I. U. Raxmonov, K. M. Reymov, N. N. Niyozov

W 
= P • t=1150 8=9200 kVt soat
sex i 
h
2. Yuqoridagi ifoda yordamida qolgan sexlar uchun ham elektr 
energiya qiymatini aniqlaymiz. Yog‘-moy kombinatining jam i elektr 
energiya iste’moli WZzavod= 98880 kVt • soatga teng. Quyidagi ifoda 
yordam ida sexning umumkombinat elektr energiyasidan iste’mol 
ulushi aniqlanadi va barcha sexlaming aniqlangan natijalari jadvalda 
keltiriladi.
W
 
9200
w% =
 
• 100% = 
• 100 = 9,3%
98880
9.1.-jadval
Yog‘-moy kombinatining elektr energiya balansi
№
Sexlar nomi
Ph, kVt
t, soat
w ,
kVt soat
W,%
1
Tayyorlov sexi № 1
1150
8
9200
9,3
2
Tayyorlov sexi №2
1000
8
8000
8,1
•л
Yuvish bo‘limi
650
8
5200
5,3
146

---

4
Mahsulotxona
1250
8
10000
10,1
5
Issiqlik elektr markazi
1000
16
16000
16,2
6
Zavod boshqarmasi
600
8
4800
4,9
7
Tayyor mahsulot ombori
50
8
400
0,4
8
Xom ashyo ombori
550
8
4400
4,4
9
Avtopark
370
16
5920
6,0
10
Nasosxona №1
150
16
2400
2,4
11
Nasosxona №2
550
16
8800
8,9
12
Ta’m irlash-mexanika 
sexi
620
8
4960
5,0
13
Laboratoriya
100
8
800
0,8
14
Kompressorxona
1000
16
16000
16.2
15
Oshxona
250
8
2000
2,0
JAMI
9290
98880
100
Iste’mol kartogrammasini qurish
Iste’mol kartogrammasi bu - energetik balans elementlarining 
aniqlangan foiz ulushlari ifodasidir. Iste ’mol kartogram m asi 
energetik balans elem entining k o ‘rilayotgan obyektda qanday 
taqsimlanganligini ifodalaydi. Quyida berilgan yog‘-moy kombinati 
uchun qurilgan iste’mol kartogrammasi tahlil qilinsa, umumkombinat 
miqyosida asosiy iste’mol ulushi kompressorxona va issiqlik elektr 
markazi 16,2 % dan, mahsulotxona 10,1%, tayyorlov sexi №1 9,3% 
sexlariga foiz m iqdorlaridato‘g ‘ri keladi. Energiyani tejash tadbirlari 
aynan shu nuqtalarda amalga oshirilsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Chunki iste’mol yuqori b o ‘lgan nuqtalarda isroflar ham shunga 
mos b o ‘ladi. Bu nuqtalarda energiyani tejash tadbirlarini am alga 
oshirishga ketgan iqtisodiy m ab lag ia r ham qoplanadi.
147

---

л
_ 
T a v y o r lo v s e x i
O s lix o n a ; 2
К о г н р г е з з о м ш а . l o
2
L a b o ra to riy a ; 0 .8
T a ’m ir la s h - m e x a n ik a j 
se x i; 5
N a s o s x o n a № 2 ; 8 ,9
N a s o s x o n a N s l; 2 ,4
A v to p a rk ; 
6
H o rn a s h y o o in b o ri: 
4 .4
T a y y o r lo v
>exi №
2
; 
8 ,1
Y u v i s h b o ’lim i; 5,3
M a h s u lo th o n a : 10.1
I ss iq lik e le k tr m ark a z i. 
16.2
T a y y o i m a h s u lo t « Z a v o d b o s liq a im a s i; 
o in b o i i; 0 .4
4
9
10.1-rasm. Iste’mol kartogrammasi
9.3. Energetika auditi
Sanoat korxonalarida yoqiIg‘i energetik resurslari (YOER)dan 
ratsional foydalanish ular ishining samaradorligini oshirishning 
muhim usullaridan biridir. H ozirda energiya sarfining m ahsulot 
tannarxidagi ulushi (xom ashyo va materiallarni hisobga olmaganda) 
40-45 % ni tashkil etadi, ayrim hollarda 70-80 % gacha yetadi. YOER 
foydalanish samaradorligini oshirishga ikkita y o ‘l bilan erishiladi:
- korxona tuzilm asini va texnologik jarayonlarni m oderni- 
zatsiyalash asosida, tabiiyki bu, katta xarajatlarni talab qiladi va 
ko‘pincha o ‘zini oqlash muddati uzoq b o iad i;
- sanoat korxonasini energiya ta ’m inot tizimini bosqichma- 
bosqich rekonstruksiyalash y o ii bilan, bu sarf qilingan xarajatlarni 
nisbatan kam muddatda qaytarish va energiya xo‘jaligini takomil- 
lashtirish imkoniyatini tayyorlashga olib keladi.
148

---

Tanlangan y o ‘nalishga bog‘Iiq b o ‘lmagan holda, har qanday 
sanoat korxonasi (obyekt) uchun Y OER energiya tejam lovchi 
d a stu rla rin i m ajm u av iy ishlab ch iq ish m aq sad g a m uvofiq 
hisoblanadi. B unday dasturni yaratishga energ etik tekshiruv 
(energiya auditi)ni o ‘tkazish va uning asosida korxona energetik 
xo^jaligini pasportlashtirish moyillik qiladi.
Energetika auditi - bu energiya m anbalari va uning ishlab 
chiqarayotgan mahsulot birligiga solishtirma iste’moli to ‘g ‘risida 
axborot y ig ‘ish m aqsadida korxonani tekshiruvdan o ‘tkazishdir. 
Energetika auditi energetika menejmentining asosiy qurolidir.
Energetika auditi m a ’lum ishlab chiqarishni elektr energiya 
iste’molini energiya iqtisod qilish zaxiralarini aniqlash, energiya 
tejash dasturini ishlab chiqish va energiya tejash tadbirlariga kerak 
bo‘lgan investitsiya o ‘lchamlarini aniqlash maqsadlarida majmuaviy 
tekshirish o ‘tkazishdan iborat.