I qism. Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari

Операциянинг мазмуни	Сумма	Дебет счет	Кредит счет
Асос бўлувчи ҳужжат
1	Таьминотчилардан сотиб олинганда: -материаллар қийматига (ҚҚСсиз) - ҚҚС суммасига (агар корхона ҚҚС тўловчи бўлса)	5000000 1000000	1010-1090 4410	6010 6010	Шартнома, счёт-фактура
2	Ички тизим корхоналаридан олинганда: -материаллар қийматига (ҚҚСсиз) - ҚҚС суммасига (агар корхона ҚҚС тўловчи бўлса)^*	5000000 1000000	1010-1090 4410	6110-6120 6110- 6120	Шартнома, счёт-фактура
3	Бепул келиб тушганда	600000	1010-1090	8530	Шартнома, счёт-фактура
4	Таъсисчилардан келиб тушганда	500000	1010-1090	4610	Шартнома, счёт-фактура
5	Сотиб олишга доир қўшимча харажатларга	50000	1010-1090	6990	Шартнома, Счёт-фактура, Кирим далолатномаси
6	Ўз ишлаб чиқариш цехларидан кирим қилинганда	2550000	1010-1090	2310	Кирим далолатномаси
7	Асосий воситаларни тугатишдан олинган материалларга	60000	1090	9210	Тугатиш далолатномаси
8	Материалларнинг ички алмашувига	2000000	1010- 1090	1010- 1090	Наклодной

Материаллар ҳисобининг билвосита усулида уларнинг таъминотчи ташкилотлардан харид қилиниши, ўз цехларидан кирим қилиниши тўғрисидаги маълумотлар дастлаб 1510 «Материалларни тайёрлаш ва харид қилиш» счётининг дебетида тўпланади. Бунда материалларнинг келиб тушиш манбаларини ифодаловчи счётлар (6010, 6990, 2310 ва бошқалар) кредитланади. Материаллар бойликларнинг омборларга кирим қилиниши 1510 счётнинг кредитида ва 1010-1090 счётларнинг дебетида акс эттирилади. Бу усулда материалларнинг ҳисоб баҳосидаги қиймати ва харид қиймати ўртасидаги фарқ суммаси ҳисобот даврида алоҳида 1610 «Материаллар қийматидаги фарқлар» счётида ҳисобга олинади. Ҳисобот даври охирида материаллар қийматидаги фарқ суммалари қуйидагича ҳисобдан чиқарилади:

1. 
   келиб тушган матерал бойликларнинг харид баҳосидаги қиймати (таннархи) ҳисоб баҳосидан паст бўлганда:
   

Дебет 1510 «Материалларни тайёрлаш ва харид қилиш»
Кредит 1610 «Материаллар қийматидаги фарқлар»

2. 
   келиб тушган матерал бойликларнинг харид баҳосидаги қиймати (таннархи) ҳисоб баҳосидан юқори бўлганда:
   

Дебет 1610 «Материаллар қийматидаги фарқлар»
Кредит 1510 «Материалларни тайёрлаш ва харид қилиш»
1610 «Материаллар қийматидаги фарқлар» счётида тўпланган материалларнинг ҳисоб баҳосидаги қиймати ва харид қиймати ўртасидаги фарқ суммаси харажатларни акс эттирувчи счётларнинг (2010, 2310, 2510, 9410, 9420, 9430) дебетига сарфланган материалларнинг ҳисоб баҳосига мутаносиб тарзда қўшимча ёзув ёки қизил ёзув (сторно) асосида ҳисобдан чиқарилади.
Материалларнинг қурилиш ишларига сарфланиши, шунингдек уларнинг сотилиши, бепул берилиши, бошқа корхоналарга таъсис бадали сифатида киритилиши, иш ҳақи ва моддий ёрдам сифатида берилиши, шуниндек турли бошқа чиқимлари гувоҳлик берувчи ҳужжатлар асосида ҳисобда қуйидагича акс эттирилади (6.2-жадвал).
6.2-жадвал
Қурилиш ташкилотларида материалларнинг ишлатилиши ва бошқа чиқимларини счётларда акс эттириш

№	Операциянинг мазмуни	Сумма	Дебет счет	Кредит счет	Асос бўлувчи ҳужжат
1	Материалларнинг ишлаб чиқаришга сарфланиши	3000000	2010, 2310, 2510	1010- 1090	М-29 шаклли ҳисобот, материал ҳисоботи
2	Материалларнинг сотилиши: -сотиш қийматига (ҚҚСсиз) - ҚҚС суммасига (агар корхона ҚҚС тўловчи бўлса) - материалларнинг ҳисоб баҳосида моддий жавобгар шахс бўйнидан соқит қилинишига -сотишдан олинган фойдага -сотишдан кўрилган зарарга	500000 100000 400000 100000 -	4010, 4010 9210 9220 9430	9220 6410 1010-1090 9320 9220	Шартнома, счёт-фактура ҳисоб-китоблар, материал ҳисоботи
3	Материалларнинг бепул берилиши: -бериш қийматига (ҚҚСсиз) -ҚҚС суммасига (агар корхона ҚҚС тўловчи бўлса) -материалларнинг ҳисоб баҳосида моддий жавобгар шахс бўйнидан соқит қилинишига -сотишдан кўрилган зарарга	500000 100000 500000 600000	4010 4010 9220 9430	9220 6410 1010-1090 4010	Шартнома, счёт-фактура, ҳисоб-китоблар, материал ҳисоботи
4	Таъсис бадали сифатида берилиши: -киритиш қийматига (ҚҚСсиз) -ҚҚС суммасига (агар корхона ҚҚС тўловчи бўлса) -материалларнинг ҳисоб баҳосида моддий жавобгар шахс бўйнидан соқит қилинишига	500000 100000 500000	0610- 0690 0610- 0690 9220	9220 6410 1010-1090	Шартнома, счёт-фактура, ҳисоб-китоблар, материал ҳисоботи
5	Материалларнинг иш ҳақи ва моддий ёрдам сифатида берилиши: -бериш қийматига (ҚҚСсиз) -ҚҚС суммасига (агар корхона ҚҚС тўловчи бўлса) -материалларнинг ҳисоб баҳосида моддий жавобгар шахс бўйнидан соқит қилинишига	500000 100000 500000	6710 6710 9220	9220 6410 1010-1090	Ариза, счёт-фактура, ҳисоб-китоблар, материал ҳисоботи

Қурилиш ташкилотларида материалларнинг аналитик ҳисоби моддий жавобгар шахслар бўйича ҳисоб баҳосида 10-с қайдномасида юритилади. Бу қайднома 3 та бўлимдан иборат. Унинг 1-бўлими сотиб олинган материалларнинг ҳақиқий таннархи ҳамда уларнинг ҳисоб баҳосидаги қиймати ўртасидаги четланиш суммасининг ҳисоби учун мўлжалланган. Ушбу четланишни ҳисоб-китоб қилиш ва улар ҳисобини 1610 «Материаллар қийматидаги фарқлар» счётида юритиш учун 10-с қайдномасига материалларнинг кирими тўғрисидаги маълумотлар 6-с журнал-ордер ва бошқа журнал-ордерлар ёзувлари асосида кўрсатилади. Материаллар ва улар қийматидаги фарқларнинг бош қолдиғига доир маълумотлар қайдноманинг 2- ва 3-бўлимларидан олинади. Шундан сўнг, материаллар ва улар қийматидаги фарқларнинг бош қолдиқлари ва кирими тўғрисидаги маълумотлар асосида (мос равишда уларнинг ҳақиқий таннархи ҳамда ҳисоб баҳосидаги қийматлари бўйича) харид қиймати ва ҳисоб баҳоларидаги қиймати ўртасидаги фарқ суммаси ва фоизи аниқланади.

Материалларнинг харид қиймати ва ҳисоб баҳоларидаги қиймати ўртасидаги фарқнинг ўртача фоизи (Ўф) қуйидагича топилади: