I. P. Pavlov o’zining fiziologik talimoti doirasida nevrozni noadekvat kuch va tashqi qozgatuvchilar tasiri tufayli miya postlog’ida o’ta zoriqish natijasida oliy nerv faoliyatining surunkali uzoq vaqt buzilishi d

Nevrotik buzilishlarni umuman psixik buzilishlardan ajratishning asosiy mezonlari quyidagilardir:

O’griqli namoyonlarning boshlanishi va dekompensatsiyasida psixogen omillarning yetakchi roli

Psixik buzilishning funktsional (tiklanadigan) xarakteri
Psixotik alomatlar, shaxs ozgarishlari, aqli zaiflikning yoqligi
Psixopatologik namoyonlarning egodistonik (bemor uchun azobli) xarakteri, shuningdek, bemorlarning oz ahvoliga tanqidiy munosabatda bolish.
Emotsional tushkunlik (kopincha aniq sabablarsiz). Ikkilanish. Ijtimoiy aloqa qilish muammolari. Noadekvat ozini baholash: past yoki haddan ziyod ortiqcha. Tez-tez tashvish, qo’rquv hissi, «biron narsaning tashvishli kutilishi», fobiya, vahima hujumlari, vahimali buzilishlar. Qiymat tizimining, hayotiy istaklar va afzalliklar, kishining ozi, boshqalar va umuman hayot togrisidagi fikrlarining noaniqligi yoki qarama-qarshiliklari. Kopincha sinizm qayd qilinadi. Kayfiyatning nobarqarorligi, tez-tez va keskin ozgaruvchanligi. Qozgaluvchanlik (nevrastenyia). Stressga nisbatan yuqori sezuvchanlik ahamiyatsiz stressli voqeaga odamlar umidsizlik yoki tajovuzkorlik bilan munosabat bildirishadi. Yig’loqilik. Hafachanlik, zaiflik. Tashvishlanish. Psixotravmatik vaziyatga ko’p to’xtalib qolish. Ishlamoqchi bo’lganda tezda charchab qolish xotira, etibor va fikrlash qobiliyatlari kamayadi. Baland tovushlarga, yorqin nurlarga, harorat o’zgarishiga sezgirlik. Uyquning buzilishi: odamning ortiqcha qozgalganligi sababli uxlab qolish qiyin kechadi; uyqu yuzaki, tashvishlantiruvchi, tetiklik bermaydigan boladi; ertalab ko’pincha uyquchanlik kuzatiladi.
NEVROZ ALOMATLARI VA BELGILARI RUHIY ALOMATLAR

JISMONIY ALOMATLAR Bosh, yurak og’rigi, qorin sohasidagi og’riq. Tez-tez kuzatiladigan charchash hissi, charchoqning kuchayishi, mehnat qobiliyatining umumiy pasayishi. Xavotirlar, qon bosimining pasayib ketishi tufayli bosh aylanishi va koz qorong’ulashishi. Vestibulyar apparatlarning buzilishi: muvozanatni saqlash qiyinchiliklari, bosh aylanishi. Ishtahaning buzilishi (ortiqcha yoki kam ovqatlanish, ochlik hissi mavjudligi, lekin ovqat paytida tez to’yib qolish). Uyqu buzilishi (uyqusizlik): uxlab qolish qiyinligi, erta uyg’onish, tunda uyg’onib ketishlar, uyqudan keyin tetiklik tuyg’usi yetishmasligi, qorqinchli tushlar ko’rish. Jismoniy og’riqni psixologik boshdan kechirish (psixalogiya), ipoxondriyagacha olib boradigan oz sog’ligiga haddan ortiq gamxorlik. Vegetativ buzilishlar: ko’p terlash, yurak urishi, arterial bosimning ozgarishlari, meda faoliyatining buzilishi, yo’tal, tez-tez siyish, axlatning suyuqligi. Bazan libido va erektsiyaning pasayishi.bosh aylanishi uyqusizlik yotal

NEVROZNING BOSHQA KASALLIKLAR VA ALOMATLAR BILAN ALOQASI

BOSH OG’RIGI
PANIK BUZILISHLAR, FOBIYA, TASHVISH HISSI
VEGETOTOMIRLI DISTONIYA
Bosh og’rigi turli xil aqliy holatlarda va kasalliklarda uchraydi. Odatda u emotsional zoriqish yoki oz his-tuygularni bostirish (masalan gazabni) hollarida paydo boladi. Bundan tashqari, bosh ogrigi gallyutsinator (psixalgiya) bolishi mumkin.
BOSH OG’RIGI
PANIK BUZILISHLAR, FOBIYA, TASHVISH HISSI
Turli xavotirli buzilishlar (panik xujumlar, fobiya, doimiy tashvish) odatda nevroz bilan birga kechadi.
VEGETOTOMIRLI DISTONIYA
Vegetotomirli distoniya bu vegetativ asab tizimi faoliyatining buzilishidir. Aqlga boysunadigan va mushaklarni boshqaradigan somatik nerv tizimidan farqli olaroq, vegetativ asab tizimi avtomatik ravishda ishlaydi va organizmning azolari va tizimlari faoliyatini taminlaydi. Xavf tugilganda vegetativ asab tizimi xavfni yengish uchun organizmning kuchlarini safarbar qiladi (masalan, qon bosimini oshiradi). Agar odam tez-tez xavfli deb hisoblangan vaziyatga faol javob qaytara olmasa (masalan, ijtimoiy omillar tufayli) va ozining xavotirini bostirishga majbur bolsa, shuningdek, xavfli bolmagan kop vaziyatlar unda qorquv hissini uygotsa (yoki u panik xujumlardan aziyat chekayotgan bolsa), avtonom asab tizimi notogri ishlay boshlaydi, xatolar toplanib boradi va muvozanatning yoqolishi yuzaga keladi, bu VTDning bevosita belgilari bilan bir qatorda turli azolar ishining buzilishiga sabab boladi.
NEVROZ KASALLIGINI DAVOLASH
Nevrozlarni davolashning ko’p usullari va nazariyalari mavjud. Nevrozni davosi antidepressantlar va trankvilizatorlar yordamida psixoterapiya va medikamentoz terapiyaga asoslanadi. Nevroz va nevrotik reaktsiyalarni davolashning asosiy usuli psixoterapiya hisoblanadi. Hozirgi vaqtda psixoterapevtik yordamning ko’plab yo’nalishlari va usullari mavjud. Ular patogenik (nevrozning sabablari va uni shaxsda ushlanib turishi jarayoniga ta’sir ko’rsatadigan) va simptomatik yoki yordamchi (ular faqat patogenik uslublar bilan birgalikdagina samarali bo’lib, o’zlari faqat alomatlarni yengillashtiruvchi vaqtinchalik tasir ko’rsatadi) turlarga bolinadi.