Ii bob. Tadbirk o rlik sohasi, korxona va m ahsulo t turlari

Korxona tashkil qilish usullari

2.2.3-chizma,
48
0 ‘zbekistondagi tadbirkorlik faoliyatining
tashkiliy-huquqiy shakllari

2.2.4-chizma.
49
Tadbirkorlik faoliyati THShni tanlashning umumiy modeli

2.2.5-chizma.
Ishonch asosidagi sherikchilikda faoliyat yuritadigan va moddiy
javobgarlikka ega boigan shaxslardan tashqari, o ‘z sarmoyasmi kirituvchi,
lekin tadbirkorlik faoliyatida qatnashmaydigan, kiritgan sarmoyasi
hisobiga daromad oladigan qo‘yilma egalari (kommondistlar) ishtirok
etadi. Ular mulkdorlarga kirmaydilar. Buning eng asosiy afcalligi shundaki, ishonch asosidagi sherikchilikda qo‘shimcha sarmoya kiritish
knkoniyati mavjud.
M as’uliyati chekiangan jamiyat - bu bir necha shaxs tomonidan
tuziladigan va nizom jam g‘armasi ta’sis shartnomasiga ko‘ra ulushlarga
(paylarga) ajratilgan tashkilot. Mas’uliyati chekiangan jamiyat a ’zolari
majburiyatlari bo‘yicha javob bermaydilar, balki kiritgan qo‘yilmalari
bo‘yicha zararlar ko‘rish tavakkalchiligini bo‘yniga oladilar. Qonunda
jamiyat a’zolari va nizom jam g‘armasi bo‘yicha chegaralar mavjud.
Aksiyadorlik jamiyatidan farqli oiaroq, m a’suliyati chekiangan jamiyatm
50
paychilik kapitali vujudga keltiriladi, lekin bu paylar qimmatli qog'oz
hisobianmaydi va qog‘ozlar bozoriga chiqarilmaydi. M as’uliyati cheklangan jamiyat asosan yirik bo‘imagan va kichik korxonalar ichida keng
tarqalgan. U boshqarishda juda qulay va xo‘jalik sherikchiligi bilan bir xil
afzalliklarga ega, lekin uning farqli tomoni jamiyat a’zolari o‘z foizlari
hisobidan moddiy javobgarlikka ega.
Aksiyadorlik jam iyati deb, nizom jam g‘armasi m a’lum aksiyalar
soniga boiingan jamiyatga aytiladi. Jamiyat a’zolari moddiy javobgar
emaslar va aksiyalari qiymati bo‘yicha zarar ko‘rish tavakkalchiligini o ‘z
bo'yniga oladilar. 0 ‘z aksiyalarini bemalol sotish va sotib olish huquqiga
ega jamiyat ochiq aksiyadorlik jam iyati deyiladi. Aksiya faqat uning
a’zolariga sotiladigan va ochiq sotilmaydigan jamiyat yopiq aksiyadorlik
jam iyati deyiladi. Aksionerlik jamiyatining nizom jam g‘armasi
aksiyadorlar sotib olgan aksiyalaming nominal summasi qiymatidan kelib
cbiqadi va bu qonunda ko'rsatilgan mablag'lardan kam bo‘lmasligi lozim.
Aksiyadorlik jamiyatini boshqarish aksiyadorlar yig‘ilishida, ular
topshirigMga asosan direktorlar kengashi va ijro etuvchi tizim orqali
amalga oshiriladi.
Aksiyadorlik jamiyati quyidagi afzalliklarga ega:
• aksiya chiqarish orqali cheklanmagan miqdorda mablag‘lar jalb qila
olish;
• «ksiyiidorlaming jamiyatdagi ta’sir qilish doirasi o ‘zi kiritgan
mablag’i bilan cheguralimadi;
• n'zolwnmg *oni korxona taoliyatiga katta ta’sir ko'rsatmaydi;
• Uuhkiliy rasmiylashtirish aksiyador tashkiloti organlari doirasidagi
naaontt vazifalarini taqsimlashga yordam beradi, ya’ni qaror qabul qilish
jarayonida faqat malakali mutaxassislar ishtirok qiladilar;
• aksiyadorlikdan chiqish tartibining osonligi.
Bu va boshqa afzalliklar shuni ko‘rsatadiki, AJ yirik biznesda keng
tarqalgan bo‘lib, u yirik va uzoqni ko‘zlaydigan loyihalami amalga
oshirishda qoMlaniladi.
Sanab o‘tilganlardan tashqari tadbirkorlik loyihasida davlat, mahalliy
va notijorat tashkilotlari ishtirok etisblari mumkin.
51
Loyihani amalga oshirish uchun yetarli resurslarga ega va yakka qaror
qabul qilishga moyil shaxs o‘z faoliyati uchun to iiq moddiy va huquqiy
javobgarlikni o ‘z zimmasiga oluvchi kichik firmaning yakka xo‘jayini
boiishni afzal ko‘radi va u yakka tadbirkor boiadi. Ushbu tadbirkorlikning afzalligi uning kam mablag‘ talab etishi, qulayligi bilan
ifodalanadi.
Ammo katta moliyaviy resurslar talab qilinganda va shaxsiy javobgarlik, tavakkalchilik koiam i juda katta boiganda hamda yirik loyihalar
amalga oshirilganda boshqa THShlar, jumladan, xo‘jalik shirkatlari va
xo‘jalik jamiyatlari tuzish maqsadga muvofiqdir.
Tadbirkorlik rejasining boiim larida quyidagi m aium otlar keltiriladi.
1. Korxonaning to iiq va qisqartirilgan nomi.
2. Ro'yxatdan o‘tkazilgan sanasi, ro‘yxatdan o ‘tkazganlik to‘g‘risidagi
guvohnoma raqami, korxonani ro‘yxatdan o‘tkazgan tashkilot nomi.
3. Korxonaning huquqiy va pochta manzili: indeks, respublika, viloyat,
avtonom respublika va h.k.
4. Yuqori turuvchi tashkilot.
5. Faoliyat turi.
6. Korxonaning tashkiliy huquqiy shakli.
7. Mulk shakli, davlat kapitalidagi ulushi.
8. 0 ‘zRmonopol korxonalari reyestriga kiritilgan-kiritilmaganligi.
9. Bank rekvizitlari.
10. Korxona ro‘yxatdan o ‘tgan soliq idorasining manzili.
11. Korxonaning tashkiliy tuzilishi.
12. Korxona m a’muriyati xodimi (ismi, sharifi, telefon raqami, faks
raqami).
13. Korxona faoliyati natijalariga javob beruvchi menejerlarga tavsiflar
(yoshi, m aium oti, malakasi, undan oldingi 3 ta lavozimi va ish joyi, har
bir ish joyida ishlagan muddati, korxonada qanchadan buyon ishlayotganligi).
Izoh:
1. 1,3, 5, 6-bandlar korxonaning ta’sis hujjatlari yordamida toidiriladi.
Shu band va 4, 6-bandlar THSh, MSh, MXOBT, KTUT, XXTUT kodlari
ko‘rsatiladi.
52
2. 2-band korxonani ro‘yxatdan o ‘tkazgan organ tomonidan berilgan
ro'yxatdan o‘tkazganligi to‘g‘risidagi guvohnomaga asosan to'ldiriladi,
3. 8-band antimonopol tashkilot tomonidan berilgan ma’lumotnomaga
asosan to‘ldiriladi.
4. 9-band korxonaning hisob raqami, MFOsi, nomlanishi, korrespondent hisob raqami hamda korxonaga xizmat ko‘rsatuvchi bankning
aloqa va huquqiy manzillari yoziladi.
5. 10-bandda korxonaning nazorat qiluvchi soliq idorasining manzili
yoziladi. Soliq idorasi tomonidan berilgan, ro'yxatdan o'tkazilgan sanasi
va raqami yoziladi.
6. 11-band korxonaning barcha bo‘linmalari va filiallarining nomlanishini o ‘zida aks ettiradi. Korxonaning tashkiliy tuzilmasi chizma
iihakiida keltiriladi.
7. 12, 13-bandlarda mansabdor shaxslarning quyidagi m a’himotiari
keltiriladi:
• ismi, sharifi, otasining ismi;
• telefon va faks raqami;
• yoshi;
• ma’ltimoli va malakasi, diplom bergan muassasa nomi;
• uiihbu korxonudu isldayotgan muddati.
NHZornt uchun suvollar
1. KontODAgtt levnifbcrlng.
2. Tttdbirkurlik liuiliyati sohtiNim tunlashning asosiy omillarini aytib
ti’ling.
3. Biznesning asosiy turlariga tavsif bering.
4. O'/.bekistonda tadbirkorlikning qanday tashkiliy huquqiy shakllari