O'zbekstan respublikasi joqari ham orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

O'ZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HAM ORTA
ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
AJINIYAZ ATINDAG'I NO'KIS MA'MLEKETLIK
PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI
"Fizika ha'm matamatika" fakulteti
Fizika ham astronomiya ta'lim bag'dari
1 A_ FA studenti Jarilkaganova Jansayanin'

Fizika o'lshew a'sbaplari pa'ninen

O'ZBETINSHE JUMISI

Tema: Psixrometr

Orinladi: Jarilkaganova Jansaya

Qabilladi: Yusupov Oralbay

No'kis 2021 jil

Tema: Psixrometrler

Reje:
1.1 Ig'alliq haqqinda tusinik

1.2 Hawanin' salistirmali ig'allig'i
1.3 Psixrometrdin' klassifikaciyasi ham olardin'
texnikaliq qa'siyetleri.
a) Tariyxi ha'm islew principi haqqinda.
b) Psixrometrlerdin' qollaniliwi
1.4 Psixrometrdirlerdi tan'law ha'm belgilew
a) o'lew ortalig'inin' qa'siyetlerin ha'm apparattin'
islew sharayatin bahalaw
b) Psixrometrlerdin' tu'rleri ha'm hawanin' salistirmali ig'allilig'in o'lshew

1.1 Ig'alliq haqqinda tu'sinik.

Jer sharinin' 2/3 bo'legi suwdan ibarat. Suwdin' puwlaniwi
sebebinen atmosferanin' quraminda ba'rhama suw puwi boladi.
Quraminda suw puwlari bolg'an hawa ig'al hawa yaki ig'alliq
dep ataladi. Hawada suw puwlari qansha ko'p bolsa, onin'
ig'allig'i sonsha joqari esaplanadi.
Absolyut ig'alliq bir metr kub hawada neshe gramm suw
puwi bar ekenligin bildiredi.
Temparatura qansha joqari bolsa, suw puwinin' toyiniw
shegarasida sonsha u'lken boladi.
1.2 Hawanin' salistirmali ig'allilig'i.
Hawadag'i suw puwinin' toyiniw da'rejesin bahalaw ushin
salistirmali ig'alliq tu'sinigi kirgizilgen.Temparaturasi t bolg'an
hawadag'i suw puwi absolut ig'alliqtin' usi temparaturada toyin-
g'an puwinin' tig'izlig'ina qatinasi hawanin' salistirmali ig'allig'i
dep ataladi. Salistirmali ig'alliq hawanin' suw puwina
qanshelli toying'anlig'in bildiredi .
1.3. Psixrometrdin' klassifikaciyasi ham olardin'
texnikaliq qa'siyetlerin
a) Tariyxi ha'm islew principi haqqinda.

Psixrometr so'zinen paydalaniwg'a tiyisli birinsh mu'rajetlerden

biri 18 asirde juz bergen. Sol waqitta apparat hawada suwig'an
nukteni esaplaw ushin tiyisli bolg'an dep aniqlang'an ol termo-
metr menen salistirilg'an.
Psixrometr so'zi "suwiq" ham "o'lshew" so'zlerin an'latiwshi
eki grekshe atamalardin' birikprsinen kelip shig'adi.
Psixrometrler shishdan jasalg'an ham sinap sizig'ina iye
bolg'an da'sturiyleri menen birdey qasiyetke iye bolg'an eki
termometrden ibarat. Har bir termometr basqa funkciyag'a
iye ham olar atlari memen parq qiladi. Ig'al ham qurg'aq
lampochka. Psixrometrden paydalaniw metodikasi eki termo-
metrdin' ko'rsetkishlerin analiz etiwden ibarat. Birinshi qadem
qurg'aq lampochkadan paydalanip, aymaqta bar bolg'an da'reje-
lerdi esaplawdir, keyin ig'al lampochkani jawatug'in mata ilaji
barinsha suw menen sin'diriliwi kerek. Maqset aspabtin' to'mengi
bo'liminde bir tamshi suyiqliq payda etiw.
b) Psixrometrlerdin' qollaniliwi
Psixrometr bul hawada bar bolg'an puw mug'darin esaplaw
ushin meterologiyada ayiriqsha isletiletug'in obiekt.
Bul ortaliqta bar bolg'an salistirmali ig'alliq da'rejesin anig'iraq
esaplaw ushin ornatiliwi kerek bolg'an ma'nis esaplanadi.
Bul hawa rayin uyreniw ushin ken' qollanilatug'in atmosferada
juzege keletug'in bazi bir ha'diyselerdi yaki halatlardi analiz
etiw ushin tusindiriwge imkan beredi.
1.4 Psixrometrlerdi tan'law ha'm belgilew.
a) O'lshew ortalig'inin' qa'siyetlerin ha'm apparattin' islew sharayatin bahalaw.
Psixrometrlerdin' maqseti eki tu'rli temperaturani o'lshew
esaplanadi. Olar aldinan aling'an sxemalardi analiz qiliw menen
birge hawadag'i suw puwinin' ma'nisin biliwge imkan beredi.
Bunin' ushin atirap ortaliq hawasi da'rejelerin esaplaytug'in
termometr ham ig'al lamposhka menen isleytug'in basqa termo-
metrdin' boliwi ahmiyetli. Bug'an qosimsha etip psixrometrik
kestelerge iye boliw za'rurligin aytip o'tiw kerek, sonday-aq
bu'gingi ku'nde ha'mme na'rse texnologiya ha'm kompyuterlerden
paydalaniw sebepli og'ada avtomatlastirilg'an.
Psixrometrden paydalang'anda siz temperatura ko'rsetkishine
ta'sir qiliwi mumkin bolg'an ha'r tu'rli jag'daylardi esapqa
aliwin'iz kerek.
Aspabti basqaratug'in adam, termometrlerge jilliliq bermew
ushin qawipsiz araliqti saqlawi kerek. A'sirese, tu'nde bolsa
lampalardan saqlanin' yaki u'yreniw ashiq hawada o'tkizilse,
sayali jerde turin'.
b) Psixrometrlerdin' tu'rleri ha'm hawanin' salistirmali ig'allilig'in o'lshew.
Misali, psixrometrdin' qurg'aq termometri 28 °C di, ig'al
termometri 21 °C ti ko'rsetpekte. Bunda termometrdegi
ayirmashiliq 7 °C di quraydi. Psixrometriyaliq kesteden hawa-
nin' salistirmali ig'allig'i 52 % ekenligin aniqlaw mumkin.
A'dette hawanin' salistirmali ig'allig'i 50 % ten kem bolg'anda
hawa qurg'aq, 50-80 % bolg'anda normada, 80 % ten joqari
bolg'anda ig'al esaplanadi.
Psixrometrdin' stansion, aspiracion, ham distansion turleri bar.
Ha'mda diywal Psixrometrleri ratacion, assman meteorologik
yaki sanli. Olar a'dette tabiyiy samallatiw yaki jasalma samallati w
ushin mo'lsherlengen Psixrometrler memen tu'sindiriledi.
En' a'piwayilari a'dette diywallarda psixrometrler bolip, u'ylerde
juda ken' tarqalg'an.
Aylanatug'in psixrometrler- ol ko'shpe ha'm atinan ko'rinip
tu'rg'aniday, payda bolg'an samal mag'liwmatin
aliwg'a imkan beretug'in ta'rizde aylanadi.
Assman psixrometrinde bolg'ani siyaqli odan paydalaniw
dala izertlewleri ushin ken' tarqalg'an.Tabiyiy yaki jasalma
samallatiw bar bolsa, psixrometr o'zgerip turadi.Sebebi
alding'i o'lshewlerde onshaliq aniq emes.

Bekkemlew ushin sorawlar:

1) Ig'alliq degenimiz ne?
2) Salistirmali ig'alliq haqqinda aytip berin'.
3) Psixrometr qanday a'sbap?
4) Psixrometrlerdin' tu'rleri?

Test
1. Psixrometr atamasi qanday mag'inani bildiredi?

A) Issi ha'mo'lshew
B) suwiq ha'm o'lshew
C)Aniq o'lshew

Paydalang'an a'debiyatlar.

1. Elektr pa'nleri psixrometri (1958) Vashington,
2. Uliwma orta bilim beriw mekteplerinin'
9 -klass sabaqlig'i