Idrokning asosiy xossalari va turlari

Odamda vaqt chamalash miya qobigi bo‘lmalarida ruy beradi. Miya kobigining ma’lum bir joyida vakt chamalash ruy beradi, vaktni sarxisob kilishning maxsus markazi mavjud degan taxmin asossizdir. Vaqni idrok etilishi negizini qo‘zg‘alish va tormozlanishning ritmik tarzda almashinuvi, markaziy nerv sistemasida, bosh miya yarimsharlarida qo‘zgalish va tormozlanish jarayonlarinig susayishi oqibatidir.

Xissiy tuyish – stroboskopik tuyish xarakatni idrok qilishga xam taaluqlidir. Stroboskopik xarakat tuyulma xarakatga misol buladi. Kinemotograf ana shunday tuyushga asoslanadi. Kurish sezgisi kuzgatgich tasir qila boshlashi bilan darxol xosil bulmaydi va kuzgatgich ta’siri tuxtagandan keyin birbirmunchaqt ‘tgach yo‘qoladi. Kinoda sekundiga 24 kadr almashgani xolda biz lip-lip o‘tib turgan manzaralar turkumini emas, balki ma’lum darajada barkaror bo‘lgan ta’sirni – tasvirni ko‘ramiz. Ketma–ket yonadigan lampochkalar xarakatdagi nurni tasavvur qilishga olib keladi. Bu xodisa «F-fenomen» ya’ni gayritabiiy, faqat xarakatni idrok kilishda ko‘rinadigan xodisa deb nomlangan.

Xissiy tuyish – stroboskopik tuyish xarakatni idrok qilishga xam taaluqlidir. Stroboskopik xarakat tuyulma xarakatga misol buladi. Kinemotograf ana shunday tuyushga asoslanadi. Kurish sezgisi kuzgatgich tasir qila boshlashi bilan darxol xosil bulmaydi va kuzgatgich ta’siri tuxtagandan keyin birbirmunchaqt ‘tgach yo‘qoladi. Kinoda sekundiga 24 kadr almashgani xolda biz lip-lip o‘tib turgan manzaralar turkumini emas, balki ma’lum darajada barkaror bo‘lgan ta’sirni – tasvirni ko‘ramiz. Ketma–ket yonadigan lampochkalar xarakatdagi nurni tasavvur qilishga olib keladi. Bu xodisa «F-fenomen» ya’ni gayritabiiy, faqat xarakatni idrok kilishda ko‘rinadigan xodisa deb nomlangan.

Ta’lim jarayonida kuzatishlarni aktivlashtirish uchun o‘quvchining kuzatilgan va idrok qilingan narsalarni keyin gapirib berishi lozimligi to‘grisida ogoxlantirishning axamiyati kattadir. Agar o‘quvchi nimani kuzatganligi va idrok qilganligi xaqida keyinchalik xisob berishi lozimligini oldindan bilsa, u kuzatish va idrok kilish jarayonida ancha faol bo‘ladi. Darsda o‘quvchilar bilimlarini avvalo o‘qituvchining ogzaki tushuntirishlarini idrok kilish orqali o‘zlashtiradilar. So‘zlar yordamida tushuntirilgan materialning idrok qilinishi ko‘p jixatdan o‘qituvchi nutqining xususiyatlariga boglik. Materialni muvaffqiyatli idrok qilishining yana bir muxim sharti ko‘rgazmali qurollardan foydalanishdir. Material so‘zlar yordamida xar qancha yaxshi tasvir etib berilmasin, u bevosita kuzatishlar o‘rnini bosa olmaydi.