I. Nazariy qism 3

1.3. Avtomatik nazorat boshqaruv

Avtomatik nazorat – avtomatik xabarlash, oʻlchash va rostlash asboblari yordamida turli ishlab chiqarish jarayonlarini odam ishtirokisiz tartibga solib turish va qayd qilib borish. Avtomatik nazorat texnologik jarayon parametrlari (qiymatlari)ning oʻzgarishiga binoan mashina va apparatlarning boshqarish va tartibga solish organlariga tez va aniq ta’sir etishini ta’minlovchi asosiy vositalardan biri. Avtomatik nazoratda oʻlchash asboblari nazorat qilinayotgan parametrlarning qiymatlarini diagrammalarga yozib bo-radi yoki texnologiya jarayonini tartibga soluvchi, detallarni saralovchi va boshqa moslamalarga ta’sir etadi. Bunga dif-ferensial oʻlchash usuli, oʻrnini qoplab oʻlchash usuli, koʻpriksimon oʻlchash usuli va nol oʻlchash usulini qoʻllab erishiladi. Bu usullarning hammasi oʻlchash jarayonini pnevmatik (havo) yoki elektrik avtomatlashtirishga imkon beradi.[4]
Avtomatik boshqaruv nazariyasi - turli xil jismoniy tabiatdagi obektlarni avtomatik boshqarish jarayonlarini o'rganadigan ilmiy fan. Shu bilan birga, matematik vositalar yordamida avtomatik boshqaruv tizimlarining xususiyatlari aniqlanadi va ularni loyihalash bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Bu texnik kibernetikaning ajralmas qismi bo'lib, avtomatik boshqaruvning umumiy tamoyillarini, shuningdek texnik ob'ektlarni avtomatik boshqarish tizimlarini tahlil qilish (ishlashini o'rganish) va sintez qilish (parametrlarni tanlash) usullarini ishlab chiqish uchun mo'ljallangan.
Ushbu nazariya uchun faqat boshqaruv ob'ektlari tomonidan signallarni o'zgartirishning tabiati muhimdir.

2-rasm. Avtomatik boshqarish sistemasi.
Zadatchik, taqqoslagich, regulyator, boshqarish obyekti, kiruvchi, chiquvchi signallar va tashqi ta’sir.

Avtomatlashtirish - bu avtomatik boshqarish nazariyasi va amaliyotini, shuningdek ularni tashkil etuvchi avtomatik tizimlar va texnik vositalarni qurish tamoyillarini o'z ichiga olgan fan va texnika sohasi.

Boshqaruv-bu maqsadli jarayonlar uchun zarur bo'lgan jarayonni ta'minlaydigan jarayon.
Boshqarish maqsadi - unga erishishga ta'sir ko'rsatadigan boshqaruv sababi. Boshqarish ob'ektiga ta'sir qilish boshqaruv maqsadiga erishish uchun mo'ljallangan.
Ob'ektlar :

• 
  boshqariladigan
  
• 
  boshqarilmaydigan
  

Avtomatik boshqaruv tizimi boshqaruv ob'ekti va boshqaruv moslamasini o'z ichiga oladi.
Boshqarish moslamasi - mavjud texnologik parametrlarni boshqarish amalga oshiriladigan qurilmalar to'plami.
Boshqarish ob'ekti-boshqariladigan jarayon sodir bo'ladigan birlik.
Tartibga solish-bu boshqaruvning alohida holati.
Regulyator-Tizmda nazorat harakatlarini ishlab chiqadi, ma'lum darajada ushlab turadi yoki ma'lum bir qonunga muvofiq tartibga solinadigan qiymatni o'zgartiradi.
Tashqi ta'sirlar g (t) - chiqish qiymatini tartibga solishning zarur qonunini aniqlaydi.
G’alayonli ta'sirlar f (t) - kerakli funktsional aloqani buzadi.

G’alayonlar :

• 
  tashqi
  
• 
  ichki
  

Avtomatik boshqaruv tizimlari:

• 
  ochiq
  
• 
  yopiq
  

Elementning funktsional sxemasi-ushbu element bajaradigan funktsiyaga muvofiq tuzilgan avtomatik boshqarish va boshqarish tizimining diagrammasi.
Chiqish signallari - boshqaruv ob'ektining holatini tavsiflovchi va boshqaruv jarayoni uchun muhim bo'lgan parametrlar.
Tizimning chiqishi-tizimning nuqtalari. unda chiqish signallari ma'lum fizik miqdorlarda kuzatilishi mumkin.
Tizim kirishlari - tashqi ta'sirlar qo'llaniladigan tizimning nuqtalari.
Kirish signallari
Interferentsiya - vazifalar va boshqaruv natijalari to'g'risidagi ma'lumot manbalari bilan bog'liq bo'lmagan signallar.
Foydali-vazifalar va boshqaruv natijalari to'g'risida ma'lumot manbalari bilan bog'liq signallar.
Tizimlar bir o'lchovli-bitta kirish va bitta chiqishga ega tizimlar. Ko'p o'lchovli-bir nechta kirish va chiqishlarga ega tizimlar.