I. Kirisiw Bólistirilgen informaciya sistemalarin islep shiǵiw Korporativ informaciya sistemalari

1. Bólistirilgen informaciya sistemalarin islep shiǵiw
Bólistirilgen maǵlıwmatlar bazasın jaratıw hám islewiniń tiykarǵı principleri tómendegiler:
- maǵlıwmatlar jaylasıwıniń paydalanıwshılar ushın ashıqlıǵı (basqasha aytqanda, bólistirilgen maǵliwmatlar bazası paydalanıwshı ushın bólistirilmegendey kóriniwi kerek);
- paydalanıwshılardiń bir-birinen izolaciyalanǵanliǵi (paydalanıwshı maǵliwmatlardi ózgertiwi, jańalawı, joq etiwi onnan da basqa paydalanıwshılar jumısın “sezbesligi”, “kórmesligi” kerek);
- hár qanday orinda maǵlıwmatlar jaǵdayınıń sinxronlanǵanliǵi hám muwapıqlıǵı (qarsı emesligi).
Bólistirilgen maǵlıwmatlar bazasın jaratıw hám islewiniń qosımsha principleri. Tiykarǵı principlerden tómendegi qosımsha principler kelip shıǵadı :
- lokal avtonomiya (hár bir esaplaw apparatı tabıslı islewi ushın, hár qanday basqa apparatqa baylanisli bolmawi kerek );
- oraylıq qurılmanıń joqlıǵı (aldınǵı bólimniń nátiyjesi);
- jaylasqan jerine baylanıslı emesligi (maǵliwmatlar tap paydalanıwshınıń lokal apparatında jaylasqanı sıyaqlı );[8,172]
- islewiniń úzliksizligi (sistemanıń rejeli úzilisiniń joqlıǵı );
- maǵliwmatlardiń fragmentleniwine baylanisli emesligi (gorizontal fragmentlew - bir keste jazıwlarınıń túrli gruppaları túrli qurılmalarda yamasa túrli lokal bazalarda jaylastırıladı ;
vertikal fragmentlew — bir kesteniń túrli jıyekleri - ústinleri túrli qurılmalarda jaylastırıladı );
- maǵliwmatlardiń replikatsiyalaniwina (tákirarlanıwına ) baylanıslı emesligi (maǵliwmatlar bazasınıń qanday da kestesi túrli qurılmalarda jaylasqan bir neshe nusqaları arqalı ańlatılıwı múmkin);
- sorawlardiń bólistirilgen isleniwi (sorawlardiń optimizatsiyalaw bólistirilgen xarakterge iye boliwi kerek - aldin global optimizatsiya, keyininen jumısqa túsirilgen qurılmalardiń hár birinde lokal optimizatsiya );
- tranzaksiyalardi bólistirilgen basqarıw (bólistirilgen sistemada bólek tranzaksiya túrli qurılmalarda háreketlardiń orınlanıwın talap etiwi múmkin, tranzaksiya barlıq qatnasqan qurılmalarda pıtken bolsa ol pıtken esaplanadı );
- apparaturaǵa baylanisli emesligi (hár qıylı kompyuterleri bolǵan qurılmalarda sistemanıń islewi múmkinligi maqul túsetuǵın esaplanadı );
- operatsion sistema túrine baylanisli emesligi (sistema túrli esaplaw qurılmalardaǵı operatsion sistemalardiń bólekleniwine baylanıslı bolmaǵan halda islewi kerek);
- konununikatsiya tarmaǵına baylanisli emesligi (túrli kommunikatsiya ortalıǵında islew múmkinshiligi);
- MBBTǵa baylanıslı emesligi (túrli qurılmalarda túrli MBBT islewi múmkin, ámelde SQLni jardemleytuǵın MBBTIlar isletiledi).
Bólistirilgen maǵlıwmatlar bazası. MBBT tiykarında jaratılıwshı bólistirilgen informaciya sistemalarında “bólistirilgen MBBTlari” termini arqalı xarakterlenedi hám uyqas halda “bólistirilgen maǵlıwmatlar bazasi” termini isletiledi. Bólistirilgen esaplawlardi ámelge asırıw joqarıda kórsetilgen bólistirilgen sistemalardi jaratıw hám islewi principleriniń geyparalarınan sheginiw arqalı ámelge asıriladı. Qanday princip “jábirleniwshi” etiliwine baylanisli halda bólistirilgen sistema texnologiyalarında bir neshe ǵárezsiz jónelisler ajralıp shıqtı - “klient-server” texnologiyaları, tákirarlaw texnologiyaları, obiektli bóliw texnologiyaları. Real bólistirilgen informaciya sistemaları, ádetde, úsh texnologiyalardı biriktiriw tiykarında qurılǵan. Metodikalıq kóz qarastan olardi bólek talqılaw maqsetke muwapıq esaplanadı.
“Klient - server” texnologiyaları . “Klient - server” texnologiyalarında bólistirilgen sistemalardi jaratıw hám islewi principleriniń túpkiliklilerinen biri - oraylıq qurılmanıń joqlıǵınan tómenleydi. Usınıń sebebinen, ≪klient - server≫ texnologiyalarınıń negizinde jatiwshi tómendegi eki tiykarǵı ideyanı ajıratıw múmkin:
- bir yamasa bir neshe serverlerdegi maǵlıwmatlardiń barha paydalanıwshılar ushın ulıwmalıǵı ;
- ulıwma maǵliwmatlardi birgelikte (parallel hám bir waqıtta ) túrli esaplaw qurılmalarında isleytuǵın paydalanıwshılardiń (klientlerdiń) kópligi.[3,130]
Basqasha aytqanda, “klient - server” texnologiyalarına tiykarlanǵan sistemalar tek paydalanıwshılarǵa salıstırǵanda bólistirilgen. Usınıń sebepinen, kóbinese olardi “haqıyqıy” bólistirilgen sistemalarǵa tiyisli emes, bálkim kópshilik paydalanıwshı sistemalardiń bólek klası dep esaplaydi.
“Klient - server” texnologiyalarında server hám klient túsinikleri zárúrli mániske iye. Keń mániste server degende qanday da esaplaw resurslarına (yad, waqıt, prosessor ónimliligi hám h.) iye hár qanday sistema, process, kompyuter túsiniledi. Klient degende serverden qanday da resurstı sorawshı, qanday da resurslardan paydalanıwshı yamasa server tárepinen ózgeshe usıl menen xızmet kórsetilui hár qanday sistema, process, kompyuter, paydalanıwshı túsiniledi.
“Klient - server” sistemalarınıń basqıshları. “Klient - server” sistemaları óziniń rawajlanıwında bir neshe basqıshlardi basıp ótiw processinde onıń túrli modelleri qáliplesti. Olardi ámelge asırıw, sonday eken, tuwrı túsiniw MBBT strukturasın tómendegi ush komponentke ajıratıwǵa tiykarlanǵan :
- usınısiy komponent - geyde ápiwayıǵana paydalanıwshı interfeysi dep atalıwshı, maǵliwmatlardi kirgiziw hám sáwlelendiriw funksiyasın ámelge asırıwshı ;
- qollanıw komponent - arnawlı bir predmet salasındaǵı avtomatlastırılǵan informaciya sisteması wazıypaların ámelge asırıwshı sorawlar, hádiyseler, qaǵıydalar, emlewler hám basqa esaplaw funksiyaları nabori;
- maǵlıwmatlardan paydalanıw komponenti - maǵliwmatlardi alıw, saqlaw, fizikalıq jańalaw hám ózgertiw funkciyalarin ámelge asırıwshı.
Bul ush komponenttiń sistemada ámelge asırıw hám bólistiriw qásiyetlerinen kelip shıqqan halda “klient - server” texnologiyalarınıń torte modeli parıq etedi:
- fayl serveri modeli (File Server - FS);
- maǵlıwmatlardan aralıqtan paydalanıw modeli (Remote Data Access - RDA);