I-kurs 1-mavzu: turkistonda

Mehnat safarbariigi O’zbekiston partiya va sovettashkilotlan front orqasmintustahkamlash, xo’jalikni harbiy izga tushirish, barchaodamlarni mehnatga safarbar etish, ko’plab jangovar texnika, qurol-aslaha, o’q-dorilar ishlab cliiqishni yo’lga qo’yish bo’yicha shoshilinch tadbirlarni amalga oshirdi-lar. Bu sohadagi ishlarga VKP(b) MQ va Davlat Mudofaa Qo’mitasi topshirig’iga binoan ishlab chiqilgan va 16-avgustda tasdiqlangan 1941-yil 4-kvartali va 1942-yil uchun harbiy xo’jalik ishlar rejasi asos bo’lib xizmat qildi. Bu rejada mamlakatning sharqiy mintaqalarida, jumladan, O’zbekistonda yangi zavodlar, shaxtalar, kon-lar qurish hamda qurol-aslaha, o’q-dori, ayniqsa ko’plab tank, samolyot, to’p va zambaraklar ishlab chiqarishning keng dasturi belgilab berilgan edi. Dasturda transport ishini qayta qurish, dushman ishg’ol qilishi xavfi ostida qolgan joylardagi sanoat korxonalarini, kolxoz va sov-xozlaming mol-mulklarini, ilmiy muassasalami sharqqa ko’chirish va ularni joylashtirish, yangidan ishga tushirish tartiblari ham belgilangan edi. Bu tadbirlarni amalga oshirishga 1941-yil 25-avgustda tashkil etilgan U. Yusupov boshliq maxsus respublika hukumat komissiyasi rahbarlik qildi. O’zbekistonning iqtisodiy va mehnat resurslari frontga safarbar etildi. Butun SSSR hududida, jumladan, O’zbekistonda yangi mehnat rejimi joriy qilindi, ya'ni ish kuni uzaytirildi, dam olish kunlari va mehnat ta'tiUari bekor qilindi.
O’zbekiston sanoatchilari 1941-yil oxirigacha 300 ga yaqin korxonani jangovar texnika, qurollar, o’q-dori ish-lab chiqarishga moslashtirib qayta qurdilar. Bu korxona-larda frontga safarbar etilgan erkaklar o’mini keksalar, xotin-qizlar egalladilar.
Urush bo’layotgan va dushman yaqinlashib kelayotgan hududlardan muhim sanoat korxonalarini, kolxoz,sovxoz va MTSlarning mulklarini, madaniy boyliklar vao’quv maskanlarini Sharqqa, jumladan, 0'zbekistongazudlik bilan ko’chirib keltirish, joylashtirish ishlari boshlanib ketdi. Fashistlar tomonidan yondirilgan, vayron qilingan shaharlar va qishloqlarning aholisi, otalariurushning dastlabki kunlarida halok bo’lgan bolalar, million-million kishilar ulkan yurtimizga oqib kela boshladi. Kishilik tarixida ko’lami jihatidan bunday katta voqea birinchi marta sodir bo’ldi. O’zbekistonga 100 ga yaqinsanoat korxonasi, jumladan, 48 ta mashinasozlik, metall shlash, ximiya va boshqa harbiy texnika va mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yirik zavodlarning asbob-uskunalari ko’chirib keltirildi. 0'zbekiston shaharlarida shoshilinch bo’shatib berilgan yoki yangidan qurilgan binolarga ko’chirib keltirilgan asbob-uskunalar zudlik bilan joylashtirildi va montaj qilindi. Ular ishchi kuchi, xom ashyo, instrumentlar bilan ta'minlandi va front uchun mahsulotlar ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi.
O’zbekiston SSR Xalq Komissarlari Soveti qoshida bolalarga yordam ko’rsatish bo’yicha maxsus komissiya tuzildi, uning ishida 30 ta xotin-qizlar faoliyat ko’rsatdi
o’qituvchilar kechayu-kunduz navbatchilik qildilar. Militsiya bo’limlari qoshida 30 dan ortiq bolalar xonalari tashkil etildi.
Ko’chirib keltirilgan bolalar turlicha yoshda edilar. 15 yoshgacha bo’lgan bolalar—bolalar uylari, maktab-internatlarga joylashtirilib, ularda o’quv-tarbiya ishlari yo’lga qo’yildi. Fabrika-zavod ta'limi maktablari, hunar va temir yo’l bilim yurtlarining sobiq talabalari o’qishni davom ettirishi uchun respublika zavod-fabrika ta'limi maktablarida o’qishga jalb etildi. 15 yoshdan katta bo’lgan bolalar esa ishlab chiqarishga ishga joylashtirildi.
1942-yil 2-yanvarda Toshkent shahrida xotin-qiz-larning yig’ilishi bo’lib, unda respublikamizdagi barcha ayollarga qarata murqjaat qabul qilindi. Murojaatda yetim bolalarni o’z tarbiyasiga olishga da'vat etiladi. Ko’plab oilalar boqimsiz qolgan bolalarni o’zlariga farzandlikka oldilar, topgan-tutganlarini ular bilan baham ko’rdilar. O’zbekiston rahbarlaridan Usmon Yusupov va Yo’ldosh Oxunboboyevlar oilasi ham yetim bolalarni o’z tarbiyasiga oldilar.
Ularni qabul qilib olish, gospitalga joylashtirish, salomatligini tiklash ishlariga alohida mehribonhk qilindi, respub-likamiz sog’lomlashtirish markazlaridan biriga aylandi. 1941-yil 1-oktabrgacha O’zbekiston sog’liqni saqlash xalq komissarligi tizimida 14950 o’ringa ega bo’lgan 47 gospital barpo etildi va zarur uskunalar bilan jihozlandi. Ayni paytda Moskvadan, Kalinin, Rostov va boshqa viloyatlardan 15900 o’rin-krovatga ega bo’lgan 48 gospi-tal ko’chirib keltirilib, joylashtirildi va ishga tushirildi. Harbiy kasalxonalar qurish keyingi yillarda ham davom etdi.
O’zbekistonliklar sog’ayganlarga chiroyli xaltachalar tikib berar va sovg’a-salomlar bilan frontga yoki korxo-nalarda ishlashga jo’natib qo’yardilar. Nogiron bo’lib qolganlarga zarur yordam ko’rsatildi, holiga yarasha ish bilan ta'minlash choralari ko’rildi
Ishchilar, kolxozchilar va ziyolilar shaxsiy jamg’armalarini, qimmatbaho buyumlarini mudofaa fondlariga topshirdilar. Faqat 1941-yiIning ikkinchi yarmida O’zbekiston kolxoz va sovxozlari front uchun 59 ming ot va ularga kerakli yem-xashak to’plab berdilar. Mashhur o’zbek raqqosasi Tamaraxonim mudofaa fondiga 50 ming so’m topshirdi
Bu jamg’arma hisobiga respublikamizda tank kolon-nalari, aviatsiya eskadrilyalari, bronepoyezdlar qurilib frontga jo’natildi. O’zbekistonliklar jangchilarga eshelon-lab issiq kiyimlar, mevalar jo’natib turdilar. Davlat har-biy zayomlariga yozilish yo’li bilan anchagina mablag’lar to’plandi. Aholidan issiq kiyimlar tayyorlash uchun jun, qo’y terilari yig’ib olindi
Aholiga davlat zayomi, pul-buyum lotoreyasi sotish hisobiga 4,2 milliard so’m mablag' yig'ilib g'alaba man-faatlari yo’lida foydalanildi.
Xullas, urushning dastlabki yiliyoq O’zbekistonning butun moddiy va ma'naviy kuchlari g’alaba uchun safar-bar etildi, hayot harbiy izga tushirildi, xaiq Vatan himo-yasiga otlandi.