqsadga muvofiq. (A–1)
Qisqa tutashuvni to‘liq issiqlik impulsi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
K₁ nuqta uchun
(46)

K₂ nuqta uchun

K₃ nuqta uchun

bunda t_uz – uzish vaqti.
B_k ni hisoblashda T_a doimiysini taxminiy hisoblashda 3.7, 3.8 – jadvallardan olish mumkin, elektrostansiya shinalarida qisqa tutashuv bo‘lgan holda V_k ni baholash zarur bo‘lsa, u holda qisqa tutashuv tokining yig‘indisi bo‘yicha taxminan olish mumkin.

V. ELEKTR STANSIYA VA PODSTANSIYALARDA

ASBOB – USKUNALARNI TANLASh.
Elektr apparatlari, izolyatorlar va tok o‘tkazuvchi qismlar 3 ta asosiy rejimda ishlaydi:
a) davomli ish rejimi;
b) o‘ta yuklanish rejimi, bunda K₃ ning qiymati 1,4 gacha boradi;
v) qisqa tutashuv rejimi.
Davomli ish rejimida elektr apparatlarining ishonchli ishlashi, ularning nominal tok va nominal kuchlanish bo‘yicha to‘g‘ri tanlanishi bilan ta’minlanadi.
O‘ta yuklanish rejimida apparatlarni ishonchli ishlashi tok va kuchlanishlarni uzoq vaqt oshib ketishini chegaralash bilan ta’minlanadi.
Qisqa tutashuv rejimida apparatlarning ishonchli ishlashi, qisqa tutashuv toklarining elektrodinamik va termik ta’sirlar bo‘yicha asbob–uskunalarni to‘g‘ri tanlanishi bilan ta’minlanadi.
a) Ajratgich va uzgichlar quyidagicha tanlanadi:
–qurilmaning kuchlanishi bo‘yicha: