I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans


Download 5.08 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/88
Sana29.11.2017
Hajmi5.08 Mb.
#21200
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   88

думы), хаёлкаш (хаёлпараст)  (мечтательный, фантазёр), хаёлий (воображаемый, 

 

вымышленный, кажущийся), хаёлланмоқ  (задумываться, предаваться мечтам, грезить), 



хаёлчан  (мечтательный, задумчивый), хаёлан (мысленно, в мечтах) и др. 

Б.Единицы с семой«Представления».В данную подгруппу входят такие языковые 

единицы узбекского языка как тасаввур 1,2 (представление), тасаввур қилмоқ 

 

(представлять), хаёлига келтирмоқ (фразеологизм) (представить в воображении), кўз олдига 



келмоқ (фразеологизм) (представить перед глазами) и др. 

11. Единицы с семой «Процессы,  связанные с памятью». Данную группу можно 

разделить на две подгруппы: А.Единицы с семой«Вспомнить». Б.Единицы с семой«Забыть». 

А.Единицы с семой«Вспомнить». В данную подгруппу входят такие языковые 

единицы узбекского  языка как  хотир 1,2 (память, ум, мысль), хотирламоқ(вспоминать, 

припоминать, восстанавливать в памяти), эс2 (память, ум, мысль), эсламоқ 1,2 (вспоминать, 

припоминать, восстанавливать в памяти), ёд  (память), ёдламоқ  1,2 (вспоминать, 

восстанавливать в памяти), ёдаки   (на память, наизусть), ёдга олмоқ, ёдга солмоқ, ёдга 

тушмоқ (фразеологизмы)(вспоминать, припоминать, восстанавливать в памяти), эсга   олмоқ  

(фразеологизм)(вспомнить, припомнить), эсга тушмоқ (фразеологизм) (восстанавливать в 

памяти и др). 

 Б.Единицы с семой«Забыть». В данную подгруппу входят такие языковые единицы 

узбекского языка как унутмоқ 1, 2, 3 (забывать, предавать забвению),ёдидан кўтармоқ, 

ёдидан чиқармоқ  (фразеологизмы) – (уйти в область предания), эсидан чиқармоқ, эсдан 

чиқарилмоқ(фразеологизмы)  (вычеркнуть из памяти, забыть), хаёлидан  кўтарилмоқ 

(фразеологизм) – (забыть) и др. 

12.Единицы с семой «Предположение, догадка».В данную группу входят такие 

языковые единицы узбекского языка как чама 2 (предположение, прикидка, 

приблизительный расчёт, примерное определение), чамаламоқ 1,2 (предполагать, 

прикидывать,  определять приблизительно), тахмин(предположение, догадка), тахминан 

(предположительно, приблизительно), тахмин қилмоқ (предполагать, прикидывать), 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



20

тахминий 

(предположительный, приблизительный),фараз(предположение, гипотеза

 

допущение), фараз қилмоқ(предполагать, прикидывать, определять приблизительно), тусмол 



(предположение, прикидка, определение приблизительно), тусмолламоқ (предполагать, 

прикидывать,  определять примерно, гумон (предположение, подозрение, сомнение), гумон 

қилмоқ (предполагать, подозревать, сомневаться) и др. 

1

 



Итак, в общем языкознании не наблюдается специальное изучение объекта нашего 

исследования – семантического поля  единиц с архисемой «размышление». В русском 

языкознании  существуют  исследования,  в которых  рассматриваются  глагольные средства 

речи физической и интеллектуальной деятельности, зафиксированные в словарях русского и 

английского языков также функционирование класса глаголов интеллектуальной 

деятельности во всех поэтических русскоязычных текстах И. Бродского. В нашей статье 

исследовано семантическое поле единиц с архисемой «размышление» в узбекском языке. В 

данное лексико-семантическое поле входят не только лексемы-глаголы, но лексемы-

существительные, лексемы-прилагательные а также некоторые фразеологизмы. В результате 

анализа фактического материала выявлены следующие  семантические группы единиц с 

архисемой «размышление» в узбекском языке: 1. Единцы с семой “мышление, дума”. 2. 

Единицы с семой “Решение”. 3. Единицы с семой “Обсуждать, совещаться ”. 4. Единицы с 

семой “Осознание, понимание мысли».  5. Единицы с семой “Обосновывать свои мысли». 

6.Единицы с семой «Знание». 7. Единицы с семой «Мысленное сравнение». 8. Единицы с 

семой «Думать с определенной целью». 9. Единицы с семой «Обладающий острым умом и 

талантом».   А. Единицы с семой«Обладающий  острым  умом».  Б. Единицы с 

семой«Обладающий талантом и способностями». 10. Единицы с семой «Воображение и 

представления». А. Единицы с семой«Воображение». Б. Единицы с семой«Представления». 

11. Единицы с семой «Процессы,  связанные с памятью». Данную группу можно разделить 

на две подгруппы: А. Единицы с семой«Вспомнить». Б. Единицы с семой«Забыть». 

12.Единицы с семой «Предположение, догадка».Изучение семантического поля единиц  с 

архисемой «размышление» в узбекском языке открывает новые возможности для 

составления словарей валентности и автоматического анализа данных единиц.  

 

SUMMARY  



 

In this article  lexical unis refer  to the meaning “thinking” and semantic  fled, integral  and  

distinctive meaning have  been  investigated, inner groups have  been  classified  in the example  of  

the Uzbek language.  

 

 

 



 

 

Kamilə Vəliyeva, fil.ü.e.d. 



Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Kompüter Dilçiliyi şöbəsinin müdiri 

kamilevaliyev@gmail.com 

 

TÜRKOLOGİYADA KOMPÜTER DİLÇİLİYİ MƏSƏLƏLƏRİ 



 

           İnformasiya  texnologiyalarının  sürətlə  inkişafı bir sıra yeni sahələrin, elmi istiqamətlərin 

yaranmasına səbəb oldu. Bu yeniliyin bariz nümunələrindən biri də  kompüter dilçiliyidir. 

Kompüter dilçiliyi tətbiqi dilçiliyin bir qolu olub informatikanın linqvistik əsaslarını kompüter 

proqramları vasitəsilə dil və təfəkkürün, dilin modelləşdirilməsini öyrənir və bununla 

                                                            

1

Источникматериаловузбекскогоязыка : Ўзбектилинингизоҳлилуғати. 5 томов. –Ташкент, ЎзМЭ, 2006-2008 гг. 



Такжехудожественныепроизведенияузбекскихписателей. 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



21

informasiyanın təqdimində ümumi dili yaratmaq və təkmilləşdirmək, süni intellektin əsas 

məsələlərindən sayılan təbii dillərin interfeysini, informasiya sistemlərinin modelləşdirilməsi kimi 

məsələlərin həllini qarşısına məqsəd qoyur.  

           Hələ XX əsrin 60-cı illərində başlanmış kompüter dilçiliyin əsas problemləri nəzəri linqvistik 

modellərin hazırlanmasına yönəlmişdi. Lakin sonralar tədqiqat obyekti daha geniş yöndə statistik 

metodların tətbiqi ilə maşın təliminə, mətnlərin emalına, bir sıra evristik məsələlərin həllinə 

istiqamətləndi [1].  

    Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi  kompüter  dilçiliyi süni intellektin probleminə daxil olan 

insanın intellektual fəaliyyətində təbii dillərin riyazi modelini hazırlayan bir elm sahəsi olduğundan, 

təbii ki, burada əsas vurğu müxtəlif təyinatlı kompüter sistemləri üçün dilin tətbiqinə və işlənməsinə 

düşür ki, bununla əlaqədar onun əsas istiqamətləri aşağıda sadalanan məsələlərə yönəlir: 

1. Təbii dilin emalı ( natural language processing). Burada mətnin sintaksis, morfoloji, 

semantik təhlili nəzərdə tutulur; 

2.  Korpus dilçiliyi (buraya mətnlərin elektron korpuslarının yaradılması və istifadəsi 

daxildir); 

3. Elektron lüğətlərinin hazırlanması (tezaurus, avtomatik tərcümə lüğətləri, ensiklopedik, 

vikipedia, orfoqrafik, izahlı, terminoloji, sahə lüğətləri, səhvlərin avtomatik aşkarı üçün spelling 

lüğətləri və s. ); 

4. Mətnlərin avtomatik tərcüməsi sistemləri (məs.: Dilmanc, Google Translate və s.); 

5. Mətnlərdən faktların məlumatların, informasiyaların-  çıxarılması (fact extaction, text 

mining); 

6. Avtoreferatlaşdırma (avtomatic text summarization). Bu funksiya Microsoft word-ə daxil 

edilmişdir; 

7. Biliklər ( ekspert) sistemlərinin yaradılması; 

8. Sual-cavab (dialoq) sistemlərinin yaradılması; 

9. Simvolların optik tanınması ( OCR , FineReader proqramı); 

10. Nitqin avtomatik tanınması; 

11. Nitqin avtomatik sintezi ; 

12. Məlumat axtarış sistemlərinin hazırlanması [34]. 

Təbii dillərin emalı, süni intellekt və riyazi dilçiliyin bir qolu olub, hər hansı bir təbii dilin kompüter 

vasitəsilə analizi və sintezini öyrənir. Bir sözlə, nəzəri cəhətcə dilin emalı prosesində kompüter 

üçün interfeys dili (insanla-kompüterin qarşılıqlı əlaqəsi) yaradılmışdır ki, bu o qədər də asan 

məsələ deyildir. Təbii dilin dərki (anlamı) aləm haqqında zəngin bilik tələb edir ki, məhz süni 

intellektin də əsas məsələlərindən “anlamı” kompüterə tanıtmaqdır. Məsələn Azərbaycan dilindəki 

mətnin anlamı (dərki) söz sırasından, omonimlərdən, sinonimlərdən, durğu işarəsi və vurğudan 

asılıdır. Bu baxımdan da kompüterin mətnlərin anlamı üçün sadalanan meyarların formal modelləri 

hazırlanmalıdır. 

          Kompüter  dilçiliyində  aktual  məsələlərdən biri də korpus dilçiliyidir. Korpus dilçiliyi (text 

corpus) KD  mətnlərin korpus və istifadəsinin yaradılmasını tədqiq edən tətbiqi linqvistikanın bir 

bölməsidir. Bu termin 1960-cı ildən ümumiyyətlə, praktikada korpusların yaranması ilə meydana 

gəlmişdir. Linqvistik korpus dedikdə müəyyən prinsiplərə və standartlara  uyğun, mətnlərin 

məcmusu başa düşülür. Korpusları yaratmaqda məqsəd  müxtəlif səpkili linqvistik məsələlərin 

(məsələn, mətnlərin qrafik və leksik qrammatik təhlili) həll edilməsidir. 

          Dünya  dilçiliyində  ilk  böyük korpus 1960-cı ildə yaradılmış Braunov korpusudur.  Bu 

korpusun modelinə əsasən Zasorina tərəfindən bir milyon sözdən ibarət rus dilinin tezlik lüğəti  

tərtib edilmişdir [2].  Kompüter texnologiyasının sürətli inkişafı böyük həcmli milli korpusların 

hazırlanmasına təkan verdi. Belə səpkili korpuslardan İngiltərənin Birmingen Universitetində 

yaradılan Britsh National Corpusu, keçmiş SSRİ-də isə A.P.Erşovun təşəbbüsü ilə hazırlanan rus 

dilinin Maşın fondunu nümunə vermək olar. Hal-hazırda rus dilinin milli korpusu 300 milyon 

sözişlətmədən ibarətdir [39]. 

           Azərbaycan dilçiliyinə gəlincə isə Azərbaycan dilinin milli korpusu hələ də həllini gözləyən 

məsələlərdən biri kimi qarşıda durur. 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



22

Kompüter dilçiliyi məsələləri bir çox türk xalqlarının dilçiliyində də önəmli yer tutur. Belə 

ki, Qazaxıstan, Tatarıstan, Türkiyə və  Azərbaycanda kompüter dilçiliyində  aparılan tədqiqatların  

qısa şərhini  verək. 

1. Qazaxıstanda kompüter dilçiliyinin əsasını qoyan K.B.Bektayev olmuşdur. Məhz, 2000-ci 

illərin əvvəllərindən başlayaraq qazax dilinin kompüter vasitəsilə avtomatik emalı araşdırılmışdır. 

Artıq dilin bütün səviyyələri  (fonoloji, morfoloji, sintaktik) tədqiqata cəlb olunmuş, eləcə də bu 

səpgidə qazax alimlərinin: A.A.Şaripbayevin, Q.T.Bekmanovanın, B.J.Erqeşin, 

A.K.Qarabalayevanın əsərləri  elm aləminə təqdim edilmiş, bundan başqa semantik şəbəkələrə 

əsaslanan intellektual morfoloji analizator hazırlanmışdır (2012).  Son illərdə böyük təcrübi  

əhəmiyyət kəsb edən qazax dilinin bazası əsasında təbii dillərin mənbələrinin redaktəsi, bir sözlə 

Spell Check sistemi hazırlanmış, qazax dilinin elektron lüğəti tərtib olunmuşdur. Bundan əlavə, 

nitqin tanınması və sintezi üzərində xeyli işlər görülmüşdür. K.T.Kayupovanın rəhbərliyi ilə  

SOYLEM elektron tərcümə sistemi (rus-qazax) yaradılmışdır. Məhz, bu sistem vasitəsilə mətnləri, 

qrammatik və morfoloji qaydalara riayət olunmaqla rus dilindən  qazax dilinə çevirmək mümkündür 

[40]. 


2. Tatarıstanda Tatarıstan Elmlər Akademiyası və  Kazan Dövlət Universitetinin birgə 

əməkdaşlığı ilə fizika-riyaziyyat, texniki elmləri doktoru  R.Q.Buxaraevanın rəhbərliyi ilə 1993-cü 

ildə “Süni intellekt problemləri” adlı elmi  tədqiqat laboratoriyası yaradılmışdır (laboratoriyanın 

müdiri texniki elmlər doktoru D.Ş.Süleymanovdur). Laboratoriyanın yaradılmasında əsas məqsəd 

Tatarıstan Elmlər Akademiyasının elmi tətbiqi proqramı çərçivəsində kompüter dilçiliyi sahəsində 

fundamental  tədqiqat işlərinin və tətbiqi məsələlərin, tatar dilinin  dövlət dili kimi  fəaliyyətinin, 

kompüter təminatının aparılmasıdır. 

3. Başqırdıstanda 2011-ci ildə kompüter dilçiliyi laboratoriyası yaradılmışdır. 

Laboratoriyada mətnlərin avtomatik emalı, elmi nəşrlərin elekton korpuslarının hazırlanması kimi 

məsələlər tədqiq olunur. 2014-cü ildə poetik korpus yaradılmışdır. Bu korpusa XX-XXI  əsrin nəzm 

əsərləri daxil  edilmiş və 1.7 milyon sözdən ibarət  olub 101 şairin 17 min şeirini əhatə edir. 

Dünyada linqvistik təminatına görə rus dili poetik korpusundan sonra ikinci yeri tutur. Bundan  

başqa 2012-ci ildə başqırd dilinin maşın fondu yaradılmışdır. 

Son illərdə  Türkiyənin Bilkənd  Universitetində Kamal Oflazerin rəhbərliyi ilə türk dili 

cümlələrinin morfoloji təhlili üzrə tədqiqat işləri aparılır. Eyni zamanda  tatar və türk alimlərinin 

birgə əməkdaşlığı ilə türk və tatar dillərinin morfoloji analizatorları hazırlanmış və bu 

analizatorların köməyi ilə təbii dillərin söz formalarının tanınması üçün fonoloji, morfoloji 

linqvistik  təhlili və təsviri verilmişdir. 

4. Azərbaycanda kompüter dilçiliyinə gəlincə isə, Azərbaycan dilçiliyində riyazi 

metodlardan  istifadə edilməsi XX əsrin 60-cı illərində M.S.Qarayevanın “Riyazi dilçilik tədrisdə”  

adlı kitabının nəşri ilə başlanmışdı. 

M.S.Qarayeva tərəfindən təməli qoyulmuş riyazi dilçiliyin artıq bütün qolları üzrə (maşın 

tərcüməsi, Azərbaycan dilinin formal modellərinin hazırlanması, statistik metodla dilin tədqiqi) 

tədqiqat işləri aparılmağa başlanmışdı. 1976-cı ildə  tətbiqi dilçilik qrupu yaradılmış, maşın 

tərcüməsi, formal modellərin hazırlanması, statistik metodla qədim abidələrin təhlili kimi məsələlər 

tədqiqata cəlb olunmuşdur. V.İ.Pinesin rəhbərliyi altında qrup tətbiqi dilçilik məsələlərinə daxil 

olan problemlərlə maşın tərcüməsi (sözün sintezinin formal təsviri, morfoloji analiz, mətnlərin 

avtomatik sintaktik təhlili və sintezi, mətnlərin avtomatik redaktəsi və s.), formal modellərin 

hazırlanması (Türk dilində fel şəkilləri quruluşunun modelləşdirilməsi, avtomatik sintezin modeli 

və s.), statistik metodla qədim abidələrin statistik təhlili  məşğul olundu. 1979-cu ildə 

A.A.Axundovun “Riyazi dilçilik” [4] əsəri işıq üzü gördü, bundan əlavə onun bu yaxınlarda çapdan 

çıxmış ”Struktur və riyazi dilçilik metodlarının türk dillərinə tətbiq edilməsinin bəzi xüsusiyyətləri 

haqqında” [5, s.172-178] yazdığı məqalə böyük maraq doğurur. 

         Həmin  dövrdə  dilin  riyazi-statistik  metodlarının  köməyi  ilə  tədqiqində  Azərbaycan 

dilçiliyində önəmli yer tutan tezlik lüğətləri tərtib oldu. Məlumdur ki, tezlik lüğətlərində sözlər və 

onların mətndəki işlənmə tezliyinin göstəricisi qeyd olunur. Bu lüğətləri tərtib edərkən bir sıra 

çətinliklər qarşıya çıxır. Birinci mətnləri elə seçmək lazımdır ki,  kafi qədər ədəbi dil normalarını 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



23

özündə əks etdirmiş olsun. Bu bir o qədər də asan iş deyildir. İkinci, daha mürəkkəb məsələ, 

mətnlərin ümumi həcmini seçməkdən ibarətdir. Azərbaycan dilinin tezlik lüğəti üçün əsas mənbə 

qəzet materialları olmuşdur. İxtiyari götürülmüş mətnlərdən 100 min söz seçilmişdir. 

Tezlik lüğətlərinin tətbiqinin məlumatların avtomatik işlənməsində avtomatik tərcümədə, 

referatlaşdırmada, poliqrafiyada, kriminalistikada, anonim yazıların müəlliflərini müəyyən-

ləşdirməkdə müstəsna əhəmiyyəti vardır. 

Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, ilk tezlik lüğəti 1997-ci ildə işıq üzü gördü [8]. Sonralar onun 

yenidən işlənmiş variantı 2004-cü ildə nəşr olundu [9]. 2010-cu ildə isə Azərbaycan dilinin tezlik 

lüğəti çap edildi [10]. Bu lüğətin tərtibi üçün Azərbaycan dilinin bütün üsulları təmsil olunmaqla 

təxminən  50  milyona yaxın söz formadan ibarət mətnlər linqvostatistik təhlilə cəlb olunmuşdur. 

Lüğətdə 12000-ə yaxın söz kökü əhatə olunmuşdur. Azərbaycan tezlik lüğəti leksikanın statistik 

modeli kimi ümumi leksikologiyanın, dil tədrisinin bir çox problemlərinin həllində əvəzsiz mənbə 

rolunu oynayır. 

Bundan başqa tarixi abidələrin öyrənilməsində statistik metodların tətbiqi təkzibolunmaz 

əhəmiyyət kəsb edir. Dünya dilçiliyində hind-Avropa dillərinin qrupları arasındakı qohumluq 

əlaqələrinin aşkar edilməsində 1927-ci ildə ilk dəfə polşa alimi Yan Çekanovskiy, məhz, bu 

metoddan istifadə etmişdir [11]. Amerika alimi Morris Svodeş isə 1948-ci ildə leksik-statistik 

metoddan istifadə edərək dillərin lüğət fondunu öyrənərkən belə qənaətə gəlmişdir ki, bütün dillərin 

əsas lüğət fondu sabit sürətlə, yavaş-yavaş dəyişir [11]. Eləcə də dillərin tipoloji öyrənilməsində də 

statistik metodların böyük rolu vardır. 

Azərbaycan dilçiliyində tarixi abidələrin o cümlədən yazılı abidələrin kompüterlərdə tədqiqi 

ilə bağlı “Kitabi-Dədə Qorqud”un 1988-ci ildə nəşr olunmuş tənqidi mətni üzrə (tərtibçilər: 

F.Zeynalov, S.Əlizadə) əlifba-tezlik və əks əlifba siyahısı hazırlandı [12]. Burada tezlik siyahısı ön 

minə yaxın söz formanı əhatə edir. Dastanda qeydə alınmış sözlər işlənmə tezliyinə görə azalma 

sırası ilə verilmişdir. 

Əlifba-tezlik siyahısında isə söz formalar işlənmə tezliyinə görə deyil, əlifbaya görə 

düzülmüşdür. Tərtib olunmuş bu siyahının dil tarixi ilə məşğul olan mütəxəssislər üçün böyük 

əhəmiyyəti vardır. 

Klassik irsimizdən M.Füzulinin nəzm əsərlərinin statistik-distributiv təhlili tədqiq 

olunmuşdur. Əlbəttə, klassik ƏDƏBIYYAT müraciətin, müəlliflərinin əsərlərində üslubi 

xüsusiyyətlərinin özünəməxsusluğunu aşkar etmək, işlənmə tezliyinin göstəricilərini müqayisə 

etməklə naməlum müəllifli əsərlərin müəllifini müəyyənləşdirməkdə böyük əhəmiyyəti olar. 

 Bundan başqa Azərbaycan dilçiliyində linqvistik tədqiqatlarda bir çox problemlərin həllində 

geniş istifadə olunan Azərbaycan dilinin əks lüğəti tərtib edilmişdir [13]. 

 Əks lüğət adı altında nə başa düşülür və onun adi lüğətlərdən (iki dilli, izahlı və s.) 

fərqləndirən cəhət nədir? 

 Əks lüğətlər adi lüğətlərdən quruluşuna görə fərqlənirlər. Adi lüğətlərdə sözlər başlanğıc 

hərflərinə görə əlifba sırası ilə düzülürlər. Əks lüğətlərdə isə sözlər sonuncu hərflərinə görə əlifba 

sırası ilə yerləşdirilir. 

 “Azərbaycan dilinin əks-lüğəti”, “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti əsasında tərtib 

olunmuşdur. Bundan başqa “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti”ndə iştirak etməyən sözlər 

“Azərbaycanca-rusca” lüğətdən götürülərək əks lüğətə daxil edilmişdir. “Azərbaycan dilinin əks 

lüğəti” türk dilləri üzrə tərtib olunmuş lüğətlərdən həcm etibarilə ən sanballısı hesab edilə bilər. 

 Bir sözlə, demək olar ki, yuxarıda sadaladığımız metodlardan Azərbaycan alimləri uğurla öz 

tədqiqatlarında istifadə edirlər. Belə ki, aksiomatik metodla Axundov, Vəliyev, Melnikov [4 -7,14] 

modelləşdirmə metodu ilə Vəliyeva, Pines, Mahmudov, Əmirov, Fətullayev, Xəlili, Kuliyeva, 

İskəndərova  [3, 15-22]; 

 Nəzəri-linqvistik metodla Melnikov, Vəliyeva, Vəliyev, Mahmudov [22-29,37] çoxluqlar, 

avtomatlar və alqoritmlər nəzəriyyəsindən istifadə Vəliyeva, Mahmudov [26-29], statistik metodla 

Pines, Vəliyeva, Mahmudov, Rəhmanov, Sultanov, Mamedova, Şıxıyeva [ 30-36, 38] işləri 

aparmışlar.  



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



24

 AMEA-nın İ.Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda 2013-cü ildə Kompüter Dilçiliyi şöbəsi 

yaradılmışdır. İlk növbədə “Azərbaycan dilinin internet məkanında işlənməsi” mövzusu üzrə Dövlət 

Proqramında nəzərdə tutulmuş Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi ümumi informasiya bazasının 

yaradılması qarşıya məqsəd qoyulmuşdur. Bununla əlaqədar “Azərbaycan dili” adlı oçerk yazılmış, 

Azərbaycan dilçiləri haqqında məlumatlar, Azərbaycan dili ilə bağlı sənədlər (sərəncamlar, 

fərmanlar, qərarlar, komissiyalar) toplanılmışdır.                   

 

                                                             ƏDƏBIYYAT 



 

1. Толдова С. Ю., Ляшевская О. Н.   Современные проблемы тенденции 

компьютерной лингвистики. В зеркале 24-ой международной конференции по компьютерной   

лингвистике  COLING  2012 // Вопросы языкознания, 2014, 1,с.120-145.     

2. Штиндлова Й. Применение методов механизации и автоматизации в 

лексикологической работе за рубежом. Автоматизация в лингвистике. М-Л., 1966, 240 стр. 

3. Vəliyeva K.A. Mətnin avtomatik təhlili və sintezi.B., 1996, 158 s. 

4.Axundov A.A. Riyazi dilçilik. B., 1979, 79 s. 

5. Axundov A.A. Seçilmiş əsərləri.II C., B., 2012, 464 s. 

6. Vəliyev A.H. Azərbaycan dilinin keçid şivələri. Doktorluq dissertasiyası. B.,1974, 400s.   

7. Vəliyev A.A.  Azərbaycan dilinin keçid şivələri. B., 2005, 334 s. 

8. Vəliyeva K. A., Mahmudov M.Ə., Pines V.Y., Rəhmanov С. Azərbaycan qəzet dilinin 

tezlik lüğəti. B., 1997, 212 s. 

9. Vəliyeva K. A., Mahmudov M. Ə., Pines V.Y. Azərbaycan qəzet dilinin tezlik lüğəti. B., 

2004, 263 s. 

10. Mahmudov M. Ə., Fətullayev Ə. B. , S.Məmmədova S., Fətullayev R., Hüseynli R., 

Talıbov B., Əzimova G., Abdullayev N. Azərbaycan  dilinin tezlik lüğəti (söz kökləri). B., 2010,  

464 s. 


11. Методы математической статистики и моделирование в сравнительной истории 

языкознания. http: || yazıkoznanie.ru/content|view/ 127/215. 

12. Vəliyeva K.A., Mahmudov M.Ə., Pines V.Y., Rəhmanov C.Ə., Sultanov V.S, “Kitabi-

Dədə Qorqud” dastanlarının statistik təhlili. B., 1999, 248 s. 

13. Mahmudov M. Ə., Fətullayev Ə.  Azərbaycan dilinin əks lüğəti. B., 2004 

14. Мельников Г.П. Некоторые способы описание и анализа гармонии гласных в       

современных тюркских языках. ВЯ, 1962, 6, 31-58 s. 

15. Пинес В.Я. Моделирование структуры азербайджанских глагольных форм в   связи 

с проблемой автоматического словаря. АКД, 1970, 19 s. 

16. Махмудов М.А. Разработка системы формально-морфологического анализа 

 

 

тюркской словоформы (на материале азербайджанского языка) АКД, Баку, «Элм», 1982, 26 s. 


Download 5.08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   88




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling