Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

Aylanma mablag‘lar holatini ko‘rsatuvchi ko‘rsatkichlar 
1. Aylanma mablag‘lar holati natural-moddiy shaklidan va qiymat o‘lchov 
birliklaridan kelib chiqib natural va qiymat ko‘rsatkichlar orqali biror bir paytga 
www.sies.uz
Page 124 of 356 

---

125
(momentga) yoki davrga hisobga olinadi. Masalan: tovar zahiralari biror paytga 
(1.01; 1.04; 1.07; 1.10; 1.12; 1.01 kelgusi yil kabi) natural va qiymat 
ko‘rsatkichlarda hisobga olinishi mumkin yoki biror bir davrga qiymat 
ko‘rsatkichlari orqali ularni o‘rtacha miqdori aniqlanadi.
Aylanma mablag‘larni o‘rtacha qiymati:
birinchidan, o‘rtacha arifmetik usul bilan, 
П
Х
Х
Х
Х
n
+
+
+
=
...
2
1
aniqlanishi 
mumkin. Bu usul aylanma mablag‘lar summasi kvartal yoki oylar bo‘yicha 
o‘rtachasi berilgan bo‘lsa ishlatiladi. (Bu formuladi «X» - «Aylanma mablag‘lar» 
deb hisoblanadi; 
ikkinchidan, aylanma mablag‘lar summasi dinamik qatorda bir paytga 
(kunga) berilgan bo‘lsa o‘rtacha xronologik usul bilan hisoblanadi, ya’ni 
1
2
...
2
1
2
1
−
+
+
+
+
=
+
П
Х
Х
Х
Х
Х
n
n
Aylanma mablag‘larni holatini anglatuvchi ko‘rsatkichlar qatoriga, ularni 
takrorlanish yoki aylanish ko‘rsatkichini (kunlar va marotaba hisobida) kiritish 
zarur. Bu ko‘rsatkich ikki xil turda, ya’ni birinchisi, aylanma mablag‘lari aylanishi, 
ikkinchisi tovar zahiralarni aylanish sifatida ishlatiladi (ushbu ko‘rsatkichni 
mohiyati «Chakana tovar aylanishi» mavzusida batafsil yoritilgan). 
Aylanma mablag‘larni aylanishi kunlar hisobida ularni takrorlanishini bir 
sikl muddatini ko‘rsatadi, tovar zahiralari kun hisobidagi ko‘rsatkich esa, ularni 
qancha muddatga yetishini, ya’ni necha kunda sotilib bo‘lishini ko‘rsatadi.
Aylanma mablag‘larni aylanish muddati quyidagicha hisoblanadi (chakana 
savdo misolida): 
ЧТА
ёки
АйМ
АйМ
к
)
90
(
360
⋅
=
−
−
−
Aylanma mablag‘larni biror bir davrida (kvartal, yil) aylanish miqdori ularni 
ushbu davrda necha marotaba aylanishligi (takrorlanishini) anglatadi va 
quyidagicha hisoblanadi: 
www.sies.uz
Page 125 of 356 

---

126
−
−
−
−
−
−
=
К
м
АйМ
ёки
ёки
АйМ
ЧТА
АйМ
)
90
(
360
Ushbu ko‘rsatkichlarni ulgurji savdo aniqlashda «Ulgurji ombor tovar 
aylanishi» ko‘rsatkichi ishlatiladi.