Ibn Hajar Asqaloniy riyoni quyidagicha taʼriflaydi: "Riyo odamlar ko‘rib, egasini maqtashlari uchun ibodatni izhor qilishdir"

Riyo nima?
Har bir mo‘min-musulmon banda hazir bo‘lishi lozim bo‘lgan qalb xastaliklarining biri riyodir. “Riyo” so‘zi ko‘z bilan ko‘rish, nazar solish va odamlar ko‘rsin maʼnolarini anglatadi. Oxirgi maʼno riyo uchun xosdir.
Ibn Hajar Asqaloniy riyoni quyidagicha taʼriflaydi: “Riyo odamlar ko‘rib, egasini maqtashlari uchun ibodatni izhor qilishdir”.
Tahonaviy riyoni quyidagicha taʼriflaydi: “Riyo yaxshilikni boshqalar ko‘rsin uchun qilishdir. Unda xolis niyat va ixlos bo‘lmaydi”.
Bashariyat mubtalo bo‘ladigan maʼnaviy xastaliklar ichida eng yomoni shirkdir. Chunki shirk tufayli robblik haqi egasidan boshqaga beriladi. Bandalik unga loyiq bo‘lmagan zotga qilinadi. Shu bilan birga, shirk bashar qalbini parchalovchi omildir. Chunki u tufayli inson qalbi bir necha tarafga sig‘inishga majbur bo‘ladi. Uning toshga, haykalga, daraxtga, hayvonga va boshqa narsalarga ibodat qilayotganini guvoh bo‘lasiz.
Tavhid aqiydasini lozim tutgan musulmon inson mazkur narsalarning barchasidan xolos bo‘lgan hur insondir. Ammo uning maxfiy shirk xastaligiga chalinish xavfi bor.
Bu xastalikning nomi riyo. O‘z amali ila xolisona Alloh taoloning roziligini itamagan riyokor halokatga uchrashini bayon qiluvchi ochiq-oydin dalillar kelgan.
Alloh taolo “Baqara” surasida: “Ey iymon keltirganlar! Sadaqalaringizni minnat va ozor berish bilan, molini Allohga va oxirat kuniga iymon keltirmasa ham kishilarga riyo uchun nafaqa qilganga o‘xshab, bekorga ketgazmang. U misoli bir ustini tuproq bosgan silliq toshga o‘xshaydi. Bas, kuchli yomg‘ir yog‘sa, silliq bo‘lib qoladi. Kasb qilganlaridan hech narsaga qodir bo‘lmaslar. Va Alloh kofir qavmlarni hidoyatga boshlamas”, degan (264-oyat).
Alloh taolo “Niso” surasida: “Ular mollarini kishilar ko‘rishi uchun sarflarlar. Hamda Allohga va qiyomat kuniga iymon keltirmaslar. Kimning yaqini shayton bo‘lsa, u qanday ham yomon yaqin!” degan (38-oyat).
Bu oyatda Alloh xush ko‘rmaydigan mutakabbir va faxrlanuvchi kimsalarning baʼzi sifatlari zikr qilinmoqda. Ular aslida baxil bo‘lib, molni yaxshilikda sarflashdan qochadilar. Ammo bordiyu sarflasalar ham, oyati karimada kelganidek, kishilar ko‘rsin uchun, riyokorlik uchun sarflaydilar.
“Ular mollarini kishilar ko‘rishi uchun sarflarlar”.
Demak, baxil bo‘lish ham Alloh taologa yoqmaydi. Riyokorona nafaqa berish ham Alloh taologa yoqmaydi. Chunki riyokorning mol sarflashdan ko‘zlagan maqsadlari odamlar ko‘rsin va eshitsin, gap qilsin, maqtasin, deyishdir. Alloh uchun, Uning roziligi uchun emas.
Alloh taolo “Niso” surasida: “Albatta, munofiqlar Allohni aldamoqchi bo‘lurlar. Holbuki, Alloh ularni «aldovchi”dir. Agar namozga tursalar, dangasalik bilan, xo‘jako‘rsinga tururlar va Allohni kamdan kam zikr qilurlar», degan (142-oyat).
Alloh taolo “Moʼuun” surasida: “Bir «namozxonlar”ga vayl bo‘lsinki, ular namozlarini unutuvchilardir. Undoq kishilar riyo qiladiganlardir», degan (4–6-oyatlar).
Namoz o‘qisa-yu, namozning haqiqatini unutsa, yomonlik, ig‘vo, bo‘hton, yolg‘onchilik, buzg‘unchilik va boshqa razolatlardan qaytmasa, unday kishi riyokor, munofiq bo‘ladi. Odamlarning ko‘zini bo‘yash, ular huzurida obro‘ topish, o‘zini dindor qilib ko‘rsatish uchun namoz o‘qigan bo‘ladi.
Alloh taolo “Kahf” surasida: “Bas, kim Robbiga ro‘baro‘ kelishni umid qilsa, yaxshi amal qilsin va Robbi ibodatiga birontani sherik qilmasin”, degan (110-oyat).
Riyo haqida aytilgan hadislardan namunalar:
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Alloh taborak va taolo: «Men sherikka eng behojat Zotman. Kim bir amal qilsayu, unda Men bilan Mendan boshqani sherik etsa, uni ham, sherik qilishini ham tark eturman”, dedi». Muslim rivoyat qilgan.
Bu yerda amalda riyokorlik qilish shirkka tenglashtirilmoqda. Shuning o‘zidan riyokorlik qanchalar yomon narsa ekanini bilib olsa bo‘ladi.
Yana o‘sha kishidan rivoyat qilinadi: «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolodan Jubbul hazandan saqlashini so‘ranglar”, dedilar.
“Ey Allohning Rasuli, Jubbul hazan nimadir?” deyishdi.
“Jubbul Hazan, jahannamdagi bir vodiy bo‘lib, undan jahannam (qo‘riqchilari) ham har kuni yuz marta panoh so‘raydilar”, dedilar.
“Ey Allohning Rasuli, unga kimlar kiradilar?” deyishdi.
“Amallari ila riyo qiluvchi qorilar”, dedilar».
Qurʼonni Alloh uchun emas, odamlar maqtovi uchun, falonchi yaxshi qori, Qurʼonni yaxshi o‘qiydi, undoq qiladi, bundoq qiladi, deyishlari uchun o‘qiydigan qorilar. Qarang, Allohning kalomini o‘qish ham niyat va ixlos bilan bo‘lmasa, riyokorlik uchun bo‘lsa qanchalik og‘ir oqibatlarga olib kelish mumkin ekan.

Abu Saʼid ibn Abu Fazola roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Qachonki, Alloh qiyomat kunida- bo‘lishiga shubha yo‘q kunda odamlarni jamlasa, bir nido qiluvchi: «Kim Alloh uchun qilgan amalida boshqa birovni sherik keltirgan bo‘lsa, savobini Allohdan boshqaning huzuridan talab qilsin, Alloh sheriklardan eng behojat Zotdir”, deb nido qiladi». Termiziy rivoyat qilgan. Alloh biluvchidir.