Ii bob. Hozirgi bosqichda frantsiyaning tashqi dunyoda ishtiroki

2. 4 Ikkinchi jahon urushi davrida Frantsiyaning harbiy tarixi
1939 yildan 1940 yilgacha Frantsiya Uchinchi Respublikasi fashistlar Germaniyasi bilan urushda edi. 1940 yilda nemis qo’shinlari Frantsiya jangida frantsuzlarni mag'lub etishdi. Nemislar Frantsiya hududining shimoliy va g'arbiy qismini egallab oldilar va Vichida Filipp Pétain boshchiligidagi hamkorlik rejimi o’rnatildi. General Sharl de Goll Londonda surgunda hukumat tuzdi va Vichi Fransiya bilan raqobatlashdiFrantsiyaning chet eldagi imperiyasini nazorat qilish va frantsuz ittifoqchilaridan yordam olish uchun o’zini qonuniy Frantsiya hukumati sifatida ko’rsatish. Oxir-oqibat u ba'zi frantsuz Afrika koloniyalarini qo’llab-quvvatlashga muvaffaq bo’ldi va keyinchalik Ittifoq qo’mondonlik zanjirida erkin frantsuz kuchlari ostida turli xil makkilar, mustamlaka polklari, legionerlar, chet ellik jangchilar va kommunistik snayperlarni birlashtirishga muvaffaq bo’ldi. 1944 yilda Ittifoqchilar Normandiyaga qo’ngandan so’ng va janubiy front Shimoliy Afrikadan O’rta yer dengizi orqali Italiya va Provansga ko’chib o’tgandan so’ng, bu kuchlar nemis armiyasini mag'lub etdi va Vichi rasmiylari Germaniyaga qochib ketishdi.¹⁴
Fransiya va Angliya 1939-yil sentabrda Polshani bosib olganidan ikki kun oʻtib Germaniyaga urush eʼlon qilgan edi. Germaniya qoʻshinlarini Polshadan chiqarib yuborish uchun Fransiya 1939-yil 7-sentyabrda Germaniyaning Saar viloyatiga bostirib kirdi, lekin chekinishga majbur boʻldi. 1940-yilgacha, nemislar Shimoliy Fransiyani bosib olib, inglizlarni qit'adan majburan bosib olgach, Phoney urushi boshlandi. Frantsiya rasman taslim bo’ldi. Germaniya ikki million frantsuz harbiy asirlarini Germaniyadagi majburiy mehnat lagerlariga yubordi.
1943 yil avgustda de Goll va Jiro qo’l ostidagi kuchlar ittifoqchilar boshchiligida yagona qo’mondonlik zanjiriga birlashdilar. Sharqiy frontdagi frantsuz kuchlari Sovet yoki Germaniya rahbariyatiga ega edi. Frantsiya surgun qilingan bu kuchlar va Frantsiya ichki ishlar kuchlari (FFI) Frantsiyani ozod qilish va Vichi Frantsiyasi, fashistik Italiya, fashistlar Germaniyasi va Yaponiya imperiyasini mag'lub etishda turli xil rollarni o’ynagan. Frantsiya mustamlaka imperiyasining nazorati juda muhim edi. Erkin frantsuz kuchlari Britaniya va Qo’shma Shtatlar yordami bilan nazoratni qo’lga kiritdi va undan natsistlar tomonidan bosib olingan Frantsiyaga hujum qilish uchun foydalandi. Indochinadan tashqari barcha frantsuz koloniyalari oxir-oqibat erkin frantsuzlarga qo’shildi. Erkin frantsuz qo’shinlarining soni Shimoliy Afrikadagi muvaffaqiyatlari va Afrika armiyasining Italiyaga bostirib kirishi bilan ortib bordi. Ittifoqchilar Kasablanka konferentsiyasida eksa kuchlaridan so’zsiz taslim bo’lishni talab qildilar. 1944-yil 30-oktabrda Buyuk Britaniya, AQSh va Sovet Ittifoqi de Gollni Fransiya Respublikasining Muvaqqat hukumati (GPRF) rahbari sifatida rasman tan oldi va natijada Fransiya Toʻrtinchi Respublikasining prezidenti etib saylandi. GPRF Vichi ma'muriyati Germaniyadagi Sigmaringenga qochib ketganida, qolgan vakuumga qadam qo’ydi.
Ozod qilingan Fransiyada ishga yollanish frantsuz qo’shinlarining kengayishiga olib keldi. 1945 yil may oyida Evropada urush tugashi bilan Frantsiyada 1 million 250 ming qo’shin bor edi, ularning 10 ta diviziyasi Germaniyada jang qilardi. Fransuz Indochinani ozod qilish uchun ekspeditsiya korpusi tuzildi, keyinchalik yaponlar tomonidan ishg'ol qilindi. Urush davomida frantsuz harbiy yo’qotishlari jami 212 000 kishini tashkil etdi, ulardan 92 000 kishi 1940 yilgi kampaniyaning oxirigacha va 1940 dan 1945 yilgacha boshqa kampaniyalarda 58 000 kishi halok bo’ldi, 24 000 kishi Frantsiya qarshilik ko’rsatishda xizmat qilganda yo’qoldi va yana 38 000 kishi nemis armiyasida xizmat qilganda yo’qolgan (shu jumladan 32 000 " malgré-nous").
Ikkinchi Jahon urushida Frantsiyada ko’plab qurolli kuchlar bor edi, bu qisman nemis istilosi tufayli. 1940 yilda general Moris Gamelin shtab-kvartirasi Parij chekkasida joylashgan Vinsen shahrida joylashgan frantsuz armiyasiga qo’mondonlik qildi. U 117 ta bo’linmadan iborat bo’lib, ularning 94 tasi shimoli-sharqiy frontga va qo’mondon general Alfons Jorj La-Ferte-sous-Jouarreda bo’lgan. General Jozef Vuillemin shtab-kvartirasi Coulommiers shahrida joylashgan Frantsiya havo kuchlariga qo’mondonlik qildi.
1940 yildagi Frantsiya jangida halokatli mag'lubiyatdan so’ng, ittifoqchilardan biri sifatida kurashgan Frantsiya Uchinchi Respublikasi Germaniya bilan bajonidil hamkorlik qilgan va ittifoqchilarga qarshi chiqqan avtoritar rejim Vichi Frantsiya qo’liga o’tdi. Vichiga qarshi chiqqan erkin frantsuz kuchlari tarkibiga makkilar (qadimgi mintaqaviy sodiqliklarga ega bo’lgan turli isyonchi guruhlardan tashkil topgan), surgundagi hukumat va ba'zida boshqa frantsuz xalqiga qarshi kurashayotgan frantsuz mustamlaka imperiyasining polklari kiradi.
Frantsiya quruqlikdagi qo’shinlari, dengiz floti va havo kuchlari Frantsiya jangidan oldin, urush paytida va undan keyin Ikkinchi Jahon urushining har bir teatrida Ittifoqchilar tomonida jang qildilar. Garchi bu kuchlar turli darajada qatnashgan bo’lsa ham, Ittifoqchilar Frantsiyani Ikkinchi Jahon urushi g'olibi deb hisobladilar va AQSh tomonidan boshqariladigan harbiy ishg'olni (AMGOT) o’rnatmadilar. Biroq, Amerika Qo’shma Shtatlari Harbiy-havo kuchlarining bazalari Frantsiyada 1967 yilgacha, Sharl de Goll hukumati NATOni rad etgunga qadar saqlanib qoldi.
Frantsuz mustamlakachi boʻlinmalari chet el legionining baʼzi frantsuz boʻlmagan yollanma askarlaridan va qabila, millat yoki mintaqa boʻyicha yollangan mahalliy aholidan iborat edi.
Erkin frantsuz kuchlari (1940-1945)
Erkin frantsuz kuchlari 1940 yilda Germaniya bilan sulh tuzishni va Vichi hokimiyatini rad etgan isyonchilar armiyasi sifatida tashkil etilgan. Uning sodiqligi Londonda general de Goll edi; keyinchalik shtab-kvartirasi Jazoirga ko’chdi. Kuchlar Frantsiya poytaxti, G'arbiy Afrika koloniyalari, Belgiya va Ispaniyadan ko’ngillilarning cheklangan guruhi sifatida boshlandi. Frantsiya qarshilik ko’rsatishdan yangi chaqiruvlarga ega bo’lgan Jironing Afrika armiyasi bilan birlashgandan so’ng u to’liq armiyaga aylandi.
General Sharl de Goll 1940-yildagi Fransiya jangi paytida Fransiya vazirlar mahkamasi aʼzosi edi. Frantsiya mudofaa kuchlari tobora kuchayib borar ekan, de Goll oʻzini fashistlar Germaniyasi va fashistik Italiyaga taslim boʻlishga qarshi chiqqan siyosatchilar guruhining bir qismiga aylandi. Kengash prezidenti Pol Reynaud de Gollni Fransiya hukumati qulagan paytda de Goll ishlayotgan Britaniyaga emissar qilib yubordi.
1940 yil 18 iyunda de Goll BBC radiosi orqali frantsuz xalqiga murojaat qildi. U frantsuz askarlari, dengizchilar va havo kuchlarini fashistlarga qarshi kurashda qatnashishni so’radi. De Gollning Appel du 18 juin asari Fransiyada keng eshitilmadi, ammo uning keyingi nutqi butun mamlakat bo’ylab eshitildi. Uning nutqi Frantsiya tarixidagi eng mashhur nutqlardan biri bo’lib qolmoqda. Nima bo’lishidan qat'iy nazar, Pétain vakili 22 iyun kuni sulhni imzoladi va Pétain Vichy France deb nomlanuvchi yangi rejimning rahbari bo’ldi.
De Goll Fransiyaning Vichi shahrida davlatga xiyonat va qochoqlik uchun sirtdan sudlangan va o’limga hukm qilingan. Ammo de Goll o’zini Reynaudning qonuniy hukumatining hokimiyatni amalga oshirishga qodir qolgan oxirgi a'zosi deb bildi. U Petainning hokimiyat tepasiga kelishini davlat to’ntarishi sifatida ko’rdi.
Erkin Frantsiya kuchlari va Afrika armiyasi (1943 yil 1 avgust)
1942 yilda amerikaliklar Jazoirga "Mash'al" operatsiyasi doirasida qo’nganida, Afrikaning Vichi nazoratidagi armiyasining mustamlakachi askarlari o’q uzmasdan taslim bo’lishdi. Sharl de Goll general Alfons Juin boshchiligidagi Fransiya korpus ekspeditsiyasini (CEF) yaratish uchun ulardan oldi. CEFning uchdan ikki qismi Marokash, Jazoir va Senegal va uchdan bir qismi Pied-Noir bo’lib, to’rtta bo’linmada jami 112 000 kishidan iborat edi. Bu boʻlinma 1943-yil Italiya kampaniyasida va 1944-yil avgustida ittifoqchilarning Fransiyaning janubiga bostirib kirishi boʻlgan Dragun operatsiyasida qatnashgan.
CEFning ko’p afrikalik askarlari Atlas tog'larida o’sgan va tog' urushi uchun malakali va jihozlangan yagona Ittifoq birliklari edi. Rif togʻlaridan faqat marokashlik Gumierlarning ayrim birliklari (arabchadan: qaum) qabilaviy yoki toʻgʻridan-toʻgʻri oilaviy aloqalarga ega boʻlgan taborlar deb ataladigan birliklarga birlashtirilgan.
CEF 45 mm Tompson avtomati va 12,7 mm Browning pulemyoti kabi Ittifoq qurollari bilan jihozlangan. Marokash jangchilari kumiya deb ataladigan an'anaviy kavisli xanjarni ham olib yurishgan.
1944 yil sentabrga kelib Erkin frantsuz kuchlari 560 000 askarga ega edi. Yil oxiriga kelib ularning soni bir millionga yetdi. Ular Elzas, Alp tog'lari va Brittanida jang qilishgan. 1945 yil may oyida Evropada urush tugagach, Erkin Frantsiya qo’shinlari Germaniyada jang qilgan ettita piyoda diviziyasi va uchta zirhli diviziyani o’z ichiga olgan holda 1,25 million kishini tashkil etdi.
Boshqa erkin frantsuz bo’linmalari to’g'ridan-to’g'ri Ittifoq kuchlariga, shu jumladan Britaniya SAS va RAF va Sovet havo kuchlariga biriktirilgan.
Uzoq Sharq Frantsiya ekspeditsion kuchlari (1943-1945)
1943-yil 4-oktabrda Ikkinchi jahon urushi davridagi Osiyo teatrida jang qilish va 1940-yildan beri Yaponiya bosib olgan Fransuz Indochinani ozod qilish uchun tashkil etilgan frantsuz ekspeditsiya korpusi edi. 1944 yilda Parij va Strasburgni ozod qilishdagi roli bilan mashhur bo’lgan general Lekler erkin Frantsiya 2-zirhli diviziyasining AQShda ishlab chiqarilgan M4 Sherman tanki. Plakatlarga “kecha Strasburg, ertaga Saygon: Uzoq Sharq Fransiya ekspeditsion kuchlariga qo’shiling” deb yozilgan edi.
1945-yilda Yaponiya taslim boʻlib, Xitoy Indochinada masʼul boʻlganidan soʻng, Muvaqqat Fransiya Respublikasi Vyetnam ozodlik harakatini tinchlantirish va Fransiya mustamlakachilik hukmronligini tiklash uchun Fransiyaning Uzoq Sharq ekspeditsiya korpusini Indochinaga yubordi.


XULOSA
Biz Ikkinchi jahon urushi davridagi Fransiya tarixiga nazar tashladik. Frantsiya Respublikasi Uchinchi Reyxning tezkor va zamonaviy armiyasiga qarshilik ko’rsatishga tayyor emas edi. Uning qo’shinlari va ittifoqchilari bir oydan ko’proq vaqt ichida mag'lubiyatga uchradilar. Dunkirkdagi falokatdan so’ng, Frantsiya kampaniyasining natijasi hal qilindi. Nemis bo’linmalari mamlakat ichkarisiga o’tib, Parijni to’siqsiz egallab oldilar. Frantsiya hukumati shoshilinch ravishda Bordoga qochib ketdi va yigirma ikkinchi iyunda Frantsiya taslim bo’ldi. Vermaxt Fransiyaning shimoliy qismini egallagan, janubda esa marshal Pétain boshchiligida Vichi rejimi yaratilgan. U nominal mustaqillikka ega edi va 1942 yilda Fransiyaning janubiy qismi nemislar tomonidan nazoratga olindi.
Biroq, frantsuzlarning bir qismi mag'lubiyatni qabul qilmadi, mamlakatda qarshilik ko’rsatila boshladi. Buyuk Britaniyaga ko’chib kelgan Sharl de Goll esa 1945 yilgacha faoliyat ko’rsatgan Frantsiyaning milliy mustaqilligi uchun frantsuz vatanparvarlik harakatini - Erkin Frantsiyani tashkil qildi. Ushbu tashkilotning etti bo’linmasi 1944 yil iyun oyida Normandiyadagi Ittifoqchilarning desantlarida qatnashdi. Yoz davomida davom etgan "Overlord" operatsiyasi paytida Ittifoqchilarning birlashgan kuchlari Frantsiyaning butun hududini ozod qilishga va Wehrmachtning charchagan qismlarini sharqdan Germaniya chegaralariga surib qo’yishga muvaffaq bo’lishdi.
Frantsiyaning zamonaviy Yevropadagi kursi general De Goll davrida shakllangan printsiplar va haqiqatlar bilan bevosita bog'liqdir. Gollism hodisa sifatida Fransiyani Yevropa va dunyoni tashkil etishda yetakchi rollardan biri bilan ta'minlashga, shuningdek, frantsuz jamiyatini birlashtirish uchun milliy g'oyadan foydalanishga intilgan. Albatta, bu Frantsiyaning Yevropadagi va dunyodagi eng yaqin geosiyosiy sheriklarining javobiga sabab bo’lishi mumkin emas edi.
Boshqa barcha G'arb demokratik davlatlarida bo’lgani kabi, Frantsiyadagi fuqarolar ham chet elga qaraganda mamlakat ichidagi muammolardan ko’proq xavotirda. Iqtisodiy inqiroz, barqaror ishsizlik darajasi hatto yuqori Yevropaning boshqa joylariga qaraganda va Jak Shirak 1995 yilgi prezidentlik kampaniyasi paytida "ijtimoiy burilish" deb atagan narsaning mavjudligi hozir kun tartibida. Ushbu kundalik qiyinchiliklarga qaramay, yirik xalqaro yoki strategik masalalar cheklangan qiziqish uyg'otadi. 1997 yil 25 may va 1 iyun kunlari bo’lib o’tgan milliy yig'ilish saylovlari davomida asosiy siyosiy partiyalar tashqi siyosatga oz vaqt bag'ishladilar. Nafaqat partiya dasturlari xalqaro muammolar haqida hech narsa demadi, balki ularning rahbarlari - konservativ koalitsiyadan Alen Juppe va Sotsialistik partiyadan Lionel Jospen.
Bolqondagi so’nggi voqealar shuni ko’rsatadiki, hozirgi paytda xalqaro muammolar yana birinchi o’ringa chiqmoqda. Frantsiya va uning rasmiy kursi AQSh va NATOni Yevropadagi harakatlarida qo’llab-quvvatlaydi. Shu munosabat bilan Yevropa valyutasining "evro" kursi pasayishda davom etmoqda va bu Yevropadagi siyosatchilarni bezovta qilmasligi mumkin emas. Albatta, bu AQSh va NATOning Yevropadagi rolining oshishiga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, zamonaviy dunyoda geosiyosat yangi timsolni oladi.
Bizning fikrimizcha, yaqin va uzoq kelajakda yirik qurolli to’qnashuvlar bo’lmagan taqdirda, Yevropa g'oyasi frantsuzlarning qalbi va ongini zabt etishi kerak. Yevropa Ittifoqi faqat Yevropa Ittifoqi fuqarolari tomonidan qabul qilinganida, uning g'oyalari hayotga to’lganida, odamlar qalbida mustahkam o’rin egallaganida rivojlanishi mumkin. Yevropa jarayoni ko’proq demokratik qonuniylikni olishi kerak.