Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 108
Hotamul Asom (r.a.) talabalaridan bo‘lgan Abu Abdulloh Xavosdan (r.a.) rivoyat qilingan
quyidagi voqea ham shunga dalolat etadi. Abu Abdulloh (r.a.) aytadilar: «Men Hotamul
Asom (r.a.) bilan Ray shahriga kirdim. Biz bilan birga hajni niyat qilgan uch yuz yigirma
kishi bor edi. Ularning ustlarida yupqa kiyimlari bo‘lib, (undan boshqa) kovushlari ham,
yonlarida taomlari ham yo‘q edi. Miskinlarni yaxshi ko‘radigan darveshsifat bir tujjor
kishining uyiga qo‘ndik. O‘sha kecha u bizni mehmon qildi. Ertasi kuni (xonadon sohibi)
Hotamga: «Bir faqihimizni ziyorat qilmoqchi edim. Hozir u betob. Biror xizmat bo‘lsa
ayting», dedi. Hotam: «Kasalni ko‘rishda fazilat bordir. Faqihning yuziga boqish esa
ibodatdir. Shuning uchun men ham sen bilan birga boraman», dedilar. O‘sha betob kishi
Ray shahrining qozisi Muhammad ibn Muqotil (r.a.) ekanlar. Faqihning darvozasiga yetib
borganimizda katta va chiroyli qasrga ro‘baro‘ bo‘ldik. Hotam (r.a.) olim kishining
darvozasi shunday bo‘ladimi, deb o‘ylanib qoldi. Keyin izn berildi va u kishi ichkariga
kirdilar. Hovli chiroyli, shinam, keng va barcha qulayliklari muhayyo edi. Juda chiroyli
pardalar ham ko‘zga tashlandi. Hotam yana o‘ylanib qoldi. Keyin bemor yotgan xonaga
kirdi. U yerda yumshoq gilamlar to‘shalgan edi. Bemor o‘sha gilamlar ustida yumshoq
o‘rinda yotar va bosh tomonida bir xizmatkor qo‘lida yelpig‘ich bilan yelpib turar edi.
Ziyoratga kelgan kishi uning boshi oldida o‘tirib, hol-ahvol so‘radi. Hotam esa tik
turaverdi. Shunda Ibn Muqotil u kishiga ishora qilib, o‘tirishga buyurdi. Hotam esa:
«O‘tirmayman», dedi. U kishi: «Biror ehtiyojing bormi?» deb so‘radi. Hotam: «Ha»,
dedi. «Nima ehtiyojing bor?» dedi. «Sendan bir masala haqida so‘ramoqchiman?» dedi.
Hotam. «So‘rayver», dedi. Hotam: «Turib to‘g‘ri o‘tir, keyin so‘rayman», dedi. U kishi
to‘g‘ri o‘tirib oldi. Hotam: «Bu ilmingni qaerdan olgansan?» deb so‘radi. U kishi:
«Ishonchli olimlardan olganman. Ular menga aytib berishgan», dedi. Hotam: «Ular
kimdan olishgan?» deb so‘radi. U kishi: «Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam)
sahobalaridan», dedi. Hotam: «Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) sahobalari
qaerdan olganlar?» dedi. U kishi: «Rasulullohdan (sollallohu alayhi vasallam)», deb
javob berdi. Hotam: «Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) kimdan olganlar?» deb
so‘radi. U kishi: «Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) Jabroildan (a.s.), u esa Alloh
taolodan olgan», deb javob berdi. Shunda Hotam: «Ayt-chi, Jabroil (a.s.) Allohdan olib,
Rasulullohga (sollallohu alayhi vasallam), Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam)
sahobalariga, sahobalar ishonchli kishilarga, ishonchli kishilar senga yetkazgan o‘sha
ilmda dang‘illama uylari va juda ko‘p qulayliklari bo‘lgan kishilar uchun Alloh taoloning
huzurida bundan buyukroq manzil bo‘lishi haqida biror gap eshitdingmi?» dedi. U kishi:
«Yo‘q», deb javob qildi. Hotam: «(Bu haqda) qanday so‘z eshitgansan?» deb so‘radi.
«Eshitdimki, kim dunyoni tark qilsa, oxiratga rag‘bat qilsa, miskinlarni sevsa va oxirat
amallarini birinchi o‘ringa qo‘ysa, o‘sha kishi uchun Alloh huzurida buyuk maqomlar
bordir», dedi. Shunda Hotam: «Unday bo‘lsa, bu ishing bilan sen kimga ergashding?
Rasulullohgami (sollallohu alayhi vasallam) yoki u zotning sahobalarigami? Yo solih
kishilargami? Yoki birinchi bo‘lib g‘isht va toshdan imorat qurgan Fir’avn va
Namrudlargami? Ey yomonlik olimlari! Dunyoga qiziqqan johillar sizga o‘xshaganlarni
ko‘rib: «Olim kishi shu holatda bo‘lsa, men undan yomonroq bo‘layinmi?» deydi». Keyin
Hotam uning huzuridan chiqib ketdi. Natijada Ibn Muqotilning kasali kuchaydi. Ray
shahri ahliga Hotam bilan Ibn Muqotil o‘rtasidagi mojaro ma’lum bo‘ldi. Shunda ular
Hotamga: «Qazvin shahridagi Tanofusiy (ismli faqih kishi) bundan ham dabdabali
yashaydi», deyishdi. Hotam (r.a.) esa, yo‘lga tushib, o‘sha yerga yetib bordi, uning
huzuriga kirib: «Sizga Allohning rahmati yog‘ilsin! Men bir ajamiy kishiman. Dinimning
boshi va namozimning kaliti bo‘lgan tahoratni menga o‘rgatishingizni xohlayman.
Namozga qanday tahorat olishim kerak?» deb so‘radi. Tanofusiy: «Xo‘p bo‘ladi, jonim
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy