Ижтимоий педагогика


Download 3.57 Mb.
bet85/107
Sana03.06.2024
Hajmi3.57 Mb.
#1899126
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   107
Bog'liq
Ijtimoiy pedagogika (Nodira Egamberdiyeva)

Гиёхвандлик тушунчаси. “Гиёхвандлик” деганда, эйфория Холатини келтириб чикдрувчи моддаларга иштиёк,тушунилади. Эйфория ха^и^ий ахволга мое келмаган холда кайфиятнинг кутаринки булишидир. Гиёхванд моддаларни истеъмол к,илиш нафакдт алохида шахсга, балки жамиятга хам зарар келтиради.
Ижтимоий тиббий сохада гиёхванд моддаларни истеъмол Килишнинг икки тури мавжуд:

  1. гиёвханд моддаларни истеъмол кдлишни уз ихтиёри билан чек куйиши мумкин булган холат,

  2. шу ишни к,илишга курби етмайдиган холат.

Гиёхвандликни ижтимоий педагогик йуналишда урганиш, уни гиёхвандликка жисмоний ёки рухий тобелик билан характерланадиган девиант хулц-атвор шакли эканлигини аникдаш мумкин. Бу тобелик болани жисмоний ва рухий Холсизланишга хамда ижтимоий дезадаптация га олиб келади.
Гиёв\андликнингтурларидан бири таксикомания хисобландди. Таксокоманияда гиёвханд модда урнига, организмга бензин, керосин, буёкдар каби маиший кимё воситалар хидланади.
Таксокоманлар, одатда, 13— 14 ёшли усмирлар булиб, улар уз организмларининг захарланиши ок,ибатларини тушуна олишмайди. Таксбкоманиянинг хавфи шундаки, болалар организм заХарланйши натижасида нобуд булишади ёки шунга олиб борувчи харакатлар содир этишади. Таксокоман тирик Колган такдирда хам, унинг организмига захарли моддаларнинг таъсири жуда ёмон окибатлар — ногиронлик, акди норасоликка олиб келади.
Гиёхвандлик хозирги кунда куйидаги сабабларга кура жиддий муаммо хисобландди:

  1. усмир ёшидаги гиёхвандларнинг оммавий купайиши;

  2. к,иммат турувчи ва кучли таъсир курсатувчи наркотик моддаларни истеъмол килишнинг кенг таркдлиши;

  3. гиёхванд болалар ва усмирлар ижтимоий мак,омининг узгариши.

Нохуш оилаларда воя га етган фарзандлар билан бир кдторда, хозирги кунда гиёхванд болалар ва усмирлар сафи юк,ори даромадли оилалар фарзандлари билан тулиб бормокда. Бу оилалардаги усмирларнинг молиявий эркинлиги ахлокий меъёрлари юкрри булмаган алохида ёшлар субмаданиятини шакллантиришга олиб келиб, уларда етакчи кддрият вазифасини эркин вакт утказиш бажаради. Гиёхванд моддалар эса муайян \аёт тарзининг хусусияти хисобланади.
Бугунги кунда, гарчи бир дозаси учун юцори нарх белгиланса-да, кокоин, героин, "‘экстази” таблеткалари каби гиёхванд моддаларни истеъмол килиш катта хавф тугдирмокда. Биринчи истеъмол килиш боскичи “ярим гиёхвандлик” боскичига айланиб, унда усмир турли наркотик моддаларни к,айта-к,айта истеъмол кила бошлайди. Турли наркотикларни истеъмол килган усмир уларнинг ичидан бирини танлаб олади. Бу ерда огишган хулк-атворнинг касалликка айланиши хакида гапириш мумкин. Чунки керакли наркотик тури танлангач, гиёхванднинг аввал рухий, сунгра жисмоний тобелиги бошланади.
Усмирлик даврининг кийинчиликлари хакида юкорида тухтаб утилган эди. Усмир гурухдар уз хусусиятларига эта булиб, уларга катталарнинг гамхурлигига карши чикиш хамда тенгдошлар билан гурухдарга бирлашиш каби хулк,-атвор реакциялари хос.
Усмирнинг гиёхвандлик хулк-атвори асосида унинг шахе тавсифи курсаткичлари хамда рухий ва жисмоний огишиш сабаблари ётади Унинг шахсиятига эса куйидаги турли омиллар таъсир кил ад и:

  1. биологик омиллар: касаллик, чарчок муносабати билан гиёхванд моддалар кабул килиш;

  2. рухий: эйфория холатини бошдан кечиришга кизикиш, узини намоён килишга интилиш, ижобий ижтимоий кизикишларнинг йукпиги, рухиятнинг бузилиши;

  3. ижтимоий: тенгдошлар гурухлари, моданингтаъсири;

  1. ижтимоий маданий ва субмаданиятнинг таъсири: баъзи ёшлар гурухлари наркотикларни хаётнинг ажралмас булаги деб Хисоблашади;

  2. ёшларнинг гиёхвандлашув муаммоларини узок вакд ошкор Килмасликлари;

  3. наркотикларга етишиш мумкинлиги.

Ёшлар гиёхвандиги билан шугулланаётган педагоглар ва олимлар усмирларнинг гиёхванд моддаларни истеъмол килишлари сабаблари хакида уз назарияларини илгари сурмокдалар. Бу назарияларнинг мазмуни ва номланиши, улар Кайси омилларни энг мухим, деб хисоблашларига к^ра аникданади.
Программалаштириш назариясининг тарафдорлари (Г А. Шичко, Э. И. Бехтель, А. Н. Маюров, С. Н. Шевердин, Ф. Г. Углов, А. А. Габиани, А. И. Дурандина, Ж. ди Женнаро ва бошкалар) ижтимоий-маданий омилни як,к,ол ажратиб, усмир спиртли ичимлик, гиё\ванд моддаларни истеъмол к,илиши жамиятда кенг таркдлган ичиш-чекиш анъаналари, спиртли ичимликлар рекламаси, атрофдагиларнинг ёмон намунаси ок,ибати, деб\исоблашади. Демак, информацией ва психологик томонлардан, укувчиларни спиртли ичимликларни истеъмол килишга к,арши куроллантиришимиз лозим.
Ижтимоий-педагогик кдровсизлик назарияси тарафдорлари (Д. В. Колесов, В. Гульдман, М. Райтенберг, А. Ф. Бойко, Б. С. Братус ва П. И. Сидиров) болалар ва усмирларнинг гиёхванд хулх-атворини микро ижтимоий мухитнинг нохуш шароитлари ва усмирнинг психологик хусусиятлари келтириб чикдради, деб хисоблашади. Бу назария тарафдорлари, муаммонинг ечими укувчиларнинг ижтимоий педагогик кдровсизликларини олдини олишда, деб курсатишади.
Булардан келиб чикддн холда шундай савол тукилади: вояга етмаганларнинг гиёхванд булиб крлишларига нима сабаб булмокда? Бунда хаммаси муайян бир шахега богликми?
Гиёхвандликнинг нафакдт узи, балки шахе ривожланиши, унинг ижтимоий хаётда иштирок этиши учун ёмон ок,ибатларни келтириб чикариши хам салбий ходисадир.
уГиёхвандлик ок,ибатлари уч турга ажратилади: биологик, ижтимоий-психологик ва жиноий.
Биологик окибатларга фаоллик, шахенинг кувват захирасининг тушиши, биологик эхтиёжларнинг камайиши (овкдт, уйку), каршилик курсатишнинг пасайиши, бола организмининг барбод булиши киради.
Ижтимоий-психологик окибатларни боланинг ахлокий деградацияси деб тавсифлаш мумкин. Унда аввал гиёхванд модда истеъмол кил и ш дан бошкд кдзик,ишлари ва эхгиёжлари пасаяди, сунгра бу эхтиёжлар умуман йукбулиб кетади. Боланинг гиёхванд моддага кдзикиши бугун хдётининг урнини босади. Атроф-мухит гиёхванд томонидан гиёхванд моддаларни топишни ва истеъмол килишни огирлаштирувчи ва енгиллаштирувчи нукдаи назардан бахрлана бошлайди. Жамият билан фойдали ижтимоий алокдлар узилади (гиёхванд дустларидан ажралади, укишни хохпамайди). Рухий купай холат факдтгина гиёхванд модданинг керакли меъёри истеъмол килинганда юзага келиши мумкин булиб колади.
Гиёвхандликнинг жиноий ок,ибатлари биологик ва ижтимоий-психологик ок,ибатлар билан изохланади. Бу узаро алоканинг механизми куйидаги куринишга эга. Гиёхванд уз кизикиши, эхтиёжларини кондириш учун укишни ёки ишини ташлаши керак. Чунки унинг вакди факдт гиёхванд моддалар излаш билан утади. Уларни доимий харид килишга маблаг етишмаганлигидан, гиёхванд уларни нокрнуний йул билан кулга киритиш имкониятларини излайди (угрилик, талон-тарож оркдли). Пул йук булган холларда, гиёхванд уз мак,садига етишиш учун хар нарсага, хатто котилликка хам тайёр булади.
Наркотик воситаларни нокрнуний ишлаб чикдриш, кулга киритиш, сакдаш ёки сотиш, болаларни наркотик моддалар истеъмол килишга ундаш, таркибида наркотик моддалар булган уси.мликларни етиштириш, уларни истеъмол килиш учун махсус жойларни ташкил килиш билан боглик жиноятлар маълум гурухларга мансубдир.
Наркотик моддаларни истеъмол кдлувчи усмирларни аникдаш муайян кийинчилик тугдиради. Бу болаларни даволаш билан бевосита тиббий-наркологик хизмат ходимлари шугулланадилар, ижтимоий педагогнинг мактабдаги асосий фаолияти наркомания профилактикасидир.
Миллий ва хориж педагогик адабиётларида зарарли одатлар профилактикаси масалаларини урганиш натижасида ёш авлоднинг гиёхвандликка карши тарбияси масаласида икки асосий тенденция мавжудпиги маълум булди: ахборот-фаолият ёндашуви (миллий адабиётларда) ва информацион-эмоцианал ёндашув (хориж амалиётида).
Ахборот-фаолият ёндашуви тарбияланувчининг узини гиёхвандликка карши фаолиятга жалб килиш оркали гиёхвандликка карши курашишни назарда тутади (А.. Н. Якушев. К. Р. Исмагилов).
Информацион-эмоцианал ёндашувда ахборот билан бир каторда, ижтимоий-психологик тренингга хам катта эътибор каратилади.
Хориж гиёхвандликка карши тарбиясида фаол методдарга етакчи рол топширилиб, уларнинг узига хос хусусияти фаолият, куникма ва малакаларини шакллантиришга каратилганликдир. Бундан келиб ч и кд дики, ижтимоий педагог мактаб укувчилари билан биргаликда гиёхвандликка карши дастурни ишлаб чикдётганида фаол методлардан фойдаланиши максадга мувофик булади. Бундай замонавий методдарга гиёхвандликка карши тренинглар, уйинлар киради.
Фалсафа, социология ва педагогикада уйин шахе ижтимоий индивидуаллигини шакллантириш усули хисобланади. Уйин назариячилари, болалар ва усмирлар ёшидаги уйин каётга тайёргарлик усулларидан бири, деб хисобланишини тан олишган. Унинг фаолияти бошкалартажрибасини узида синаб куришнинг тайёр модели хисобланиб, шахенинг акди ва хиссиётигатаъсир Килади.
Узок муддатли уйинлар ролли уйинларнинг махсус тури хисобланиб, унинг асосий хусусиятлари оммавийлик, муддатининг узунлиги, уйиннинг реал хакикатлар билан богланиб кетишидир. Узок муддатли уйин дарсдан ташкари тадбир сифатида утказилиб, гиёхвандликка карши хулк-атвор, муносабатни шакллантиришга каратилган. Бууйинни угказишда ижтимоий педагогнинг вазифаси ролларни тарбиявий самарадорлигини юкори даражада таъминлайдиган килиб таксимлашдир. Хусусан, педагог ёки педагоглар гурухи уйинда Катнашадилар, юкори синф укувчилари эса педагоглар ва усмирлар уртасида воситачи буладилар.
Ижтимоий педагог мактаб таълим-тарбиясининг турли йуналишларига мослаб уйинни ташкиллаштиради. Она тили ва адабиёти, тарих, давлат ва ХУКУК асослари, кимё, биология дарсларида укувчилар иншо, баён, диктант ёзишади, гиёхвандликка карши кураш мавзусида нутква рефератлар билан чикиш килишади.
Синфдан ташкари фаолиятларида улар гиёхвандликка карши каратилган деворий газеталар, расмлартайёрлашади. Шунингдек, интервью методи хам кулланилиб, у нафакат гиёхванд шахслардан, балки уларнинг оила аъзолари, кушниларидан хам олинади. Синфдан ташкари фаолиятда ижтимоий педагог усмирларга махаллий хукукни мухофаза килувчи, ижтимоий, тиббий-наркологик муассасалар билан алокалар урнатишга ёрдам беради.
Барча материаллар педагог-ташкилотчида тупланади ва узок, муддатли уйинни якунлайдиган театрли са\на куринишида ишлатилади. Узок муддатли уйин укувчиларнинг гиёквандликка Карши фаолияти билан \ам боглик булади. Унда укувчилар мустакил равишда гиёх,вандликка карши адабиётларни урганишади, реферат ва маърузалар тайёрлашади, рейдларда иштирок этишади, ма\аллий гиё\вандлик колатини урганиш буйича мустакил тадкикотлар олиб боришади.
Савол ва топширикдар:

  1. “Гиёквандлик” тушунчасига таъриф беринг?

  2. Усмирлар орасидаги гиё\вандликнинг биологик, психологик ва ижтимоий сабабларини ало\ида курсатинг.

  3. Усмирлар гиёквандлиги окибатларини санаб беринг.

  4. Ижтимоий педагогнинг гиёквандлик профилактикасида усмир укувчилар билан утказадиган уйин методлари мокиятини тушунтиринг.

Адабиётлар:

  1. Курбанов Ш., Сейтхалилов Э. Ответственность образования в предупреждении наркомании. — Т.: 2003.

  2. Шарипова Д. Д., Черников В. Г Противонаркотическое воспитание подрастающего поколения. — Т.: Укитувчи, 1991.

  3. Николаева Л. П. Уроки профилактики наркомании в школе. — М.: Изд.Моск.психолого-соц.института: Воронеж: МОДЭК, 2003.

  4. Методика и технология работы социального педагога / Под ред. М.А.Галагузовой. — М.: Изд.центр «Академия», 2002.

  5. Шарипова Д. Ж. Чекмасдан ёшлик гаштини сур. — Т.: 1999.

  6. Нажмитдинова О. Орттирилган иммун танкислиги. — Т.: Абу Али ибн Си но, 1998.

5.10. Ижтимоий-педагогик фаолият
методикаси ва технологиялари


Download 3.57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling