I-mavzu: Pedagogik texnologiya pedagogikaning mustaqil sohasi sifatida

Uchinchi blоk - yangidan fоydalanish va uni jоriy etish blоki, ya’ni yangini tadbiq etish, fоydalanish va kеng jоriy etish qоnuniyatlari va turlaridir. M.M.Pоtashnikning innоvatsiya jarayonlari talqinlari kishi e’tibоrini o’ziga tоrtadi. U innоvatsiya jarayonining quyidagi tuzilmasini bеradi:

• 
  faоliyat tuzilmasi - mоtiv - maqsad - vazifa - mazmun - shakl - mеtоdlar - mеtоdika kоmpоnеntlari yig’indisi;
  
• 
  sub’еktiv tuzilma-innоvatsiоn faоliyat sub’еktlarining halqarо, mintaqaviy, tuman, shahar va bоshqa sathlari;
  
• 
  sathiy tuzilma-innоvatsiоn faоliyat sub’еktlarining halqarо, mintaqaviy, tuman, shahar va bоshqa sathlari;
  
• 
  mazmun tuzilmasi - o’quv-tarbiyaviy ishlar, bоshqaruv (va b.)da yangilikning paydо bo’lishi, ishlab chiqilishi va o’zlashtirilishi;
  
• 
  bоsqichlilikka asоslangan hayot davriylik tuzilmasi – yangilikning paydо bo’lishi - ildam o’sish - еtuklik – o’zlashtirish - diffuziya (singib kеtish, tarqalish) – bоyish (to’yinish) – qоlоqlik - inqirоz – irradiatsiya (aldanish) – zamоnaviylashtirish;
  
• 
  bоshqaruv tuzilmasi - bоshqaruv harakatlarining 4 ta to’rining o’zarо alоqasi: rеjalashtirish - tashkil etish - rahbarlik qilish - nazоrat qilish;
  
• 
  tashkiliy tuzilma - diagnоstik, оldindan ko’ra bilish, sоf tashkiliy, amaliy, umumlashtiruvchi, tadbiq etuvchi
  

3-MAVZU. Pedagogik texnologiyalar tasnifi. Maxsadni belgilash ta'limni texnalogiyalastiriwning asosiy usullari
Reja;

1.Xozirgi kunda «zamanagóy pedagogik texnalogiya»,

2. Pedagoglardiń faoliyatin «pedagogikaliq texnalogiya» tushunchasi
3. Dunyoda pedagogika fani ilmiy texnikasining rivojlanishi

O'zbeksdan Respublikasi inson huqiqlari va erkinligin kafolatlovchi jamiyatni manaviy tomondan yangilaytuǵin, jamoaga yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantiradigan va oni dúńya standarti darajasiga ko'tarib, ochiq demokratik huqiqiy mamlakat qurmaqta.

O'zbekstanniń rivojlanishi xaliqning boy manaviy korinishi va umumiy insoniy qádriyatlarga hamda xozirgi zamon madaniyatning, iqtisodiyoti, ilm-fan, texnika va texnologiyalarining songi natijalariga asoslangan bitta tizim hosil qilish katta ahamiyatga ega.
Xozirgi kunda pedagogik adabiyot, oqitiw mashqulotlariga oid maruzalar, rasmiyat hujjatlarda «yangi pedagogik texnalogiya», «avvalgi pedagogik texnalogiya», «zamonaviy pedagogik texnalogiya», tushunchalari keng foydalanilmoqta.
Lekin«pedagogik texnalogiya» tushunchasi hali ham bitta qolipka tushirilmagan, nizamlarda tushindirilmagan, oniń mundarijasi bitta yaxlit tahlillanmagan va soniń uchtalarini tusinikti bitta biridan parilawshi ko'p gina sipatlamlar bor. Bularding orasinda e'tiborga ilayiǵi Yuneskoniń sipatlamasi bo'llarib tabiladi. «Pedagogik texnalogiya»- bu butun oqitiw va maorifdi o'zlashtirish barisinda o'zlar oldina oqitiw shakllariniń samarodorligin asiriw uaziypalarin qo'ylaruvchi texnik va shaxs resurslari va olarding o'zlar ora baylanisin hisobga olib, bilimlarni yaratish, qo'laniw va belgilashniń ro'yxatli usili».
Bu sipatlamada tamalǵi tushunchalar «dizimli usil» ekanligi aniq, qolgan barliw so'zlar pedagogik texnalogiyaning ro'yxati sipatindaǵi dala-dashtilis bo'limshesiń aks qildiradi. Xolos ro'yxatli jontasiw pedagogik texnalogiyaning oqitiwga boshqa maqsadlari, oniń aniq mundarijasi, oqitiw va bilim berish usillari, nazorat va xotimalardi baholashda o'zlar ora baylanista va bitta biri bilan baylanislilitqa joybarlastiriw kóbinshe dasturiy oqiw barsinda yettispeytuǵin narsalar bo'llarib tabiladi. Misali : ko'pliklarda maorif, tamalinan axborotti eshlep qoliwga yo'naltirilgan, bilim oluvchining kelajak faoliyati bo'lsa belgili ishlarni orinlaw yáki tashkilotchi, boshqarish va kasblik qarorlardi qabil etish bilan baylanisli baladı. Boshqa Misal oqiw orinlariniń birinida bilim oliwshilar bilimini nazorat usilin idora barlik fanlar uchtalarini bitta turda, olarni bitta birinin xossasin hisobga olmay tamalsiz belgilangan. Tilakke qorsi bunday Misallardi ko'plep keltirishga baladı.
Pedagogik adabiyotlarda pedagogik texnologiyalarga berilgan boshqa sipatlamalar (v. P. Beshpal'ko, v. Guzeev, v. Slastenin, B. lixachev, I. volkov, M. Choshanov, M. Klarin, I. Lerner, Ch. Yudin va t. b) da keltiriladi, biroq olarding hech qaysisi Yunesko sipatlamasi darajasiga ko'tarila olmagan. Aytilip o'tilgan odamlar orasinda pedagogik texnalogiya haqqindaǵi maǵliwmatti BMSh mamlakatlari, soniń ichida O'zbekstanda tarqaliwinda v. P. Beshpal'ko va M. v. Klarinlerdiń ta'siri kuchlirek. M. v. Klarin pedagogikadaǵi texnologik dala-dashtilis va mundarija haqqinda bitta qancha toliq maǵliwmatlardi aytgan.
Pedagoglardiń faoliyatin ba'zida «pedagogikaliq texnalogiya» tushunchasi bilan foydali bo'lsada, dastlap o'zlashtirilgan va texnologik apparatgan oqitiw usillari nomlanadi. Asl tamalini olganda pedagogik texnalogiya - bu oqitiwdiń o'ziga tán bolg'an yangichasiga (innovatsiya turi ). Ol pedagogikadaǵi jamoatlik o'ylashding yorug'likgardishilanishi, demokratik ilmiy shuurning pedagogika sohaina ko'chirilgan nuskasi, bilim berish protsessiniń belgili standartlasiwi hisoblanadi.
Fikrimizshe pedagogik texnalogiya oqiw protsessin yuzaga juda ko'prish davominda har xil oqitiw usillarinan foydalaniwdiń aylanalarini belgilashchi yo'riqnoma yoki qolip sipatinda ko'rishlik mumkin.
«Texnalogiya» atamasi siymosida unum yoki yarimta unumdi muhayyo unumga aylandirish uchtalarini holati, shakli, xossalarini o'zgartirish usillari tushuniladi va ol madaniy hosilot sohaina baylanisli. Sonliktan intellektuallik sohaga tegishli pedagogning ta'lim -tarbiya faoliyatin «texnologiyalastiriw» mumkinmi degan so'rov tug'ilishi tabiiy. «Pedagogik texnalogiya» tushunchasining kirgiziliwi asoslanganba?
Hosilot sohainan ko'chirilgan va odamlarding intellektuallik faoliyatning ayirim bo'limlaring algoritmroq siyaqli protsess turmisimizga kirib keldi. Bu narsa pedagogik nazariya va amaliyotta yangi yo'nalishlarga olib keldi.
Pedagogik texnalogiya ko'p jihatdan o'tmishtegi belgili pedagoglardiń orzularina mos keladi. Didaktikaniń tamalchisi Ya, A, KOMENSKIY bilim berishning « waqit, fanlar va metodikalardi chevarlik menen taqsimlashden» boshqa narsani taqozo etmaytuǵin o'g'iliwma tartibin tabiwga harakat etti. Oniń fikrinicha idealda oqitiw bitta yaxlit usili tog'lsa, barliq narsa, toshlari duris yuretuǵin soatday aniq xolos chevarlik menen yaratilgan asosda erishish mumkin bolg'an yangilishsizlik menen ilgarigilaydi.
Dúńyaliq pedagogika fani ilmiy texnikaning rivojlanishi ta'sirini boshtan kechirib, psixologiya, kibernetika tizimlar nazariyasi, boshqarish nazariyasi va boshqa fanlarding yutuqlarin birlashtirip, xozirgi nizoirde aktiv yangilaniw protsessleri boshqishinda turar ekan, insonning imkoniyatlari samarodor rivojlaniw amaliyotina enbekte.
Pedagogik texnalogiya usillari o'ziniń boshlanǵish ma'nosida dastlap oqitiwdiń harakatin namunali holatdaǵi (belgilangan qaǵiyda bo'yinsha ) o'zlashtirish taqozo etiletuǵin repproduktiv saviyasi uchtalarini ishlab shiǵilgan edilar. Reproduktivlik bilim berish har qanday bo'limning zarurli dala-dashtilis bo'limlari hisoblanadi, ol odamzod xududilagan tajribani aniq oqiw fani doirasida o'zlashtirish bilan baylanisli. Bilim oliwshilarda bilim va ko'nikmalarniń belgili «tiykari» paydo qililgennen keyingina bilimning samarodor (produktiv) va ijodkor qatnashiq usillarina o'tishlik mumkin, bu uchtalarini R, Ganre, L. Brigte, (AQSh) A. Romishevskiy, (O'g'illi Britaniya ) va v. Guzeev (Rossiya ) pedagogik texnalogiya tushunchalarini ishlab shiqqan.
Pedagogik texnologiyalar jámlengen pedagogikada katta ko'lamdagi nazariyaliq bilim va taqribiy tajriba toblangan, biroq XX-asirdiń 2-yarimtaina qadar belgili pedagoglardiń bittasi da tugallamandegiler uchtalarini o'zlari siyaqli darsti yo'qlarari darajada o'tishlariga imkoniyat beratuǵin pedagogik yo'nalishdi (tsiklni ) ishlab shiqpagan. Sababi balkim o'tmishtegi belgili pedagoglardiń usillari pedagog shaxsini ko'proq hisobga olgan bo'lsa zurur.
«Bizning pedagogik ishlab chiqarishimiz - degan edilar A. S. Makarenko,-hech qachon texnologik mantiqiyot tamalinda apparatgan, ol bárqulla odob ikramli tartibga asoslangan. Soniń uchtalarini da bizda ishlab chiqarishning bitta qancha belgili bo'llarimleri: texnalogiya protsesin, hid orinlawshisin hisobga olgan, yaratiwshiliq suvyarasi (konstuktorliq) maslamalardi qollanish, nazorat, iske tushurish, yaramsizin shigariw- degan tusinikler yo'qlar. »
1970-1980-jillarda AQSh ta yuzaga kelgan pedagogik texnalogiya aǵimi deyarli barliq rivojlangan mamlakatlarga tarqaladi, YUNESKO siyaqli abroyli tashkilot tomonidan tán olindi va qo'llab quvvatlanildi va xozirgi kunda ko'p davlatlarda samarodor o'zlashtirilmekte.
1996 -jilda Ieurisalim universitetinda YUNESKO niń homiyligida pedagogik texnalogiya bo'yinsha xaliq oroliq ánjuman bo'llarib o'tdi. U yerda pedagogik texnalogiya yordamida erishilgan xotimalar haqqinda xolos AQSh, O'g'illi Britaniya, Germaniya vakillari gina deb emas Qo'shlarta Rika, Fillipin, Navkiya, Malta vakillari da lektsiya ishlagan. YUNESKO niń navbattegi anjumanlari 1997-jili Manilo va 1998-jili Qanadada o'tkazildi.
Ko'pchilik mamlakatlar oqitiwda texnologik usillardan foydalanib, oqiwshilardiń o'zlashtirishini asiriwda sezilarli xotimaga erishdi. M/s: Janub Koreyada pedagogik texnalogiya bo'yinsha sinaw tajriba turida oqip otirgan 50, 000 balaniń w5% ti dasturiy oqitiwda xolos eng yoqsi erishatuǵin xotimalardi qo'lga kiritgan. Pedagogik texnalogiyani o'zlashtirish Singapur, Koreya, Yaponiyada bitiruvchi sinf oqiwshilari o'rtasinda matematika bo'yinsha kúta yo'qlarari orindi egallash imkoniyatin berdi.
Pedagogik texnalogiyani o'zlashtirib otirgan chevar pedagoglar uchtalarini bu usildiń dasturiy usilga qaraganda samarodorrek ekanligi belgili bo'llardi. Bu o'zlar navbatida maktabi pedagoglari, kasb - hunar va jo'qorg'i maktabining professor - oqitiwshilari uchtalarini kadrlar tayorlash sifatsini asiriwda pedagogik texnalogiyani o'zlashtirish va amalda qollanish zarurliligini ifoda etadi. « Kadrlar tayorlash milliy dasturinda » yangi pedagogik va maǵliwmat texnologiyalarinan foydalanib talabalardi oqitiwdi jadallashtirish nazarda tutilgan.
Belgili bolg'aninday pedagogikada talabalarding bilim olish protsesine aktivliligin asiriwga qaratilgan bitta nechta oqitiw usillari ishlab shiǵilgan : mashqalali oqitiw, jumis faoliyatin aks ettirishchi o'ylarinlar, rollarlarni orinlaw, mavzuli oqitiw va t. b. Bizning fikrimizshe buniń sababi har bitta darsqa muhayyoliq pedagogik izleniw nazarda tutiladi, yo'qlarari kasblik chevarlikti, ijodkor qatnash va ko'p waqitti sarflawdi taqozo etishda bo'lsa zurur odatte har bitta bunday dars stsenariyi o'ziga tán xossalarga ega va takrorlanbas bo'llarib tabiladi.
Aslten farq qiliwshi bilim turlarin ko'rib juda ko'pmiz ; awiz ikkita kórgizbeli, texnologik va izleniwsheń-ijodkor. Dastlap olarding o'g'iliwma tomonlarin solistiramiz, soń boshqa lektsiyalarda pedagogik tushunchalari bilan teranirek tanisamiz.
Ol dasturiy bo'llarib va tamalinan oqitiwshiniń maǵliwmat berishi, talabalarding bilimdi qabil etishi, bolg'alashi va yodinda saqlash bilan belgilanadi.
Soniń jo'rligida K. G. Markvardt (1981) fikrinie ko'ra «bilim» tushunchasining hosli ahmiyeti yodta saqlashchi maǵliwmat sipatinda qaraladi. Bunday bilimlar, olarni qollana olish ko'nikmalari siymosida tekshirilib ko'riladi, (imtihonlarda ) yani hech qanday risolasiz yodtaǵi bilimlarni ravondan -ravon savollarga javob berish. Bu ro'yxatdegi bilimlar tamalinan esda saqlab qolish xotimasi, ko'pincha rasmiyat maǵliwmat bo'llarib hisoblanadi. Olar yod túbinen yuzaga keltiriletuǵin yáki boshqa so'z menen aytganda, xolos unga qaratilgan ravondan - ravon so'rov qo'ylarilganda esga olinadi. #ayta esga olish darajasidagi bilim uzoq waqit yodta saqlanbaydi, kerakli waqta qiyinshiliq menen esga olinadi, ayirim holatda bo'lsa o'g'iliwma esga olib bo'lmaydi.
Maǵliwmat berish ro'yxatinda muhayyo bilimlarni «oqitiwshiniń taqozolarina», bu bilimlarga olarding talabi va faollik saviyasi baylanisli bo'lmagan holda, bevosita berish mumkin bolg'an imkaniyatinan kelib juda ko'pdi. Shunga qaray oqitiwshiniń tamalǵi voziypasi - zarurli maǵliwmatti ma'lumki etishi va oni yodta mahkamlash ustida ishlatish bo'llarib tabiladi.
Maorifda awiz-ikkita kórgizbeli qatnash júda katta tajribalarga ega bo'limlarga ajiratilip shiǵilgan bo'llarib, oqitiw ro'yxatinda katta xizmet namoyish etdi. Ol bittaaz bo'lsa da yetilishmoqlikdi davom etmoqda, biroq bu yetilishmoqlik zohidlarding kiyimisiwdiń nizamliliqlari doirasida mahdud. Tez sur'atlar bilan yuksalib barip otirgan fan va texnika taqozolari.
Yakka-yolg'iz odamdi rivojlandiriw, oniń maǵliwmat olish tilaklarini grafaatlandiriwga bolg'an jamiyat taqozolari hamda oqitiw usillari o'rtasinda tiyrama - qorsiliqlar tug'iliwina olib keldi.
Mahkamlash uchtalarini so'rovlar :
1. Oqiwshiniń intellektuallik uqipliliǵin qalay rivojlandiriwga baladı?
2. Modulli texnologiyalarni qalay didaktikaliq biznes rejalestiremiz?
3. Didaktikaniń tamalini soluvchi kim?
4. Oqitiwda texnologik usillardan foydalanib qanday natijalarga erishishga baladı.

Usinilgan adabiyotlar

1. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar - Zid.: Nahsaf, 2000.
2. Tolipov W., Usmonboeva M. Pedagogik texnologiyalarning xotimani tadbig'iiy tamallari.- T.: 2005.
3. Soyidahmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar - T.: Moliya, 2003.
4. Ichmuhammmedov R. Innovatsion texnologiyalar yordamida ta'lim samaradorligin oshirishlik ywllari.- T.: TDPU, 2005.
5. www/ziyonet. uz\
6. www. qrusspo. uz/pt/5. htm
7. http://psylist. nimat/pedagogika/inovacii. htm