Ижтимоий-психологик тренинг

Кичик гуруҳлар билан ишлаш
Тренинг жараёнида гуруҳни тез-тез кичик гуруҳларга бўлиб иш лаш 
мақсадга мувофиқдир. Бундан мақсад гуруҳнинг ҳар бир иштирокчиси-
ни фаол иштирок этишга ундашдир. Бирор бир мавзу катта гуруҳларда 
муҳокама этилса, бутун гуруҳнинг иштирокини таъминлаб бўлмаслиги 
аниқ. Бу эса гуруҳдаги суст иштирокчиларни умуман четда қолишига са-
баб бўлади. Кичик гуруҳларда ишланганда эса уларнинг фаол иштироки 
талаб этилади ва бу ҳар бир иштирокчининг қизиқувчанлигини ошира-
ди. Бундан ташқари кичик гуруҳларда ишлаш иштирокчилар учун тинч 
ва ишончли муҳитни яратади, уларнинг бир-бирлари билан тезроқ тани-
шиши ва бир-бири билан киришишига имкон яратади. Айниқса, оилавий 
мавзуларга доир нозик саволлар муҳокама этилганда баъзи иштирокчи-
ларда ноқулайлик, уялиш ҳолатлари вужудга келади. Кичик гуруҳлар-
да ишлаш эса улардаги уялиш, ноқулайликни йўқотиши мумкин. Гуруҳ 
сони қанча кичик бўлса, ундаги иштирокчиларда қўрқув, ноқулайлик, 
уялиш ҳислари камроқ намоён бўлади. Кичик гуруҳлар билан ишлаш 
қоидалари:
1. Кичик гуруҳларга бўлишда ўйин орқали бўлиш усулидан фойда-
ланиш лозим.
2. Гуруҳларга бажарилиши лозим бўлган топшириқларни аниқ ва 
тушунарли қилиб бериш керак.
3. Микрогуруҳларга топшириқ бераётганингизда кўрсатмани улар-
нинг ҳаммасига бирваракайига тушунтириш керак. Негаки, агар тренер 

---

50
битта гуруҳга кўрсатма бериб, қолганларига ҳам бирма-бир тушунтир-
моқчи бўлса, у ҳолда топшириқни олган гуруҳлар дарҳол муҳокамани 
бошлаб юборишади ва шовқин-сурон кўтарилади, тренер эса қолган гу-
руҳларга кўрсатма беришга қийналиб қолади.
4. Топшириқ бажарилгандан кейин уни албатта умумий гуруҳда 
муҳокама қилиш керак, бунда ҳар бир микрогуруҳдан биттадан вакил 
чиқиб, ўз гуруҳининг фикри билан таништиради.
5. Микрогуруҳлар билан ишлашда вазифа бажарувчи, кузатувчи 
ёки эксперт ролларини тренернинг ўзи тақсимлаб бериши керак. 
6. Микрогуруҳлар билан ишлашга ҳаддан ташқари берилиб кетиш 
керак эмас, бу нарса тренингни самарадорлиги ва ривожланишига ха-
лақит бериши ҳам мумкин. Шунинг учун 2 соатлик тренингда 3 ки-
шилик гуруҳга бўлинадиган топшириқлардан иккита, 7,8 кишилик 
гуруҳга бўлинадиган топшириқлардан биттадан ортиқ бажартирмас-
ликка ҳаракат қилиш лозим. 
Тренер микрогуруҳлар билан ишлаётганда уларнинг фаоллигини 
ошириш учун қуйидаги қоидаларга қатъий риоя қилиши керак:
– иштирокчиларга ҳеч қачон камситувчи оҳангда огоҳлантириш 
бермаслик керак;
– гуруҳдаги бирор иштирокчи гапираётганда унинг сўзини бўл-
масдан эшитиши ва қолганларни ҳам шунга ўргатиш керак;
– мавзу доирасидан четга чиқмасликни сўраш керак;
– ҳамманинг сўзга чиқишини таъминлаш керак;
– мунозараларда қайсидир шахс ҳаётига алоқадор фикрлар шу ерда 
қолишга гуруҳни одатлантириш керак.
Гуруҳдаги муаммоли ҳолатни ҳал қилиш
Баъзида кичик гуруҳларга берилаётган топшириқларни ҳамма 
иштирокчилар ҳам бир хилда бажаришни истайвермайдилар. Тренер 
кичик гуруҳларда баъзи иштирокчилар томонидан юзага келтирили-
ши мумкин бўлган қуйидаги кўринишдаги муаммоларни ҳал қилишга 
тайёр туриши керак:
– иштирокчи суҳбатга аралашавериб, қолганларнинг жиғига теги-
ши мумкин;
– иштирокчи ўзини кўрсатиш учун бошқаларни танқид қилиши, 
ноўрин камситиши мумкин;
– иштирокчи бировларга нима қилиши кераклигини айтиб, ақл ўр-
гатишга ҳаракат қилиши мумкин; 
– иштирокчи гапираётган иштирокчининг гапини бўлишга ҳаракат 
қилиши мумкин;

---

51
– иштирокчи гуруҳ ишида қатнашишдан бош тортиши мумкин;
– иштирокчи топшириққа тегишли бўлмаган нарсалар ҳақида гапи-
риб вақт ўтказишга ҳаракат қилиши мумкин.
Гуруҳда бундай муаммоларни ҳал этиш учун қуйидагича йўл ту-
тиш мумкин:
Агар гуруҳ ишида оғишлар рўй берса, гуруҳга мулойимлик билан 
вақт беҳуда кетаётганлигини ва берилган топшириқни бажариш ёки 
муаммони муҳокама қилиш лозимлигини эслатиш лозим.
Муаммо туғдираётган иштирокчи билан алоҳида гаплашиш ке-
рак. Гуруҳ қабул қилган қоидаларга тўхталиб, кейин бир кишининг 
хулқ-атвори қолганларга ҳам салбий таъсир қилишини тушунтириш 
лозим ва ундан кейинги машғулотларда гуруҳ билан ҳамкорликда 
ишлашини сўраш керак.
Бошқаларнинг сўзини бўлаётган иштирокчига шундай огоҳланти-
риш бериш мумкин: “Мени кечирасиз-у, лекин сизга шуни эслатиб 
қўймоқчиман: гуруҳнинг ҳар бир аъзоси гапириш ҳуқуқига эга ва 
унинг сўзини бўлиш керакмас”.
Агар бирор иштирокчининг хулқ-атвори ва хатти-ҳаракати ишлаш-
га халақит бераётган бўлса, уни гуруҳнинг ўзида очиқчасига муҳока-
ма қилиш керак. Қилинган ҳаракат ёки айтилган гапни танқид қили-
нади, унинг салбий томонини ва гуруҳ ишига халақит берганлигини 
кўрсатиб берилади, лекин ҳеч қачон шу ишни қилган ёки гапирган 
иштирокчининг ўзини танқид қилинмайди.
Машғулот сўнгида гуруҳнинг ўзлаштириш даражасини муҳокама 
қилиш ва бунда кимнингдир ҳиссиётларига тегиб кетмасликка ҳаракат 
қилиш лозим. 
Қуйида кичик гуруҳларда машғулот ўтказишда нималарга эътибор 
бериш лозимлиги ҳақида айрим тавсияларни ҳавола этамиз:
Ишни 3 ёки 4 кишидан иборат бўлган гуруҳлар билан ишлашдан 
бошлаш мақсадга мувофиқ. Шу усул билан иштирокчилардаги қўр-
қув ни йўқотиш осонроқ кечади.
Бошловчининг вазифаси – тренинг ёпилишини юқори ҳиссий тўл-
қинларда якунлаш тадбирини тайёрлаш ва ўтказиш, ҳар бир иштирок-
чига қулай шароит яратиш, уларга биргаликдаги фаолиятлари учун 
ўзаро ташаккур билдиришларига имкон бериш, улардан бўлиб ўтган 
тренинг самараси ҳақида фикрларини сўраш, ҳамда иштирокчиларга 
нисбатан ўз мойиллигини намоён этиш. 

---

52