Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

Aylanma mablag‘larni o‘zgarish tendensiyalari (dinamikasi) ko‘rsatkichlari 
Ushbu ko‘rsatkichlar asosiy fondlarniki kabi aylanma mablag‘larni bir necha 
yillar davomida «aylanma mablag‘lar holatini ko‘rsatuvchi»,, «aylanma mablag‘lar 
tarkibini anglatuvchi», «aylanma mablag‘lar bilan ta’minlanganligi» va «aylanma 
mablag‘lardan foydalanish samaradorligini anglatuvchi» ko‘rsatkichlarni absolyut 
miqdorini farqi, foizlar, indekslar orqali u yoki bu tomonga o‘zgarish darajasini 
ifodalaydi. Ular ishlatilayotgan ko‘rsatkichlar nomi bilan atalib, ushbu 
ko‘rsatkichlarni o‘tgan yillarga nisbatan absolyut miqdorini o‘zgarishi aniqlanadi, 
foiz hisobida dinamikasi va indeks o‘lchov birliklarida hisoblanadi.
Aylanma mablag‘lar tarkibini anglatuvchi ko‘rsatkichlari 
Aylanma mablag‘lar tarkibi deganda, uning barcha elementalrini (tovar 
zahiralari; materialalr zahiralarini; arzon inventarlar va ishlatilish muddati bir 
yilgacha bo‘lgan, tez eskiradigan mehnat qurollari; sanitariya va maxsus kiyim-
kechaklar; debitor qarzlar; pul aktivlari; qisqa muddatli moliyaviy qo‘yilmalar; 
aylanma mablag‘larni boshqa turlarini hamda o‘z mablag‘larini umumiy aylanma 
mablag‘lar summasidagi hissasi (ulushi) foiz hisobida aniqlanadi. Buning uchun 
alohida olingan aylanma mablag‘lar elementining summasi «100,0»ga 
ko‘paytirilib, aylanma mablag‘larning umumiy summasiga bo‘linadi yoki 
koeffitsiyent hisobida aniqlanadi.
Ushbu ko‘rsatkichlar bilan bir qatorda savdo korxonasining umumiy 
resurslarini tarkibini o‘rganishda, umumiy resurslar summasida aylanma 
mablag‘larni hissasini aniqlash (foiz yoki koeffitsiyent hisobida) tavsiya qilinadi.
www.sies.uz
Page 126 of 356 

---

127
Aylanma mablag‘lar bilan savdo korxonasini ta’minlanganligi 
1. Ushbu ko‘rsatkichlarga quyidagilarni kiritish mumkin: 
Tovar aylanishini aylanma mablag‘lar bilan ta’minlanganligi. Chakana tovar 
aylanishi (ulgurji tovar aylanishi, ommaviy ovqatlanish korxonasini tovar 
aylanishi)da aylanma mablag‘larning hissasi, jumladan alohida o‘z mbalag‘larini 
hissasi.
Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun aylanma mablag‘lar (o‘z mablag‘lari) 
summasi «100,0» ga ko‘paytirilib tegishli tovar aylanish summasiga bo‘linadi. 
2. Aylanma mablag‘lar normasini ta’minlanishi – normalashtiriladigan 
aylanma mablag‘larning haqiqiy summasini belgilangan norma bilan solishtirmasi. 
Ushbu ko‘rsatkich yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlarni absolyut ayirmasini topish 
(haqiqiy summadan normani ayirib tashlash) va haqiqiy summani «100,0» ga 
ko‘paytirib normativga bo‘lish orqali aniqlanadi.
3. Aylanma mablag‘larni o‘z mablag‘i bilan ta’minlanishi. Ushbu 
ko‘rsatkich bir tomondan, aylanma mablag‘lar holatini ko‘rsatuvchi ko‘rsatkich 
sifatida ishlatilsa, ikkinchi tomondan korxonaning o‘z mbalag‘lari bilan 
ta’minlanganligini ham ifodalaydi. 
4. Aylanma mablag‘larni tovar aylanishini ta’minlashi, kunlar hisobida. 
Ushbu ko‘rsatkich biror muddatdagi (kvartal boshi yoki yilning boshidagi) 
aylanma mablag‘lar summasini kelgusi davrning (kvartal yoki yil) bir kunlik tovar 
aylanish sumasiga taqsimlash orqali aniqlanadi. Tovar aylanishini (sotib olish 
qiymatida, ya’ni savdo ustamasisiz olinadi) bir kunligi uni davr kunlariga (kvartal 
bo‘lsa – 90 kun, yil bo‘lsa – 360 kun) bo‘lish orqali aniqlanadi.
Yuqorida keltirilgan birinchi ko‘rsatkich tovar aylanishini aylanma 
mablag‘lar bilan biror davrda necha foizga ta’minlanganligini ko‘rsatadi, to‘rtinchi 
ko‘rsatkich esa biror muddatdagi mavjud aylanma mablag‘lar necha kunlik tovar 
aylanishini ta’minlashi mumkinligini ifodalaydi.
www.sies.uz
Page 127 of 356 

---

128
Aylanma mablag‘lardan foydalanish samaradorligi ko‘rsatkichlari 
Aylanma mablag‘lardan foydalanish samaradorligini aniqlash uchun 
quyidagi ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish tavsiya qilinadi.
1. Aylanma mablag‘larni (yoki o‘rtacha tovar zahiralarini) aylanish 
koeffitsiyenti (Kay. yoki Kz.a) marotaba hisobida.
;
.
−
−
−
=