I. Kirish II. Asosiy qisim

2.Ijro ishi yuritishning asosiy prinsiplari.

Ijro ishi yuritish jismoniy yoki yuridik shaxslar zimmasiga ma'lum majburiyallarni yuklash huquqiga ega boigan organlar va mansabdor shuxslarning hujjatlarini majburiy ijro etishga xizmat qiladi. Umum qabul qilingun likrga koia majburiy ijro jarayoni maium prinsiplarga asoslangan liolda amalga oshirilishi kerak. Prinsiplar deyilganda ijro ishi yuritishda viijudgu kcladigan protsessual munosabatlarning mohiyati va mazmunini luii'iloviiii qonun hujjatlarida mustahkamlangan asosiy qoidalar majmui ni'iimuladi" Slumga eiiborni qaratish kerakki, mamlakatimiz qonun yuiilisli prinsiplari o‘z aksini topmagan. Nazarimizda o'ziga xos bo'shliqdir. Ijro ishi yuritish prinsiplarining bir qator amaliy ahamiyatlarga ega bo‘lgan bo‘lur lumladau, ijro islii ymilish prinsiplari ijro hujjatlarining o‘z vaqtida, loj'/ii va samaiali ijro elilisliini, ijro ishi yuritish ishtirokchilari huquqlari luuioya rlihshini kalolallaydi va ijro huquqi predmetiga kiruvchi huquqiy uumosuballarni larlibga solishda davlatning rolini ifodalaydi.

Ijro ishi yuritish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari tahlili ijro ishi yuritishning bir qator prinsiplari haqida so‘z yuritishga imkon beradi. Ijro ishi yuritishning prinsipi ijro ishi yuritish jarayonida vujudga keladigan protsessual munosabatlarning mazmun va mohiyatini belgilaydigan normativ-huquqiy hujjatlarda mustahkamlangan asosiy qoidalar majmuasi. Ijro ishi yuritishning prinsiplarini umumhuquqiy va maxsus prinsiplarga bo‘lish mumkin. Ijro ishi yuritishning umumhuquqiy prinsiplari qatoriga qonuniylik, tenglik va adolatlilikni kiritish mumkin. Ijro ishi yuritishning maxsus prinsiplari: dispozitivlik; o‘z vaqtida ijro harakatlarini amalga oshirish va majburiy ijro choralarini qo‘llash; ijro ishi yuritiladigan til; qarzdorning shaxsiy daxlsizligi; qarzdor va uning oila a'zolarini turmush kechirishi uchun eng zarur vositalarning daxlsizligi; undirilgan pul summalarini undiruvchilar o‘rtasida taqsimlashning mutanosibligi prinsipi. Ijro ishi yuritishda qonuniylik prinsipi ijro harakatlarini amalga oshirishda inson va fuqaroning huquq hamda erkinliklari, shuningdek, yuridik shaxslarning huquq va manfaatlariga rioya etilishi va himoya qilinishida o‘z aksini topadi. Qonuniylik o‘zida jamiyat hayotidagi shunday holatni aks ettiradiki, bunda jamiyatda qarama-qarshiliklarga ega bo‘lmagan, sifatli qonun hujjatlari amalda bo'ladi, bu jamiyatda uning barcha a’zolari tomonidan qonunlar hurmat qilinadi, ularga aniq va og‘ishmay amal qilinadi, qonun hujjatlari talablari buzilgan holda esa davlat tomonidan majburlov choralari qodlanilishi muqarrarligi ta'minlanadi. Qonuniylik huquqni amalga oshirish bilan bevosita bog‘liqdir, chunki qonuniylikning o‘ziga xos mazmun mohiyati tegishli sohani huquqiy tartibga solinishning predmeti va usuli bilan bevosita bog‘liqdir. Ijro ishi yuritishda qonuniylik prinsipining mohiyati quyidagilarda ifodalanadi: ijro ishi yuritish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari 0‘zbekiston Respubli- kasi Konstitutsiyasiga qat'iy muvofiq bo‘lishi, mukammal tizimga ega bo‘lishi, imkoni boricha ijro ishi yuritishning barcha masalalarini qamrab olishi va qarama-qarshiliklardan xoli bo‘lishi shart; kolliziyalar vujudga kelganda ular 0‘zbekiston Respublikasi Konsti tutsiyasi ustuvorligi prinsipidan kelib chiqqan holda hal qilinishi kerak;
sud ijrochisi o‘z faoliyatida qonunlarga asoslanishi, ya'ni ijro ishi yuritish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari va huquqning boshqa sohalari normalarini to‘g‘ri qo‘llashi lozim; ijro ishi yuritish ishtirokchilari qonunga bo‘ysunishi shart va o‘z harakatlarini qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshirishlari lozim hamda qonun buzilishlariga yo‘l qo‘yilgan holda ularga nisbatan «Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida»gi Qonun sanksiyalarida nazarda tutilgan javobgarlik choralari qo‘llanilishini anglab yetishlari lozim; ijro ishi yuritishda yo‘l qo‘yilgan huquqbuzarliklaruchunjavobgarlik qo‘llanilishi muqarrar; sud ijrochilari qarorlarining qonunga muvofiqligi Sud departamenti- ning vakolatli mansabdor shaxslari, sud vaprokurorlar tomonidan nazorat qilinadi;ijro islii ynritishda qonun hujjatlarini o'xshashlik bo‘yicha qoilash- likka ijro ishi yuritishda vujudga kelgan huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi norma boimagan holdagina yoi qo‘yiladi va bunda sud ijrochisining ijro huquqi prinsiplaridan kelib chiqishi nazarda tutiladi. Ijro ishi yuritishda tenglikprinsipi shuni anglatadiki, davlat 0‘zbekiston Kcspublikasining barcha fuqarolariga bir xil huquq va erkinliklarni kal'olnllaydi va ular jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, c'liqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeyidan qafiy nazar, qonun oldida U'iii'dnlur.
Ijro islii yurilishda adolatlilik prinsipi sud ijrochisining ijro asoslarida ■ iiiu|l.iii|*,;i11 hnqiqalga muvofiq harakat qilishi hamda ijro ishi yuritish iiii.ill.ili|',.i iii',bnlau xolisonn va adolatli munosabatda bo‘lishini taqozo rlndi Ijio i.111 yurilishdn tlispozitivlik prinsipining namoyon bodishi ijro i -.h jnrnyoiiidn vujudga keladigan huquqiy munosabatlarda omiiinviy mnnlaallar muvozanatini ta'minlash muammosi bilnu bevosiln boifliqdir. Ijro ishi yuritish jarayonida dispozitivlik prinsipi iiin/inimiiii «imkoniynt» kategoriyasi orqali ochish mumkin. I*u sliuni nnglaladiki, ijro ishi yuritish jarayonida taraflar o‘zlarining prolscssunl huquqlarini erkin lasarruf etishlari mumkin. Dispozitivlik ijro islii yuritishdn ishtirok etuvchi shaxslarning harakatlarini o‘z ixl iyorln rign ko‘ra anialga oshirish (yoki amalga oshirmaslik) 0‘z vagtida ijro harakatlarini amalga oshirish va majburiy ijro choralarini qojlash prinsipi ijro ishi yuritishning asosiy prinsiplaridan biridir. Bu prinsip shuni anglatadiki, ijro hujjatida kohsatilgan talablar sud ijrochisi tomonidan o‘z vaqtida, ya’ni qonunda nazarda tutilgan muddatlarda, bajarilishi kerak. Qarzdor tomonidan ijro hujjati talablarini ixtiyoriy bajarilmasligi majburiy ijro choralari qo'llanilishiga olib keladi. Qonunda nazarda tutilgan majburiy ijro choralari sud ijrochisi tomonidan o‘z vaqtida qo'llanilishi shart, aks holda ijro hujjati talablarini bajarish imkoniyati qo'ldan boy berilishi, bu esa o‘z navbatida undiruvchining huquq va manfaatlari buzilishiga olib kelishi mumkin. Ijro ishi yuritiladigan til prinsipi sud ishlari yuritishdagi xuddi shunaqangi prinsip amal qilishining mantiqiy davomidir. Ijro harakatlari amalga oshirilayotganida ijro ishi yuritilayotgan tilni bilmaydigan shaxslarga tarjimon xizmatidan foydalanish huquqi ta'minlanadi. Ijro ishi yuritishda qarzdorning shaxsiy daxlsizligi prinsipi mavjud. Qarzdorning shaxsiy daxlsizligi majburiv ijro harakatlarini amalga oshi- rishda bu harakatlarning obyekti qarzdorlarning shaxsi emas, balki uning mol-mulki ekanligini anglatadi. Qarzdorning shaxsiy daxlsizligi shaxsning shaxsiy daxlsizligi to‘g‘risidagi konstitutsiyaviy norma bilan kafolatlanadi.
qarzdor va uning oila a 'zplarining turmush kechirishi uchun eng zarur vositalarining daxlsizligi prinsipi ijro hujjatlari ijro etilayotganda jismoniy shaxslarga nisbatan undiruv qarzdorning oilasi normal turmush kechirishi uchun zarur bo‘lgan uy-joy, kvartira, uy anjomlari hamda jihozlari, kiyimlar va boshqa buyumlarga qaratilishi mumkin emasligini anglatadi, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno. Tjro qaratilishi mumkin bo‘lmagan, qarzdor va uning oila a'zolari normal turmush kechirishi uchun zarur bo‘lgan uy anjomlari hamda jihozlari, kiyimlar va boshqa buyumlarga ro‘yxati 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Bu prinsip ijro harakatlari amalga oshirilganidan so‘ng ham qarzdor va uning oila a'zolarining normal turmush kechirish imkoniyatini kafolatlashga xizmat qiladi. Undirilgan pul summalarini undiruvchilar o ‘rtasida taqsimlashning mutanosibligi prinsipi umumhuquqiy prinsip bo'lmish adolatlilik prin- sipining ijro ishi yuritishda o‘z aksini topishining bir ko‘rinishidir. Ijro ishi yuritish jarayonida undirilgan pul summalari undiruvchilar o‘rtasida adolatli taqsimlanishi lozim. «Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida»gi Qonunining 79-moddasida undiruvchilarning talablarini qanoatlantirish navbati belgilangan. Undirilgan summa bir navbatdagi barcha talablarni (o‘la qanoatlantirish uchun yetarli bo‘lmasa, ular har bir undiruvchini tcgishli summaga mutanosib ravishda qanoatlantiriladi. Qonunga ko‘ra, birinchi navbatda: budjetga va davlat maqsadli jamg‘armalariga to‘lovlar bo'yicha (alablar; mehnatga oid munosabatlardan kelib chiqadigan talab- lar; alimentlar undirish bo‘yicha talablar; mualliflik shartnomalari bo‘yi- cha haqlarni to‘lash bo‘yicha talablar; hayotga yoki sog‘liqqa yyetkazilgan zararni qoplash bo‘yicha talablar; advokatlar tomonidan ko‘rsatilgan yuridik yordam haqini to‘lash bo‘yicha talablar qanoatlantiriladi. Yuqoridagilardan shunday xulosaga kelish mumkinki, Qonun birinchi navbatda davlat va aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari manfaatlarini himoya qilishni nazarda tutadi. Har bir keyingi navbatdagi talablar o‘zidan oldingi navbatdagi talablar to‘liq qondirilgandan keyin qanoatlantiriladi.