I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq

KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
232
233
3-§. O‘zbekiston Respublikasida 
saylov o‘tkazish prinsiplari.
Prinsip  atamasi  o‘zbek  tilida  ko‘pincha  tamoyil  deb 
yuritiladi.  Bularning  ma’nosi  deyarli  bir  xil.  Lekin  shunday 
atamalar  borki,  ular  barcha  tillarda  aslicha  qo‘llaniladi. 
Bu  atama  O‘zbekiston  Konstitutsiyasida  ham  qo‘llanilgan, 
masalan, 14-moddada, Pintsip ijtimoiy kategoriya bo‘lib, eng 
muhim g‘oyalarni qoida sifatida namoyon bo‘lishidir. Davlat va 
huquqning  turli  sohalarida  prinsip  tushunchasi  qo‘llaniladi. 
Masalan, qonuniylik prinsipi, tashqi siyosat prinsipi.
Saylov huquqida ham prinsip atamasi qo‘llanilib, eng avvalo, 
u,  saylovlarning  adolatliligini,  qonuniyligini  ko‘rsatuvchi 
asosiy mezon sifatida namoyon bo‘ladi.
Saylovlar eng qadimiy hodisalardan ekanligini aytib o‘tgan 
edik. Ular kishilik jamiyatining hamma bosqiclilarida qo‘llanilib 
kelingan  bo‘lib,  jamiyat  rivojiga  mos  ravishda  takomillashib 
bordi.  Uning  takomillashuvida  ma’lum  qoidalarni  vujudga 
kelishi, ularning bajarilishi, qo‘llanilishi shart etib belgilanishi 
muhim rol o‘ynaydi.
XX  asring  ikkinchi  yarmidan  boshlab,  saylovlarning 
demokratiashuvida  yangi  davr  boshlandi.  Bunda  Birlashgan 
Millatlar Tashkiloti tomonidan qabul qilingan hujjatlar muhim 
o‘rin tutadi.
Saylov  huquqining  asosiy  prinsiplari  muhim  ahamiyatga 
ega  “Inson  huquqlari  umumjahon  deklaratsiyasi”da  xalqaro 
miqyosda  o‘z  ifodasini  topdi.  Uning  21-moddasida  “har 
bir  inson  bevosita  yoki  erkin  saylangan  vakiliari  orqali  o‘z 
mamlakatini  boshqarishda  qatnashish  huquqiga  ega.  Xalq 
irodasi  davriy  va  soxtalashtirilmagan,  yalpi  va  teng  saylov 
tеlеfоn rаqаmlаrini,jоylаshgаn еrini vа оvоz bеrish binоsini 
ko‘rsаtgаn  hоldа  sаylоvchilаrni  hаr  bir  uchаstkаning 
chеgаrаlаri to‘g‘risidа хаbаrdоr etishni tаshkil qilаdi.
Qоnunchilik  pаlаtаsi,  mаhаlliy  Kеngаshlаr  dеputаtlаri 
sаylоvi bir vаqtdа o‘tkаzilgаn tаqdirdа, Qоnunchilik pаlаtаsi 
dеputаtlаri  sаylоvini  o‘tkаzish  bo‘yichа  оkrug  sаylоv 
kоmissiyalаri tоmоnidаn yagоnа sаylоv uchаstkаlаri tuzilаdi.
2014-yil 
16-aprelda 
Konstitutsiyaga 
kiritilgan 
qo‘shimchaga  asosan  Markaziy  saylov  komissiyasining 
huquqiy holati, vazifasi, ish yuritish prinsiplari, tashkil etish 
tartibi  konstitutsiyaviy  asosda  belgilandi,  natijada  saylov 
huquqining konstitutsiyaviy asoslari yanada kengaydi.
Saylov huquqiga taalluqli konstitutsiyaviy normalar faqat 
konstitutsiyaning  XXIII  bobidagi  (117-modda)  normalar 
bilan  cheklanmaydi.  Ular  konstitutsiyaning  boshqa  bob  va 
moddalaridagi normalarda ham uchraydi.
Jumladan,  Konstitutsiyaning  32-moddasida  fuqarolarning 
davlat  organlarini  demokratik  tarzda  tashkil  etishda 
ishtirok  etish  huquqi  (saylov  huquqi).  Konstitutsiyaning 
90-moddasida O‘zbekiston Prezidenti nomzodiga qo‘yiladigan 
talablar  haqidagi  normalar,  prezident  saylov  muddati  va 
saylov  prinsiplari  haqidagi  normalar,  Konstitutsiyaning 
96-moddasidagi  muddatdan  tashqari,  Prezident  saylоvini 
o‘tkazish haqidagi normalar saylov huquqining konstitutsiyaviy 
asosidir.
Saylov  huquqining  konstitutsiyaviy  asosini,  bevosita 
konstitutsiyaviy  normalardan  tashqari,  konstitutsiyaviy 
qonunlardagi saylovga taalluqli normalar ham tashkil etadi.
Demokratik jarayonlarning o‘sib borishi natijasida hozirgi 
davrda  saylov  huquqi  va  qonunchiligi  mantiqiy  jihatdan 
sekin-asta ommaviy huquqning mustaqil tarmog‘iga aylanib 
bormoqda.

---