I. U. Raxmonov, K. M. Reymov, N. N. Niyozov

7.1. Optik port orqali hisoblagichlarda so‘rov 
o ‘tkazish orqali ENHATni tashkil etish
Optik port orqali hisoblagichlarda so‘rov o ‘tkazish yordamida 
ENHATni tashkil etish ENHAT tashkil etiladigan tizimlarning eng 
sodda k o ‘rinishi hisoblanadi. Bunda hisoblagiehlar bir-biri bilan 
o'zaro bog‘!anmagan. H isoblagiehlar va m a’lum otlarni y ig ‘ish 
markazi orasida aloqa y o ‘q. Barcha hisoblagichlardagi m a’lumotlar 
operator hisoblagichlam i k o ‘rib chiqish jarayonida ularga so‘rov 
berish orqali amalga oshiriladi.
H isoblagiehlar vaqtini sinxron- 
lashtirish k o ‘chm a kom pyuter vaqti 
bilan so ‘rov jarayonida amalga oshi­
riladi. K o ‘chm a k o m py uter vaqti 
m a ’lu m o tla rn i y i g ‘ish m a rk a z i 
vaqti bilan hisoblagiehlar so ‘roviga 
to p shiriq lar fayllarini qabul qilish 
p ay tid a am alga oshadi. A vtom at- 
la sh tirilg a n tizim q u rish n in g bu 
sxemasi boshqa sxemalarga nisbatan 
arzon hisoblanadi. Bu variantdagi 
ENHATni qurish davom ida qurilma 
va vositalarni qo‘llashni maksimal tejash maqsadida m a’lumotlami 
y ig ‘ish markazi rolini k o ‘chm a kom pyuterga yuklash mumkin. 
So‘rov optik port orqali so ‘rov natijalari faylini shakllantiradigan 
k o 'ch m a ko m pyuterda jo y lash g an m axsus d astu riy ta ’m inot 
yordamida bajariladi. M a’lum otlarni yig‘ish markazi kompyuteri 
berilgan so‘rovga fayl-topshiriqni shakllantiradigan va axborotlarni 
asosiy m a’lumotlar omboriga (MO) yuklaydigan dasturiy modullar 
bilan ta’minlangan boTishi lozim.
ENHATni tashkil etishning bu usuli kam chiliklari bo ‘lib, 
hisoblagichlardan m a ’lum otlarni y ig ‘ishning m urakkabligi va 
tizimda impuls chiqishli elektron hisoblagichlardan foydalanishning
7.2-rasm. Optik port 
orqali hisoblagichlarda 
so‘rov o ‘tkazish orqali 
ENHATni tashkil etish
103

---

imkoni y o ‘qligi hisoblanadi. Shuning uchun bu sxemani tijorat 
asosidagi hisobga olish tizimini tashkil etish uchun tavsiya qilish 
m um kin. Uning tarkibida axborotlam i xotirada saqlash moduli 
va EHM bilan almashinuv asosida hisobga olish tizimi interfeysi 
bo‘lgan uncha ko‘p qimmat bo‘lmagan sonli tijorat hisoblagichlari 
ishlatiladi.
O ptik port orqali hisoblagichlarda so ‘rov o ‘tkazilishi bilan 
ENHATni tashkil etish quyidagi m asalalarni yechishga imkon 
beradi:
• iste’mol parametrlarini aniq o ‘lchash;
• korxona va uning obyektlari bo'yicha energiya resurslari 
iste’molini tijorat va texnik asosida hisobga olish;
• berilgan lim itlarga va quvvatni texnologik jarayonlarda 
cheklashlarga nisbatan berilgan vaqt intervallarida (5, 30 minut, 
zonalar, smenalar, sutkalar, dekadalar, oylar, kvartallar va yillar) 
hisobga olish nuqtalari va o b yektlari b o ‘yicha energiyadan 
foydalanishni nazorat qilish;
• elektr energiyasini hisobga olish bo‘yicha m a’lumotlarga 
qayta ishlov berish va hisobotlami shakllantirish;
• m a’lumotlarning toiiqlig in i tahlil qilish;
• hisoblagichlarni tahlil qilish.