Ibtidoiy davr ( arxaik ) madaniyati. Reja: Arxaik madaniyatning dastlabki namunalari

19 Individ shakllanishida milliy urf –odatlar va annalarning roli.

Ma'lumki, xar bir individ shaxs sifatida shakllanar ekan, fakat uzi yashab turgan davrdagi ijtimoiy munosabatlar ta'siri ostida bulib kolmasdan, shuningdek, tarixiy tajribalar, ajdodlar tomonidan yaratilgan, tuplangan va avloddan-avlodga utib kelayotgan madaniy meroslar, milliy kadriyatlar ta'siri ostida xam shakllanadi. Bunda ayniksa, xar bir xalkka mos bulgan milliy urf- odat va an'analarning roli kattadir.

Shunday ekan etnopsixologiyaning asosiy urganishi ob'ktlaridan urf-odat, an'analar udum va turli marosimlarni atroflicha urganish ularning vujudga kelishi, namoyon bulishi, saklanishi va uzgaruvchanligi kabi konuniyatlarini ochib berish xam amaliy jixatdan axamiyatga molikdir.
Xar bir davrning, xar bir xalkning ijtimoiy –iktisodiy tabiiy –biografik sharoitiga mos bulib turadigan va uni uzida aks ettiradigan urf-odat va an'analari buladi. Odamzod ongli xayot kechira boshlagandan buyon vujudga kelgan urf-odatu marosimlar, udum va an'analarni xisoblab chikish kiyin.
Milliy urf- odat va an'analarda butun bir xalkning ijtimoiy extiyojlari, axlok normalari, manfaatlari, amaliy tajribalari va tarixiy yashash sharoitlari uziga xos ravishda mujassamlangan buladi.Ular xalkning faoliyati jarayonida tugiladi , xar bir xalk bu tun tarixi davomida yashash sharoitining xarakteri va xususiyatlaridan kelib chikkan xolda kishilar urtasidagi munosabatlarning ma'lum normada yul- yuriklarini yaratadi. Bu norma va yul-yuriklar avloddan-avlodga utish bilan takrorlanib, urf-odatlar va an'analarga aylanib koladi.
Shakllangan urf-odat va an'analar shaxsning ijtimoiy munosabatlarga kirish ishida shaxsning xulk- atvori ijtimoiy jixatdan belgilovchi, boshkarib turuvchi va shakllantiruvchi vazifalarni bajaradi .Kaysi bir urf-odat va an'anani, udum yoki marosimni kelib chikish sabablarini urganmasdan turib karaydigan bulsak, ular bir karashda, bemani, bexuda bulib kurinadi.Aslida esa ularni barchasi kelib chikishi buyicha xalkning ijtimoiy- ikdisodiy va amaliy faoliyati natijasida vujudga kelgan va ularning ma'lum extiyojlarini kondirish uchun xizmat kilgan.
Urta-Osiyo va Kavkaz xalklarining ayrimlarida mavjud va xozirgi kunda eskilik sarkiti, deb koralanadigan «Kalin» berish odatini urganishgan ba'zi olimlar, xozirgi davrga kelib, bu odat fakat ramziy kiymatga ega bulib kolganini kursatishadi.
Ma'lumki, egzogam nigoxi xukm surgan davrlarda kiz olish va kiz berish bir kabila yoki urug doirasida bulmasdan, boshka kabila va uruglar bilan bular edi. Bir kabila boshka kabilaga kiz bergandan keyin, kiz bergan kabila yoki oila zaiflashib kolmasligi uchun ular xam albatta kushni kabilalardan kiz olishar va shu bilan axoli usish nisbatini sozlab turish kerak bulgan.
Lekin ayni shu paytda kushni kabilalarda buyi etgan kizning bulmasligi yoki bir kabilada uylanadigan yigitning bulmasligi natijasida bunday teng xolat kiz almashtirishlar juda kam paytlardagina amalga oshgan. Bunday xollarda yigit tomoni kiz tomonga berish imkoniyati kelgunga kadar turli-tuman mol-dunyo xisobida kafolat yoki xozirgi tushunchamizga kelin berib turgan Urta Osiyo xalklarida kelin berish xodisasi, deyarli uchramaydi.

1 irqi b

2. Q

3. Umuman