I togayev yuksak o'simliklar sistematikasidan amaliy mashg’ulotlar

MAVZU; Ayiqtovondoshlar va ko‘knoridoshlar oilasi
56

---

14-rasm. o'rm alovchi ayiqtovon. 
1-umumiy ko'rinishi; 2-gulining 
bo'yiga kesimi va uning qismlari; 
3-changchining tuzilishi; 
4-gulining diagrammasi
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar:
1. Gerbariylardan 
foydalanib, 
ayiqtovondoshlar 
oilasining 
muhim 
morfologik 
belgilari 
bilan 
tanishing.
2. Oila vakillaridan birining gul tuzilishini o'rganing. 
Bunda gul o'rnining shakliga gul a'zolarining soniga, 
gulqo‘rg‘on qismlarining doira b olib joylanishiga 
e'tibor bering.
3. Gerbariy namunalaridan yoki jadval, adabiyot- 
lardan foydalanib oVganilgan o'simliklarning umumiy 
ko‘rinishini, 
alohida 
olingan 
gul 
va 
meva 
tuzilishlarini va shakllarini chizib oling. Ularning gul 
formulasini tuzing.
Ayiqtovon: * 
^
CasCosA^G (») 
Isfarak * '/Ca
5Co(2)A»G(i)
57

---

Nazorat savollari
1. Ayiqtovondoshlar oilasi hayotiy shakllariga ko'ra 
qanday o'simliklar dan tashkil topgan?
2. Oila nechta tu rkum va turni o‘zi chiga oladi?
3. Gul o'rn-ida changchi va urug'chilar soni nechtadan 
bo'lib joylashgan?
4. Oila o'simliklari tarkibida qaysi moddalar uchraydi?
Ko‘knornamoIar qabilasi-Papaverales 
Ko'knordoshlar oilasi- Papaveraceae
Vakillari:
1. Qizilgulli ko'knori - Papaver pavonium
2. Qizg'aldoq - Roemeria refracta
3. Ko'knori - Papaver somniferum (15-rasm)
Nazariy tushuncha: Bu oilaga 30 turkum, 700 dan 
ortiq tur kirib, ular Sharqiy Osiyoda, Janubiy va 
Shimoliy 
Amerika, 
O'rta 
Yer 
dengizi 
atrofida 
tarqalgan. Oila. vakillari bo'g'im li yoki bo'g'imsiz, sutli 
naychalarida sut shiralari bo'lgan bir yillik va ko'p 
y illik o'tlardir, b a 'za n buta va daraxtsim on vakillari 
ham uchraydi. Barglari ko'pincha patsimon, qirqil- 
gan, ketm a-ket jojdashgan, yonbargchasiz. Gullari 
to'g'ri yoki noto'g'ri, poyada yakka-yakka joylashgan. 
Ba'zan simpodial yoki monopodial tipga ega bo'lgan 
to'pgullardan tashkil topgan. Ikki jinsli. kosachabargi 
2 ta bo'lib, guli ochilishi bilan tezda to'kilib ketadi, 
gul-tojbargi 4 ta, changchisi cheksiz, ba'zan 2-3 ta, 
urug'chisi 
2 yoki bir nechta rneva bargli, tugunchasi 
ustki, bir uyali. Mevasi ko'sakcha yoki yong'oqcha. 
UrugTari mayda, endospermli.
Ahamiyati: Oilaning ayrim vakillaridagi sut shira- 
sining tarkibida morfin, kodein, papaverin, tabsinga 
o'xshash alkoloidlar bor. Ulardan meditsinada dorilar 
tayyorlanadi. Urug'ning tarkibida 50% gach a yog' 
to'planadi. Undan oziq-ovqat tayyorlash d a foydala- 
niladi.
58

---