Iii – chorak 34-dars

Darsning borishi:

A)Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashih, davomatni aniqlash, sinfxona tozaligini kuzatish.

B) Uy ishini baholash: O`tilgan mavzuni so`rash va mavzu bo`yicha savol-javob qilish
O‘quvchilar 5 ta guruhga ajratiladi, juftliklar belgilab olinadi.
Juftliklarga “Bilaman, Bilishni istayman, Bilib oldim” jadvali beriladi.

O‘quvchilar Gidrosfera haqida bilgan va bilishni istaganlarni yozadilar.

Juftliklar ishi guruhlarda ko‘rib chiqiladi va guruh a’zolaridan bir o‘quvchi

u haqda bayon qiladi.

BILAMAN	BILISHNI ISTAYMAN	BILIB OLDIM

Yangi mavzu bayoni

Reja:

Gidrosferaning tavsifi.

Gidrosferaning tarkibiga kiruvchi Suvlar

Gidrasfera (yunoncha, suv qobig`i) geografik qobiqning asosiy tarkibiy qismi bo`lib, yerosti va usti suvlaridan muzliklardan, atmosferadagi suv bug`lardan iborat.

Okean suvlari. Yer yuzasining 71% dan ko`proq qismini okean suvlari egallagan. Ular dunyo suv zaxirasining 96,5% ini tashkil etadi.

Okean suvlarining asosiy xususiyati sho`rligi va haroratidir. Okean suvlarining o`rtacha sho`rligi 35% , ekvator yaqinida 34%, tropiklarda 36% , mo`tadil va qutbiy kengliklarda 33% . Suvning o`rtacha harorati +17,5 C

Tinch okean eng issiq +19,4 C, eng sovuq okean Shimoliymuz okeani (-0,75 C). Suvning 3-4 km dan chuqur qismlarida harorat +2 C dan 0 C atrofida o`zgaradi. Okean suvi sho`r bo`lganligi uchun -2 C da muzlaydi.

Okean suvlari mantiyadan ajralib chiqqan degan g`oyani ko`pchilik olimlar tan olishadi. Bunga sabab hozirgi paytda mantiyadan suv ajralib chiqayotganligidir. Hisob – kitoblarga qaraganda, mantiyada 20 mlrd. km kub hajmga ega bo`lgan suv zaxirasi bor. Bu hozirgisuv miqdoriga nisbatan 15 barobar ko`p demakdir. Olimlarning bashoratiga ko`ra okean va dengizlardagi suv miqdori doimo ortib boradi. Yer tabiatiga xos bo`lgan xususiyatlarning aksariyati okean bilan bog`liq. Okean Quyosh energiyasini o`zida to`plovchi akkumlator hisoblanadi. Okean materiklarning iqlimiga, tuproqlariga, hayvonot olamiga va inson xo`jalik faoliyatiga ta`sir etadi.

Quruqlik suvlari. Daryo, ko`l, botqoqlik, muz va yerosti suvlari giqrosferaning quruqlikdagi suvlaridir. Ular umumiy gidrosfera suvlarining 3,7 % qismini tashkil etadi. Shundan 2,5 % chuchuk suvlardir.

Daryolarning zichligi sersuvligi iqlimiga va relyefiga bog`liq.Yog`inlar ko`p yog`adigan hududlarda Amazonka, Kongo, Missisipi, Xuanxi, Volga kabi daryolar hosil bo`lgan. Kam yog`in yog`adigan cho`llarda. Daryolar bo`lmaydi. Siraryo, Amudaryo, Nil kabi transit daryolar cho`llarni kesib o`tadi. Daryolar tabiat komplekslarining hosil bo`lishida inson hayotida katta ahamiyatga ega.

Ko`llar kattaligiga, chuqurligiga, oqar yoki oqmasligiga, sho`r yoki chuchukligiga, kelib chiqishiga ko`ra xilma-xildir. Dunyodagi eng katta ko`l Kaspiy ko`lidir (376 ming km kv). Univa Orolni kattaligi uchun dengiz deb atashgan. Berk havzaning bu ko`llari va Issiq ko`l, Balxash ko`llari oqmas ko`llardir. Dunyodagi eng chuqur ko`llar Baykal (1620 m)va Tanganika (1470m) oqar ko`llardir. Balxash ko`lining yarmi chuchuk, yarmi sho`r. Rudolf ko`li va o`lik dendiz (270 %) sho`r ko`llardir.

Suv omborlari, kanallar yerlarni so`g`orish, elektr energiyasi olish, sel hodisalarning oldini olish, daryo suvlarini tartibga solish, rekreatsion kabi maqsadlarda quriladi.

Muzliklar quruqliklarning 11% maydonini egallaydi. Muzlarning 99 % i qutbiy o`lkalarda, qoplama holatda joylashgan (Antarktida Grenlandiya, arktika) Tog` muzliklari qor chizig`idan tepada hosil bo`ladi. Ekvatordan qor chizig`I 4,5-5 km balandlikdan o`tadi. Klimanjaro vulqonini 4500 m balandligidan boshlab muz o`rab olgan. Qutblarda qor chizig`I dengiz sadhiga baravarlashadi.

Yerosti suvlari yog`inlarning yer po`stiga shimilishidan hosil bo`ladi. Lekin kelib chiqishiga ko`ra magmatic xususiyatga ega bo`lgan geyzerlar ham yerosti suvlaari qatoriga kiradi. Yerosti suvlarining gidrosferadagi ulushi 1,7 % ni tashkil etadi. Deyarli barcha tekisliklarda va tog` oraligi botiqlarida yerosti suv havzalari mavjud. Ularning ayrimlari shifobaxsh mineral suvlardir.

Ko`p yillik muzloq yerlar tuproq, chokindi jinslar bilan yer osti suvlarining birgalikda muzlab qolishidan hosil bo`ladi. Ular Shimoliy Amerika va Yevrosiyoning shimoliy qismida katta maydonlarni egallaydi. Ularning qalinligi 0 m dan 1500 m gacha boradi.

O‘quvchilarning yangi mavzu bo‘yicha olgan bilimlari tekshirib ko‘riladi:
Har bir guruhga alohida topshiriq beriladi.

1-guruhga: Okeanlar haqida nimalarni bilaqsiz?

2 –guruhga: Sersuv daryolar haqida nimalarni bilaqsiz? .

3-guruhga: Eng yerik ko`llar haqida nimalarni bilasiz?

4-guruhga: Yerosti suvlari haqida nimalarni bilasiz?

5-guruhga: Muzliklar haqida nimalarni bilasiz?

5 daqiqadan so‘ng guruh ishlari taqdimoti tinglanadi.
O‘quvchilarning yangi mavzu bo‘yicha olgan bilimlari tekshirib ko‘riladi:
Dars boshida berilgan jadvaldagi “Bilib oldim” bo‘lagi to‘ldiriladi.
O‘qituvchi mavzuni mustahkamlashda mavzu yuzasidan yangi so‘z va atamalardan tuzilgan savollarni “Akvarium”ga solib qo‘yadi.

Guruhlar tomonidan “Akvarium” dan yangi so‘zlar, geografik atamalar yozilgan baliqchalar olinadi. Ular baliqchalardagi so‘zlarga zudlik bilan javob berishlari lozim. ( Gidrosfera, Okean. Dengiz. Ko`l. Suv omborlar. Daryo. Muzliklar. Mineral suvlar).

Uyga vazifa:

7- darsni o‘qib kelish.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   “6-Sinf geografiya darsligi”. 2013 yil. P. G’ulomov va boshqalar.
   
2. 
   “uzedu.uz”
   
3. 
   “ZiyoNet”
   
4. 
   “rtm.uz”
   
5. 
   “maxorat.uz”
   
6. 
   “Maktabda Geografiya” jurnalining 2015 yil 10-soni