Uzoqning donidan yaqinning somoni yaxshi mi? Odam savdosi qanday amalga oshiriladi? Uning oldini olish mumkinmi?

UZOQNING DONIDAN YAQINNING 
SOMONI YAXSHI... MI?
Odam savdosi qanday amalga oshiriladi? Uning oldini olish mumkinmi?
Migratsiya, ya’ni fuqarolarning o‘z yurtidan boshqa mamlakatlarga ishlash yoki doimiy yashash maqsadida ko‘chib ketishiga muammo, fojea sifatida qarash uncha ham to‘g‘ri emas. Migratsiya, albatta, bir tomondan katta muammo ekanligini inkor etib etib bo‘lmaydi. Lekin shu bilan birga u muammoning yechish yo‘llaridan biri hamdir.
Xalqaro tajriba
Xalqaro muhojirlik tashkilotli (XMT) ning ma’mumotlariga qaraganda, dunyo bo‘yicha o‘zi fuqaro bo‘lgan mamlakatdan tashqarida istiqomat etuvchilar soni 125 million kishini tashkil etadi. Shu yilning yozida AQSh Davlat departamentining matbuotda e’lon qilingan ma’ruzasida ko‘rsatilishicha, dunyoda 800 ming nafar nolegal muhojir mavjud bo‘lib, ular amalda qullik sharoitida ishlashga majbur bo‘lishmoqda. Ular odam savdosi kabi globallik kasb etib borayotgan muammoning qurbonlaridir.
Darhaqiqat, odam savdosi faqat rivojlanayotgan mamlakatlar uchungina xos bo‘lib qolmasdan, balki butunjahon xarakteriga ega. Shu sababdan ham, BMT Bosh Assambleyasi 2003 yilning noyabr oyida Xalqaro uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash konventsiyasini to‘ldiruvchi “Odamlar, ayniqsa, ayollar va bolalar savdosining oldini olish va unga barham berish hamda uning uchun jazo tayinlash to‘g‘risida protokol” nomli maxsus rezolyutsiya qabul qilgan edi.

O‘z tarkibida jahonning 181 ta mamlakatini birlashtirib turgan Interpol tizimida ham odam savdosi oldini olish bo‘limi tuzilganligi muammoning naqadar jiddiyligiga yana bir dalolatdir. Ushbu bo‘lim tergovchisi Kler Mak Keon o‘tgan yilning noyabr oyida Toshkentda bo‘lib o‘tgan seminarda so‘zga chiqib, odam savdosi chegara bilmasligini, unga qarshi kurashish kuchlarni birlashtirishni talab etishini ta’kidladi. U 2000 yilda Interpol tarkibida ayollar savdosi masalasi bo‘yicha ekspertlar guruhi tashkil etilganligini uqtirdi. Klerning maqsadi mavjud muammoni yechish borasida turli davlatlarning huquq-tartibot organlari kuchlarini birlashtirish, illatga qarshi kurashishning eng maqbul yo‘llarini aniqlash hamda tajriba almashinishdan iborat. Yangi tuzilma politsiya xodimlari uchun ayollar savdosi holatlarini tergov qilish va ochish masalalari yoritilgan qo‘llanma ishlab chiqib, Interpol a’zolari bo‘lgan davlatlarga tarqatgan.
Kler Mak Keon so‘zlariga qaraganda, odam savdosi bilan shug‘ullanuvchi jinoyatchilar guruhi odatda 2-3 kishidan iborat bo‘ladi. Jinoyatchilarning 80 foizini erkaklar, 20 foizini esa ayollar tashkil etadi. Odam yollash va chet elga yuborish bilan bir kishi, ko‘pincha ayollar shug‘ullangani hotlatlari mavjud.
Odam savdosi muammosini hal etish yo‘lida huquq-tartibot organlari davlat hamda nodavlat notijorat tashkilotlari (NNT) va odam savdosi qurbonlariga ko‘maklashuvchi uyushmalar bilan hamkorlikda faoliyat ko‘rsatishlarini Interpol o‘ta muhim hisoblaydi. Ushbu tajriba xorijda qanday yo‘lga qo‘yilganligini ayrim davlatlar misolida ko‘rib chiqamiz.
Yuqorida tilga olib o‘tilgan seminarda so‘zga chiqqan Hindistondagi “Svanchetan” jamiyatining rahbari doktor Rajat Mitra o‘z mamlakatining uchdan ikki qismi odam savdosiga tortilganligini qayd etdi. Ko‘plab muhojirlar yashaydigan katta shaharlarda dom-daraksiz yo‘qolayotgan ayollarning soni bir politsiya uchastkasi hisobiga bir yilda 60 kishini tashkil etar ekan.
Aholiga ruhiy yordam ko‘rsatuvchi “Svanchetan” jamiyati davlatdan yoki huquq-tartibot organlaridan moddiy yordam olmasdan ishlarkan. “Shu yo‘l bilan biz o‘z mustaqilligimizni saqlab qolamiz, — dedi o‘z fikrini sharhlab doktor Mita. — Bizga tadbirkorlar yordam berishadi. Ular jinoyatlarning ochilishi ko‘paysa, huquqbuzarlik kamayishi, bu esa ahvolning yaxshilanishiga va chet el investitsiyasining ko‘payishiga olib kelishini yaxshi anglashadi”.
Odam savdosi qurbonlariga amaliy yordam ko‘rsatish borasida Isroil davlatida ham ijobiy tajriba to‘plangan. Bu yo‘nalishda samarali ishlayotgan va mamlakatimiz tashkilotlari bilan hamkorlik qilayotgan “Ayol ayol uchun” NNTni qayd etish lozim. Ushbu tashkilot birinchilardan bo‘lib odam savdosi qurbonlarini boshpana bilan ta’minlashni yo‘lga qo‘ygan. Uning xodimlari qurbonlar saqlanayotgan qamoqxonalarga borib, ularga o‘z mamlakatlarining elchixonalari bilan aloqa o‘rnatishga, kerakli hujjatlar tayyorlashga yordam ko‘rsatishmoqda. Keyingi ikki yil ichida 200 nafar ayolga yordam qilingan. Bunday yordam olganlar orasida mamlakatimiz fuqarolari ham bor. “Ayol ayol uchun” tashkilotining maslahatchisi Klavdiya Markova shu yil Toshkentda bo‘lgan uchrashuvimiz davomida ana shular haqida gapirib, Isroildagi yana bir diqqatga molik tajribani tilga olib o‘tdi. Uning gapiga qaraganda, bu mamlakatda 2000 yildan boshlab odam savdosi masalasi bilan shug‘ullanuvchi parlament komissiyasi ishlayotgan ekan.
Xorijning boshqa bir tajribasi muhojirlik qonuniy yo‘lga qo‘yilsa, u ijobiy natijalar berishi mumkinligi yaqqol ko‘rsatib turibdi. Bu haqda Xalqaro muhojirlik tashkilotining Almatidagi vakolatxonasi rahbari Maykl Chants “O‘zbekistonda odam savdosi oldini olish” loyihasining bir yilligi munosabati bilan Toshkentda o‘tgan yilning 12 noyabr kuni o‘tkazilgan matbuot anjumanida Filippin misolida batafsil so‘z yuritdi. Uning uqtirishicha, har yili bu mamlakatdan 900 ming kishi chet elga ishga ketarkan. Ular Filippin iqtisodiyotiga bir yilda 7 milliard AQSh dollari miqdorida investitsiya kiritayotgan ekan.
Shunisi xarakterliki, bu davlatda chet elga ishga yuborish bilan xususiy agentliklar shug‘ullanadi. Har kuni agentliklar eshigini qoqib, 2 minggacha odam murojaat etadi. Chet elga ishga jo‘nayotgan odamga sug‘urta puli berilib, u ijtimoiy himoyaga olinadi. Filippinning xorijdagi elchixonlarida o‘sha mamlakatlarda ishlayotgan vatandoshlariga yordam ko‘rsatish uchun maxsus xodim — mehnat bo‘yicha attashe faoliyat yuritayotgani ham diqqatga molik. Mamlakat prezidenti muhojirlarni yurt qahramonlari deb atashini uqtirdi M. Chants.
Muhojirlikni qonuniy yo‘lga qo‘yish naqadar foydali ekanligini tasdiqlovchi yana bir raqam keltirmoqchi edik. 2002 yilda muhojirlar o‘z mamlakatlariga 88 milliard dollardan ko‘proq miqdorda mablag‘ kiritishgan. Taraqqiy etgan davlatlarning rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam sifatida ajratayotgan mablag‘i bir yilda 57 milliard dollarni tashkil etayotganligini inobatga olsak, yuqoridagi mablag‘ qanchalik salmoqli ekanligi yaqqol namoyon bo‘ladi. Mablag‘ masalaning bir tomoni. Boshqa yana bir muhim jihat shundaki, chet elda ishlaganlar zamonaviy texnika va texnologiyalarni o‘zlashtirishadi, yangi tajriba orttirishadi, o‘z malakalarini oshirishadi. Ularning aksariyati yoki bir qismi o‘z yurtlariga qaytganda, o‘sha tajribadan foydalanishi va bu mamlakat rivoji uchun xizmat qilishi mumkin.