Ижтимоий фалсафа – инсоният фалсафий маданиятининг маҳсули

Ижтимоий билишни объективлиги масаласида файласуфлар 
ўртасида баҳслар содир бўлмоқда. Маълумки, ижтимоий билишни 
шаклланишига билиш соҳибини ижтимоий мавқеи, уни ижтимоий 
ҳодисаларга бўлган муносабати, мафкура таъсир кўрсатади. Жамият табиат 
эмас. Жамият одамлар фаолиятини жараёни ва натижасидир. Жамиятдаги 
анъаналар, мафкуралар, маданий–маънавий омиллар жамият ҳақидаги 
билимларимизга таъсир кўрсатиб, маълум хулосалар чиқаришни тақозо 
этади. Шу боис немис социологи К.Мангейм ижтимоий билишда объектив, 
илмий ҳақиқат бўлмайди деган фикрга келади. Унинг юртдоши О.Больнов 
объектив ҳақиқат у ёқда турсин, ҳатто гуманитар фанларда кўпчилик 
томонидан олинган натижаларга эришиш мумкинлигини ҳам инкор қилади.
«Ижтимоий билиш» жамият, инсонни жамиятда тутган ўрни ҳақидаги 
ҳар қандай ғоялар, тушунчалар, қарашлар мажмуасини билдиради. Бундай 
ижтимоий билиш қадим замонлардан бери мавжуд бўлган. Шу маънода 
ижтимоий билиш турли фалсафий ва диний таълимотлар таркибида бўлган 
дейиш ҳам мумкин. Масалан, “Веда”, “Упанишада”, «Авесто» каби асарларда 
ижтимоий муносабатлар хусусида қарашлар, таълимотлар ифодаланган.
Ижтимоий билишни объекти, жамият, ижтимоий муносабатлар 
тизимидир. Ўз навбатида унинг бир томони табиат билан узвий боғлиқдир. 
Шунинг учун ҳам табиат ва жамият туташган чегарани ўрганадиган 
ижтимоий билиш йўналиши ҳам мавжуд бўлиб, у ижтимоий экология деб 
аталади. Бу фан жамият ва табиат ўртасидаги алоқадорлик ва таъсирини, 
мавжуд ижтимоий муносабатларни табиатга кўрсатган таъсирини характери 
ва оқибатини тадқиқ қилади.

---

58 
Жамият, ижтимоий реалликни англашга қаратилган ижтимоий билиш 
турли даражалар, соҳалар ва мақомларда мавжуд бўлиши мумкин. Назарий 
даража ва салоҳиятни кўзда тутсак, ижтимоий билишни қуйи даражаси ва 
шакли оммавий онгда ўрин олган. Бу кишиларнинг жамият, давлат, 
ижтимоий жараёнлар ҳақидаги билимларидир. Бундай билимларда 
тартиблашмаган, таҳлилдан ўтказилмаган, стихияли жиҳатлари кўп бўлади. 
Ижтимоий билишни мураккаброқ кўриниши мафкурада ифодаланади. 
Мафкурада ижтимоий билиш маълум мақсад ва манфаатлар негизида 
тизимга солинади, ижтимоий фаолият ва ислоҳотларни назарий-амалий асоси 
ролини ўйнайди. Бу ерда миллий истиқлол мафкураси кўзда тутилмоқда. 
Ижтимоий билишни юқори назарий шакли ижтимоий фанлардир. Фан 
жабхасида ижтимоий билиш жамиятни структураси, ижтимоий, иқтисодий ва 
маънавий институтларини амал қилиши, ижтимоий тараққиёт қонуниятлари 
ҳақида анча аниқ билимларга эга бўламиз. Бу билимлар чуқур ижтимоий-
иқтисодий ислоҳотларни ўтказиш, келажакда содир бўлиши мумкин 
жараёнларни башорат қилиш учун зарурдир.
Тадқиқотни объекти ва предметига қараб ижтимоий билишни турли 
типларини (жабҳаларини) фарқлаш мумкин: Булардан биринчиси ижтимоий-
табиий 
билимлар 
бўлса, иккинчиси 
ижтимоий-гуманитар 
билиш 
ҳисобланади.