I. U. Raxmonov, K. M. Reymov, N. N. Niyozov

NAZORAT SAVOLLARI:
1. Neft va gaz tarm og‘ining tavsifi nimadan iborat?
2. Elektr energetika tarmogM tavsifi nimadan iborat?
3. Atom energetikasi tarm og‘i tavsifi nimadan iborat?
4. Energetika sohasida davlat nazorati qay tartibda amalga 
oshiriladi va asosiy vazifalari nimalardan iborat?
5. N eft va gaz sohasida davlat nazorati qay tartibda amalga 
oshiriladi va asosiy vazifalari nimalardan iborat?
35

---

4 - BOB. ENERG IYA VA E N ERG IYA R ESU R SLA R I 
N A R X L A R IN IN G T U Z IL ISH I. Y O Q IL G ‘I-EN ER G ETIK A  
R E SU R SL A R IN I M E ’Y O R L A SH T IR ISH
4.1. Issiqlik energiyasiga ta ’riflar
Issiq lik en ergiyasining is te ’m o lchilari va ta ’m inotchilari 
o ‘rtasidagi iqtisodiy o ‘zaro munosabatlar ta ’riflar bilan aniqlanadi, 
ular:
— issiqlik energiyasini ishlab chiqarish, uzatish va taqsimlash 
bilan b o g ‘liq barcha xarajat turlarini ham da rejalashtirilayotgan 
chegirma va ja m g ‘armalami aks ettirishi;
— energiyani ishlab chiqarish va foydalanish bilan b o g ‘liq 
bo‘lgan xalq xo'jaligi xarajatlarini pasaytirishga yordam berish;
— issiqlik va elektr energiyasining sifatini hisobga olish;
— imkoni boricha energiyani o ‘lchashning va iste’m olchilar 
bilan hisob-kitobning soddaligini ta’minlashidir.
0 ‘z b ek isto n R esp u b lik asi h u d u d id a issiq lik energiy asi 
hokim iyatlar tomonidan rostlanadigan ta ’riflar b o ‘yicha amaldagi 
qonunchilikka muvofiq beriladi, uning maqsadi quyidagi masalalami 
aniq yechishga qaratilgan:
— yuridik shaxslar va aholini issiqlik energiyasi bilan uzluksiz 
ta’minlash;
— issiqlik energiya iste’mollarini energiya ta ’minlovchi tashki- 
lotlaming tabiiy monopoliyasidan himoya qilish;
— faoliyati energiyadan oqilona foydalanishga qaratilgan 
tashkilotlar ishlashi uchun normal iqtisodiy sharoitlar yaratish.
B u g ‘ va issiq suvdan iborat issiqlik energiyasining narxi 
qozonlaming pasport k o ‘rsatkichlari yoki IEM kollektoridan turbina 
olayotgan joydagi lG kal uchun b o ‘lgan ta ’r if bilan aniqlanadi.
36

---

Bunda iste’molchilarga kelib tushayotgan bug‘dagi issiqlik energiya 
hajmi, shartnomada k o ‘rsatilgan bug‘ning o ‘rnatilgan parametrlari 
bo‘yicha bug‘ning hajmi uning issiqlik qiymatiga ko‘paytirish bilan 
aniqlanadi va energiya ta ’minlovchi tashkilot va iste’molchilarni 
b o iib turgan issiqlik tarm og‘i chegarasida hisobga olinadi. Bo‘lish 
chegarasiissiqliktarm oqlariningbalansbelgilaribo‘yicha aniqlanadi.
Issiqlik energiyasiga ta ’riflar kondensatni hisobga olgan holda 
o ‘matiladi, qaytarilmagan kondensat uchun iste’molchi qo‘shimcha 
(10-20 % ga ko‘p) to ‘lashi kerak.
K ondensatni qaytarganligi uchun iste ’m olchilarni ra g ‘bat- 
lantirish energiya tejash masalasini yechishning yana bir y o ‘llaridan 
hisoblanadi.
Iste’molchilar tomonidan issiqlik energiyasi uchun to ‘lov (aho- 
lidan tashqari) tasdiqlangan ta ’riflami indeksatsiya qilish mexa- 
nizmini qo‘llagan holda quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
В u yerdaTM-indeksatsiya mexanizmini qo‘llash bilan aniqlangan 
ta ’rif; T„ - am aldagi qonunchilikka muvofiq o ‘rnatilgan asosiy 
tarif; B
h
- issiqlik energiyasiga tarifning indeksatsiya qilinmagan 
ulushi, u ularning AQSh dollariga nisbatan qiymati (yoki issiqlik 
energiyasining iste’molchilarini to ‘lov hujjatlarini rasmiylashtirish); 
К д — tariflarni dollar ekvivalentiga o ‘tkazish koeffisiyenti, bu 
koeffisiyent ularni o ‘rnatilgan vaqtida aniqlanadi (К д - 1/K6 , bu 
yerda Kg - amaldagi tarif o ‘rnatilgan kunida o ‘zbek so‘mining AQSh 
dollariga nisbatan kursi qiymati).