I kirish II asosiy qism. I bob. Kimyoviy reaksiyalarning energetikasi va yo‘nalishi

4.Termokimyoviy hisoblashlar
Termokimyoviy hisoblashlarda moddalarning standart hosil bo’lish issiqligi (entalpiyasi) tushunchasi ishlatiladi. Standart sharoitda 1 mol murakkab moddaning oddiy moddalardan hosil bo’lishidagi reaksiyasining issiqlik effekti shu moddaning standart hosil bo’lish issiqligi (H^o f,₂₉₈) deyiladi. Bu yerda f- ingliz tilidagi “formation” – hosil bo’lish (oбразование) ma’nosini beradi. Bunda moddaning agregat holatini ko’rsatish zarur. Oddiy moddalarning standart hosil bo’lish entalpiyalari (gazsimon kislorod, suyuq brom, iod kristallari, rombik oltingugurt, grafit ba boshqa oddiy moddalarning) nolga teng. Ba’zi moddalarning hosil bo’lish issiqliklari 9-jadvalda keltirilgan.
Masalan:

Yuqorida ta’rifi keltirilgan Gess qonunidan quyidagi xulosalar kelib chiqadi:

1. 
   reaksiyaning issiqlik effekti reaksiya mahsulotlari hosil bo’lish issiqliklari yig’indisidan dastlabki moddalarning hosil bo’lish issiqliklari yig’indisining ayirmasiga teng.
   

H^o _{f, 298 mahsulotlar}-standart sharoitda mahsulotlar hosil bo’lish issiqliklari yig’ndisi; H^o _{f, 298 dast.moddalar}–standart sharoitda dastlabki moddalarning hosil bo’lish issiqliklari yig’indisi.H^o _reaksya-standart sharoitda kimyoviy reaksiyaning issiqlik effekti.
Misol:
Reaksiyaning issiqlik effektini hisoblang.

9- jadval. Ba’zi moddalarning standart hosil bo’lish entalpiyalari(H^o_f,298)

qiymati

Modda	H^of,298, kJ/mol	Modda	H^of,298,kJ/mol
Al(g) Al^3+(s) Al2O3(q) Al2(SO4)3 C(olmos) CH4(g) CO(g) CO2(g) CaCO3(q) CaCl2(q) CaF2(q) CaO(q) Ca(OH)2 Cl(g) Cl^-(g) Cl^-(s) H(g) H^+(g) H^+(s) HBr(g) HCl(g) HF(g) HI(g) NH3(g) HNO3(s) H2O(g)	326,3 -530,0 -1676,0 -3442,2 1,828 -74,86 -110,5 -393,5 -1206,9 -796,3 -1220,5 -635,5 -986,8 121,3 -233,6 -167,2 217,98 1536,2 O -35,98 -92,3 -288,6 25,9 -46,19 -174,1 -241,0	H2O(s) H2SO4(s) K+(s) KCl(q) KClO3(q) KNO3(q) KOH(q) MgSO4(q) MgSO4*7H2O(q) N(g) NO(g) NO2(g) NO3^-(s) Na(g) Na^+(g) NaCl(q) NaOH(q) Na2SO4(q) O(g) O3(g) OH^-(s) S(monoklinik) SO2(g) SO3(g) SO3(s) ZnO(q)	-285,8 -814,2 -251,2 -435,9 -391,2 -493,2 -425,8 -1301,4 -3384 472,7 90,25 33 -207,5 108,3 606,1 -411,1 -425,6 -1384,6 246,8 142,3 230,2 0,30 -296,9 -396,1 -439,0 -350,8

H^o _f,298Al₂O_3(k)=-1675,1 kJ/mol;

H ^o_f,298SO_3 gaz = - 396,1 kJ/mol; H ^o_f,298 Al₂(SO₄)₃  = - 3434,0 kJ/mol
H^o_reaksya =(H^o_f,298 Al₂(SO₄)₃) - (H^o _f,298 Al₂O₃+ 3H ^o_f,298 SO₃ ) =
- 3434 - [-1675,1 + 3(-396,1)] = - 570,6 kJ/mol


2) Kimyoviy reaksiyaning issiqlik effekti reaksiyaga kirishuvchi moddalar yonish issiqlik effektlari yig’indisidan reaksiya mahsulotlari yonish issiqlik effektlari yig’indisining ayirmasiga teng.
Yonish issiqligi deb(H^o _c,298) 1 mol moddani mo’l kislorod ishtirokida oddiy oksidlargacha yonishida ajraladigan issiqlik miqdori tushuniladi.
c- harficombition- ingliz tilidagi “yonish”so’zining bosh harfi. Yuqoridagi ta’rifga ko’ra:

Kislota va asos reaksiyaga kirishib, 1 mol suv hosil bo’lishida ajralib chiqqan issiqlik miqdori neytrallanish issiqligi deyiladi. Kuchli kislota va kuchli asoslarning suyultirilgan eritmalari reaksiyaga kirishganda neytrallanish issiqligi standart sharoitda o’zgarmas qiymatga ega:

Ko’pdan ko’p moddalarning standart sharoitdagi hosil bo’lish va yonish issiqliklari jadvallarda berilgan bo’ladi. Shu qiymatlar asosida juda ko’p jarayonlarning issiqlik effektlarini hisoblash mumkin. 1)erish jarayoni:

2. 
   natriyning kristall holatdan bug’ga o’tishi uchun:
   

3)Ikki atomli molekulalarning atomlarga parchalanih jarayoni uchun:

3. 
   Vodorod atominig ion holatga o’tishida ionlanish jarayoni uchun:
   

Termokimyoviy hisoblar asosida kimyoviy bog’lar energiyasi,kristall panjara energiyasi,suyuqlanish, erish, gidratatsiya, molekulararo ta’sirlar, fazalar o’zgarishidagi va boshqa holatlardagi issiqlik effektlarini aniqlash mumkin.
Xulosa
Foydalanilgan manba va adabiyotlar.

I. Asosiy adabiyotlar.
1. X. Rustamov. Fizik kimyo.
T.,«O’zbekiston», 2000 y.

2. B.N. Afanasev va boshq.

Tarjimonlar: X.I. Akbarov, R.S. Tillaev. Fizik kimyo
kursidan amaliy mashg’ulotlar. Institut talabalariga
o’quv qo’llanma – 4 ruscha nashri. Tarjima. –
T.: «O’zbekistgon», 1999 y.

3. A. Abdusamatov va boshqalar.

Fizik va kolloid ximiya. T.: «O’qituvchi», 1992 y.

4. X.R. Raximov. Fizikaviy va kolloid ximiya

T.: «O’qituvchi» 1987 y.

5. X.U. Usmonov, X.R. Rustamov, X.R. Raximov.

«Fizik ximiya» Toshkent, 197y yil.

6. В.А. Киреев. Курс физической химии,

М., «Химия», 1975 г.

II. Qo’shimcha adabiyotlar.
7. T. Do’stmurodov., Fizikaviy kimyo
(ma‘ruzalar matni to’plami) Toshkent tipografiya
Toshket DTU, 1999 y.

8. Н.М. Эмануэль, Д.Г. Кнорре.

«Курс химичекой кинетики»
Москва, «Высшая школа», 1969 г.