I. Tarmoq xavfsizligi tushunchasi va uning mohiyati

Mijoz-server arxitekturasi (client-server architecture) – bu arxitekturada resurslar asosan mijozlarga xizmat ko’rsatuvchi serverlarda bo’ladi.

Mijoz-server arxitekturasi.
Server - bu boshqa tarmoq ob’ektlariga ularning talabiga binoan xizmat ko’rsatadigan ob’ekt. Servis - bu mijozlarga xizmat ko’rsatish jarayoni. Muayyan operatsiyalar yordamida xizmat funktsiyasini bajaradigan jarayon mijoz deb nomlanadi. Bu dastur yoki foydalanuvchi bo’lishi mumkin. Rasmda mijoz-server arxitekturasidagi xizmatlarning ro’yxati keltirilgan.

Mijoz-server modeli.
Mijozlar - bu server resurslaridan foydalanadigan va foydalanuvchilar uchun qulay interfeyslarni ta’minlaydigan ish stantsiyalari. Foydalanuvchi interfeyslari- bu foydalanuvchining tizim yoki tarmoq bilan o’zaro aloqasi uchun protseduralar.
Mijoz elektron pochta yoki boshqa server xizmatlarini boshlaydi va foydalanadi. Ushbu jarayonda mijoz xizmatni so’raydi, sessiya o’rnatadi, kerakli natijalarni oladi va ish tugaganligi haqida xabar beradi.
II. Kompyuter tarmog’i modellari va umumiy tushunchalari:
---ISO/OSI modeli umumiy tasnifi;
ISO/OSI modeli, kompyuter tarmoqlaridagi ma'lumot almashish operatsiyalarini yetti qatordan iborat bo'lib, tarmoq qurilmasi va dasturining birga ishlashini ta'minlash maqsadida standartlashtirilgan tuzilma hisoblanadi. Ushbu qatlamlar, tarmoqda bajarilayotgan amallarni mantikli ravishda bo'lib, tarmoq uskunalari va dasturi to'g'ri ishlashini ta'minlaydi. ISO/OSI modelining yetti qatlami quyidagilardir:
1. Fizikaviy qatlam (Fizikaviy Layer): Ma'lumotning tarmoq kabellari yoki boshqa fizikaviy aloqalar yordamida o'tkazilishidan javob beradi.
2. Ma'lumot ulanish qatlam (Data Link Layer): Fizikaviy ulanishni amalga oshirgan ikki qurilma orasida ma'lumot almashishni boshqaradi.
3. Tarmoq qatlam (Network Layer): Ma'lumotlar tarmoqda yo'nlashishiga javob beradi.
4. O'tkazish qatlam (Transport Layer): Ma'lumotlarni jo'natish, qismga bo'lishi, qayta tiklash va xatolarni tekshirish kabi operatsiyalardan javob beradi.
5. Oturum qatlam (Session Layer): Ikkita qurilma orasida oturum ochish, ma'lumot almashish, oturumni yakunlash kabi operatsiyalarni boshqaradi.
6. Namoyish qatlam (Presentation Layer): Ma'lumotlarni formatlash, shifrlash, qisqa qilish kabi operatsiyalardan javob beradi.
7. Dastur qatlam (Application Layer): Ma'lumotlar o'rnatmalari o'rtasida almashish va foydalanish uchun kerakli protokollarni taqdim etadi.
ISO/OSI modeli, turli qurilmalar orasida tarmoq almashishini standart hollashtirish uchun yaratilgan. Ushbu qatlamlar mustaqil tarzda tuzilishi mumkin va bu orqali, turli donashma va dasturi platformalarda foydalanilishi mumkin.