Ijtimoiy fanlar

'Gopshiriq 2. Tansiya qilingan adabiyotlarni o’rganish
Eslatma: I - qismga qarang
      Topshiriq 3. O’zini-o’zi nazorat kilish uchun nazorat savollariga javob
berish.
Eslatma: IV -qismga qarang
Nazorat shakli:
Og’zaki nazorat, savol-
javob va o’z-o’zini
nazorat qilish.
Maksimal ball: 4,1 ball
Talabaga
qo’yilgan ball:
O’qituvchi
imzosi:_____________
I.TOPShIRIQLAR
I.1 “Nima uchun?” texnikasidan foydalanib “Nima uchun Borliq muammosi
falsafaning asosiy muammosi hisoblanadi?” savolini schish.
             Nima uchun?
Nima uchun ?
                                                                                            Nima uchun?
                                                                             Nima uchun?
I I .2. T - sxema asosida savollarning ijobiy yoki salbiyligini topish.
1. Borliq  haqidagi  Sharq va G’arb  mutafakkirlarining  qarashlarini taraqqiyotga
nisbatan munosabati
2.   Sukrotning borliq  haqidagi fikri
3.   Dsmokritning borliq  haqidagi fikri
4.   Abu Nasr Farobiyning borliq  haqidagi fikri
5.   Abu Ali Ibn Sinoning borliq  haqidagi fikri
Ijobiy
Salbiy
1.
2.
3.
1.
2.
3.
Нима учун Борлиқ
муаммоси
фалсафанинг асосий
муаммоси
ҳисобланади?

252
P.3. “Muammoli   vaziyat” savolini yo’naltiruvchi uslubiy tavsiyalar asosida
Muammoli vaziyat turi
Muammoli vaziyat
sabablari
Vaziyatdan chiqib kstish
harakatlari
“Materiya va ong
o’rtasidagi muammo”
Yo’naltiruvchi uslubiy tavsiyalar:
Mayuriya na ongning paydo bo’lishi; harakat pshkllari: darajalari; kurishpplari,
oigni ijtimoiyligi, ongning ontologik harakteri; ongning gnoseologik ta’rifi; ilm
fanning taraqqiyoti; odamlarning iloxiyotga ishonishi.
III.     MA’LUMOT AXBOROT MATERIALLAR
III. 1. Kichik gruhlarda ishlash qoidasi
III.2. “T-sxema” texnikasi qoidasi
1.
Талаоалар  ишини  бажариш  учун  зарур  билим  ва  масалаларга  эга  булмоғи
лозим.
2.   Гурухларга аниқ топшириқлар берилмоғи лозим.
3.  Кичик  гурух  олдига  қўйилган  топшириқни  бажариш  учун  етарли  вақт
ажратилади.
4.Гурухлардаги  фикрлар  чегараланмаганлиги  ва  тазйиққа  учрамаслиги  ҳақида
огохлантирилиши зарур.
5.Гурух  иши  натижаларини  қаидай  тақдим  этишини  аниқ  билишлари, ўқитувчи
уларга йуриқнома бериши лозим
.
6.Нима бўлганда  ҳам мулоқотда бўлинг, ўз фикрингизни эркин намоён этинг.
   -бу  технология  мураккаб, кўптармоқли,
мумкин  қадар  муаммо  характеридаги
мавзуларни ўрганаишга қаратилган; бунда
уларнинг  ҳар  бири  алоғида  нуқталардан
муҳокама  этилади. Масалан  ижобий  ва
салбий 
томонлари, афзаллик 
ва
камчиликлари, бир  ғоянинг  икки  томони,
фойда ва зарарлари;
       -танқидий,  таҳлилий,  аниқ  мантиқий
фикрлаш 
мувафаққияти
ривожлантиришга  ҳамда  ўз  ғоялари,
фмкрларини ёзма ва оғзаки  шаклда ихчам
баён этиш, ҳимоя қилишга имкон яратади;
Т-схема қонун-қоидалари
билан танишиб  чиқади. Якка
тартибда ёки жуфт-жуфт бўлиб
уни тўлдиради.
Ҳар бир тингловчи ўз  фикрини
эркин ҳолда тўлиқ баён этиши
мумкин.
Ўз  ғояларини  ёзма  равишда  ўнг
ва 
чап 
тарафларида 
ёзиб
чиқадилар. Ғоялар  қарама-қарши
бўлиши мумкин

253
III.3. “Muammoli vaziyat” uslubining ekspert qog’ozi
III. 4. “Nima uchun” texnika  qoidasi
IV. Guruxlarda ishlash uchun topshiriqlar:
1 - gurux topshirig’i
1.   Borliq   tushunchasining   mohiyati   va   ma’nosi, borliq hakidagi tarixiy
konsepsiyalarni o’rganish:
2. chizma yoki slaydlarda ifodalab berish
2 - gurux topshirig’i
1.     Borliqning    shakllari     va    namoyon     bo’lish xususiyatlarini o’rganish:
2. chizmalarda yoki slaydlarda ifodalab berish
3 - gurux topshirig’i
1.  Materiya   tushunchasi,   uning   xususiyatlari   va namoyon    bo’lish    shakllari
haqidagi    zamonaviy qarashlarni ta’rifini topish:
2. chizmalarda yoki slaydlarda ifodalab berish
4 - gurux topshirig’i
1.  Materiyaning harakat shakllarini sanab berish:
2. chizmalarda yoki slaydlarda ifodalab berish.
1. Ҳар бир  гурухга алохида эксперт қоғозини тарқатади.
2. Муаммонинг вазиятини тахлил қилади
3. Аниқ муаммоли вазиятни шакллантиради
4. Муаммони      келиб      чиқиш      сабабларини кўрсатади
5. Вазиятдан      чиқиб     кетиш      ҳаракатларини шакллантиради
6. Фикрларни         умумлаштириб         жадвалпи тўлдиради
Кейинги фикрни келтириб чикарувчи занжир.
Муаммони айтиш билан бошланади. Савол берилади ва нима учун?
Курсаткичини чизиб жавоб берилади, жавоб биринчи кслган фикр
бўлиши керак, биринчи келган фикрларнинг охиргиси яъни уйлаб,
асослаб жавоб бсрилгани муаммонинг ечими хисобланади.

254
IV. 2    O’Z-O’ZINI NAZORATI UChUN MATERIALLAR
IV.1. Mustaqil tayyorgarlik kurish uchun savollar va topshiriqlar:
1. Borliq va yo’qlik tushunchalari to’g’risida nimalarni bilasiz?
2. Mavjudlik va reallik nima?
3. Harakat va uning asosiy shakllari to’g’risida so’zlab bering.
4. Fazo va vaqt, makon va zamon qanday ma’nolarni anglatadi
7-MAVZU. FALSAFIY QONUNLAR VA KATSGORIYaLAR
7.1.    Ma’ruza - anjuman bo’yicha vizuallashgan ma’ruza
Ma’ruzaning texnologik xaritasi
Ish jarayonining vaqti
Faoliyatning mazmuni
O’qituvci
Talaba
1-bosqich
Mavzuga
kirish
(20 daqiqa)
1. 1. Ma’ruzaning mavzusini va
rejasini  elon qiladi, o‘quv
mashg‘ulotining maqsadi va
natijalarini tushuntiradi.(1-ilova)
Yozib oladi
1. 2. Mavzuni o‘zlashtirishda
foydalanish uchun zarur bo‘lgan
adabiyotlar ro‘yxati bilan tanishtiradi
(2-ilova)
Tinglaydi va
yozib oladi
1.3. Mavzu bo‘yicha ma’ruza
mashg‘ulotining tayanch iboralari va
ma’ruza rеjasiga izoh bеradi. (3-ilova)
Tinglaydi,
kuzatadi va
yozib oladi
2-bosqich
Asosiy bo‘lim
(50 daqiqa)
2.1.Ma’ruzaning birinchi savoli «
Qonun tushunchasi. Qonunlarning
turlari»ni muammoli vizual
matеriallar (3-ilovalar) yordamida
yoritib bеradi va «blis-so’rov» (3-
ilova) orqali talabalarni mavzuni
o‘zlashtirishini faollashtiradi
Tinglaydi.
Fikrini erkin
bayon qiladi
2. 2. O‘quv mashg‘ulotining ikkinchi
savoli bo‘yicha ma’ruza qiladi.
Tinglaydi,
kuzatadi va
Monitoring va baholash
Og‘zaki nazorat, savol-javob, o‘z-o‘zini
nazorat qilish,
rеyting tizimi asosida baholash

255
«qarama – qarshiliklar birligi va
o’zaro ta’siri qonuni»ni tahlil qiladi
(10, 11, 12, 13-slaydlar)
yozib oladi
2. 3. «3. Miqdor o’zgarishlaridan sifat
o’zgarishlariga o’tish qonuni»
masalasini yoritib bеradi(10, 11, 12,
13-slaydlar)
Tinglaydi,
kuzatadi va
yozib oladi
2.4. Ma’ruzaning to’rtinchi savoli «
Inkorni inkor qonuni»ni muammoli
vizual matеriallar
(3-ilovalar)
yordamida yoritib bеradi va «FSMU
jadvali» (3-ilova) orqali talabalarni
mavzuni o‘zlashtirishini faollashtiradi
Tinglaydi.
Fikrini erkin
bayon qiladi,
topshiriqni
bajaradi
3-bosqich
Yakuniy qism
(10 daqiqa)
3. 1. Mavzu bo‘yicha yakunlovchi
xulosa chiqaradi. Mavzu yuzasidan
krasvord yechish (3-ilova) usulida
o’rganilgan bilimlarni
mustahkamlaydi
Tinglaydi.
Krasvordni
echishda
ishtirok
etadi
3. 2. Faol talabalar rag‘batlantiriladi    O‘z-o‘zini
nazorat
qiladi
3. 3. Kelgusi mashg‘ulot mavzusi va
unga tayyorgarlik ko‘rish uchun
adabiyotlar tavsiya etiladi
Tinglaydi
Yozib oladi
O’QUV - USLUBIY MATERILLAR
I.  O’QUV MATERIALLAR
1.1. Adabiyotlar ruyxati:
1.  Falsafa asoslari. Darslik. -T.: O’zbekiston, 2005, 145-184-betlar.
2.  Falsafa qomusiy lug’at. -T.: Sharq, 2004. 135, 164, 477, 479-betlar.
3.  Gunnar Skirbekk, Nils Gils. Falsafa tarixi. -T.: Sharq, 2002. 484-490-betlar.
4. Falsafa: ma’ruza matnlari. (Nazarov Q va boshq.) -T: UAJBNT markazi. 2000.
169-180-betlar.
                        II.
O
’
QUV TOPSHIRIQLAR
          II.1. Doklad mavzulari bo’yicha savollar va topshiriqlar:
         1.   Falsafada usul va uslub muammosi.
1.  Dialektika nima? Uning zamonaviy talkinlari.
2.   Bog’lanish,  aloqadorlik, takrorlanish  tushunchalarining dialektika bilan
bog’liqligi bormi?
          2.   Falsafiy qonunlar.
1.   Qonun nima?

256
2.   Tabiat va jamiyat qonunlarining qanday xususiyatlari bor?
3.   Olamdagi ayniyat va ziddiyat xrlatlariga misollar keltira olasizmi?
4.   Mikdor va sifat nima? Me’yor-chi?
5.   Inkor nima?
         3.   Falsafiy kategoriyalar.
1.   Kategoriya o’zi nima?
2.   Kategoriyalarni mazmuniga qarab turkumlab beriig?
3.  Hozirgi danrda taraqqiyot va o’zaro bog’liqlik tamoyillari  qanday namoyon
bo’lmoqda?
             III.     MA’LUMOT AXBOROT MATERIALLAR
III.1. Ma’ruza-anjumanining bahs-munozara shaklida utilishini
baholash mezonlari
Baholashning ball
tizimi
1
Dokladchilar
2
3
4
1. Doklad
mazmuni
(2,5)
Mavzuga   mosligi
(1,5)
Javobning
mantiqiy
to’g’riligi (0,5)
Xulosaning
to’g’riligi (0,5)
2.  Ma’lumotning
taqdim etilishi
(0,5)
Reglamentga
amal
qilish (0,5)
Jami: (3.5)
                                                        Taqrizchilar:
Dokladga   ta’rif

257
Dokladning
mazmunli jixati
(1,2)
Dokladning
sayozligi (1,2)
3.
Reglamentga
amal kilishi
(0,6)______
Jami: (3,0)
    Opponent.
1. Savollar:
Savollar soni (har
biriga 0,3)
2. To’ldirish
Soni (har biriga
0,2)
Mohiyatiga
ko’ra (0,3)
Jami: (3,0)

258
       Reglament vaqti:
Doklad uchun - 5 daqiqa
Taqrizchilar - 2 daqiqa
Opponentlarga -1-3 daqiqa
Kollektiv muhokama - 5-10 daqiqa
IV.     O’Z-O’ZINI NAZORATI UChUN MATERIALLAR
IV.1. Mustaqil ishlash uchun nazorat savollar:
1.  Bog’lanishlarning turlari deganda nimani tushunasiz?
2.  Harakat doirasiga ko’ra qonunlarni turkumlang?
3.  Nima uchun inson qonunni bilishi kerak?
4. Falsafa fani uslubi qanday nomlanadi?
5. Ziddiyat, qarama-qarshilik, sifat, inkor nima?
6. Kategoriya o’zi nima?
7.  Juft kategoriyalar mazmunidagi ichki birlikning asosi nimada?
7.2. Bilimlarni chuqurlashtirish va mustahkamlashga qaratilgan  amaliy
mashg’ulot.
Amaliy mashg’ulot rejasi:
1.     Rivojlanish va o’zaro aloqadorliknipg umumiy qonuniyatlari.
2.     Falsafiy kategoriyalar tizimi, ularning mazmuni.
mashgupotining
maqsadi:
Falsafiy qonunlar va kategoriyalarni mustahkamlash va
chuqurlashtirish.
O’quv faoliyatining natijasi:
•
Dialektika va falsafiy qonunlarni mazmuniga qarab ajratadi  va moxiyatini
ochib beradi;
•    Falsafiy kategoriyalarning turlarini sanab beradi    va misollar keltiradi;
Mustaqil o’rganish uchun topshiriqlar:
Topshiriq 1. “Tushunarli metod” uslubi va “Klaster” texnikasi qoidalari bilan
tanishish.
Eslatmo: II -qismga qarang
Topshirnk 2. O’zini-o’zi nazorat kilish uchun nazorat savollariga javob bsrish.
Eslatma: III - qismga qarang
Nazorat shakli:
Kuzatish, og’zaki
nazorat, yozma
nazorat, o’quv
topshiriq.
Mavzu bo’yicha
maksimal ball: 3,1 ball
Talabaga qo’yilgan ball:
O’qituvchi imzosi:

259
O’
QUV
-
USLUBIY MATERIALLAR
I. O’
QUV TOPSHIRIQLAR
1.1. Grafikli organayzer asosida “Rivojlanish va o’zaro aloqadorlikning umumiy
qonuniyatlari” asosidagi sxema-jadvallarni mazmuniga qarabto’ldirish.
TARAQQIYoT FALSAFASI
Dialektik tushunchalar
Оламдаги муҳим, зарурий ва такрорланиб турувчи боғланишларнинг намоён бўлиши
Миқдор
ўзгаришларининг сифат
ўзгаришларигага ўтиши
Қарама-
қаршиликлар
бирлиги ва кураши
Инкорни - инкор -
ФАЛСАФИЙ ҚОНУНЛАР

260
     1.2. “Tushunarli metod”ning tushunchalar tahlili varag’iga dialektik
qonun doirasidagi tushunchalarning tahlilini bajarish. Tushunchalarning mazmun va
mohiyati jihatidan qaysi qonun turiga mansubligini aniqlab belgilaydi.
№
Tushunchalar qaysi
qonun turiga
mansub
Miqdor va sifat
o’zgarishlarining
o’zaro o’tishi
Qarama-
qarshiliklar
birligi va
 kurashi
Inkorni
inkor
1.
Bog’lanishlar
2.
Ayniyat
3.
Ziddiyat
4.
Taraqqiyot
5.
Qarama-qarshilik
6.
Mavjudlik
7.
Miqdor
8.
Sifat
9.
Me’yor
10.
Tadrijiylik
11.
Uzluksizlik
12.
Harakat
13.
Takrorlanish
14.
Vorislik
1.3.  Klaster uchun vazifa:
Yakkalik, umumiylik, xususiylik, mohiyat, hodisa, mazmun, shakl, element,
struktura, butun, qism, sabab, oqibat, zaruriyat, tasodif, imkoniyat, voqyelik
kategoriyalarini tarmoqlash.
1.4.  “Tushunarli metod”ning tushunchalar tahlili varag’iga dialektik
kategoriyalarning tahlilini bajarish.
Talabalar kategoriyalarning mazmun va mohiyati jihatidan nimani
bildirishi, munosabatini  hamda uning ta’riflarini keltiradi.
“Tushunarli metod”ining tushunchalar tahlili varag’i
№ Tushunchalar nomi
Sizningcha Ushbu
tushuncha nimani
bildiradi
Ushbu
tushunchaga
munosabatingiz,
Ta’rifini keltiring
Qo’shimcha fikr
1. Yakkalik
2. Umumiylik
3. Xususiylik

261
4. Moxiyat
5. Xodisa
6. Mazmun
7. Shakl
8. Element
9. Struktura
10. Butun
11. Qism
12. Sabab
13. Oqibat
14. Zaruriyat
15. Imkoniyat
16. Tasodif
17. Voqyelik
II.      MA’LUMOT-AXBOROT MATERIALLAR
II.1. Guruh bo’yicha baholash mezonlari
           Har bir gurux boshqa guruxlarni baholaydi. Har bir talab bo’yicha  -3,1 ball
 guruh
№
Tushunarli va
aniq
javob
(1,0)
Ko’rgazma
lilik
(1,0)
Reglamentga
amal kilish (0,6)
Guruh
faolligi
(0,5)
Jami
Ball
3,1
1.
2.
3.
4.
Klaster texnikasining qoidasi:
-   Klaster - parchalanish, maydalanish ma’nosini anglatadi.
-   Mavzudan chiqqan va chiqmagan xolda so’z o’zagini ma’no mazmuiini
davom ettiramiz. Suzlar tarmoqlanadi.
-   Klaster uslubi darsning bir qismida (boshida, o’rtasida, oxirida)
qo’llaniladi.
-    Guruxlarga bir xil savol berilsa, tarmoq bajarilgandan so’ng bir
xil   terminlar   o’chiriladi,   kimda   o’chirilmagan   termiplar   kun
qolsa, o’sha gruppa g’olib xisoblanadi.
-   O’qituvchi uz variantiga ega bo’lishi kerak.
-   So’zlarning klassifikasiyasi ro’y bermasligi kerak.

262
II.3. “Tushunarli uslub” qoidasi
-tushunchalarning   tahlilini   bir   qancha   turlari mavjud
-mazmuniga    qarab    yoki    guruxlarga    vazifalarni topshirishlariga qarab ajratiladi
-dars   davomidagi   bir   jarayon   yoki   mavzuni   bir qismini yoritib beradi
-klassifikasiyalash   emas   balki   mazmunini   yechib berish.
III.     O’Z-O’ZINI NAZORATI UChUN MATERIALLAR
III. 1. Mustaqil ishlash uchun nazorat savollar:
1, Qonun nima?
2. Tabiat va jamiyat qonunlarining qanday xususiyatlari bor?
3. Olamdagi ayniyat va ziddiyat holatlariga misollar keltira olasizmi?
4. Mikdor va sifat nima? Me’yor-chi?
5. Inkor nima? Inkorni inkor-chi?
6. Kategoriyalar tushunchasini qanday izohlaysiz?
7. Juft kategoriyalar mazmunidagi ichki birlikning asosi nimada?
8. Hozirgi davrda taraqqiyot va o’zaro bog’liqlik tamoyillari qanday namoyon
bulmokda?

263
8-mavzu. BILISh FALSAFASI
Informasion ko’rgazmali ma’ruza
Ma’ruza rejasi:
1.   Falsafada ong va ruxiyat muammosi
2.   Ong va in’ikos. Ijtimoiy ong shakllari.
3.   Bilish-gnoseologiyaning asosiy katsgoriyasi. Bilish bos ki ch lari.
4.    haqi kat tushunchasi va uning shakllari
O’quv
mashg’ulotining
maqsadi:
Ong va ruxiyat. Bilish falsafasi  haqidagi bilimlarni
shakllantirish
O’quv faoliyatiiing natijasi:
• Falsafada ong muammosining moxiyatini aytib beradi.
•    Ijtimoiy ong shakllarini sanab beradi
•    Gnoseologiya ta’limotiga izoh beradi.
•     haqikatga ta’rif beradi va shakllanishini tahlil qiladi.
Mustaqil o’rganish uchun topshiriqlar:
Topshiriq 1. Ma’ruza tushunchalari bilan tanishish va faollashtiruvchi
savollarga javob berish.
Eslatma: II -qismga qarang.
Topshiriq 2. Ma’ruza bo’yicha adabiyotlarni o’rganish. Eslatma: I -qismga
qarang.
Topshiriq 3. “Muammoli vaziyat”, “Klaster” va FSMU qoidalari bilan
tanishish.
Eslatma: III -qismga qarang.
Topshiriq 2. O’zini-o’zi nazorat kiluvchi savollarga javob berish. Eslatma: IV -
qismga qarang.
Usk tu vch i
Nazorat shakli: Kuzatish,
og’zaki nazorat, yozma
nazorat, o’quv topshiriq.
Mavzu bo’yicha
maksimal ball:
3,1  ball
Talabaga qo’yilgan ball:

264
O’QUV-USLUBIY MATERIALLAR
         I.1. Tayanch tushunchalar bo’yicha vizual materiallar:
1-slayd
Gnoseologiya - yunoncha gnozis - bilim, ilm; Logos - ta’limot, nazariya
demakdir. Falsafaning tarkibiy qismi, bilish nazariyasi, bilishning umumiy
qonuniyatlari, usullari to’g’risida bahs yurituvchi falsafaning aloxida soxasi.
Ong - yuksak darajada tashkil toptan materiyaning ya’ni insoi miyasining
maxsuli bo’lib, uning xususiyati vokelikni aks ettirishdan iboratdir. Ong - akl,
tafakkur, falsafadagi markaziy kategoriyalardan biri.
Ongsizlik - ongning genetik jixatidan talkini. Ongsizlik birlamchiligini bildirib u
o’ziga xos xususiyatga ega ekanligini, inson faoliyati va xatti-harakatida
muayyan darajada rol uynashini tan olishni takozo etadi.
Rux - ma’naviy-ruxiy, nomoddiy ibtidoni ifodalovchi falsafiy tushuncha.
2-slayd
Bilish - insonning o’zining kurshagan dunyoga bo’lgan muposabatlaridan
biridir.
Xissiy bilish - inson bilishining dastlabki bosqichi bo’lib, miyada predmet va
xodisalarning bslgilari, signallari va xissiy obrazlarining xosil bo’lishidir.
Mantikiy bilish - inson borliqni akliy bilishidir.
 haqikat - inson bilimlarida borliqning to’g’ri ii’ikos etishi, predmet va xodisalar
asli qanday bulsa ularni inson uz miyasida xuddi shunday in’ikos ettirgan
bilimlaridir.
Nisbiy  haqikat - borliqdagi narsa va xodisalar to’g’risidagi taxminan to’g’ri,
lekin tulik bulmagan, bilish jarayonimizda tuzatilib, to’ldirilib borilishi
bilimlardir.
Mutlak  haqikat - borliqdagi narsa va xodisalar  haqidagi tulik anik mukammal
bilimlardir.
3-slayd
Kuzatish - harakat uzgarish va rivojlanishdagi ma’lum ob’sktni
ta
biiy sharoitda u
qanday bulsa, shu xolisa dikkat bilan, belgilapgap vaqt ichida, ma’lum maqsad
asosida kuzdan kechirib borishdir.
Eksperiment - o’rganilayotgan predmet yoki xodisani uz xolida, lekin sun’iy
yaratilgan sharoitda kuzatishdir.
Analiz - bir butunni qismlarga, bulaklarga, tomonlarga va elementlarga ajratib,
ularning x,ar biri nima ekanligini bilishdir.
Sintez - analiz tufayli ajratilgan bulaklar tomonlar, qismlar, elementlarni o’zaro
biriktirib, ularni bir butun xoliga keltirishdir.
Umumlashtirish - tadqiqot olib borilayotgan bir qancha predmet ski xodisalarga
xos bo’lgan tomonlari, xususiyatlari va xossalarini fikrda e’tibordan sokt kilib,

265
tadqiqot uchun zarur bo’lgan birorta belgi yoki xususiyatni mavxum xolatga
keltirishdir.
Konkrstlashtirish - oldingi butun belgi va xususiyatlarni yana predmet yoki
xodisalar bilan boglab shu predmet yoki xodisa  haqida anik bir fikr xosil
kilishdir.
Induksiya - tadqiqotchi uz tafakkuridan tekshirayotgan predmet ski xodisalar
to’g’risidagi bir qancha juz’iy faktlardan, ular  haqidagi ayrim bilimlardap
umumiyrok bilimni xosil qiladi.
Deduksiya - fikrda umumiy bilimlarda juz’iy, qisman bilimlarga kelishdir.
4-slayd
Tarixiylik - o’rganilayotgan predmet yoki xodisaning paydo bo’lish, rivojlanish
va yemirilish jarayonlari birligini uning tarixiy taraqqiyot jarayonida boshqa
vokealar bilan aloqadorligini nazariy bilishga oid usuldir.
Mantikiylik
- tarixiylikning tadqiqrtchi fikridagi umumlashtirilgan,
abstraktlashtirilgan, konkretlashtirilgan, kiskargan, tasodiflardan tozalangan
obstrakt konkretlik shaklida ifodalanishidir.
Formallashtirish - tekshirilayotgan predmet yoki xodisalarning ma’lum konkret
tomonlari, xossa va xususiyatlarining mazmunini mavxumlashtirib, uni ma’lum
abstrakt ifoda, formula yoki sxemalar bilan ifodalashdir.
Roya - tadqiqot maqsadini, uning yo’nalishi va moxiyatipi ifodalaydigan  ilmiy
bilish shaklidir.
Gipoteza - tekshirilayotgan predmet yoki xodisa to’g’risida ilgari surilgan ilmiy
jixatdan asoslangan, ilmiy fakt va ma’lumotlarga zid bulmagan, lekin
haqikdtligi xdli isbotlanmagan ilmiy bilish shaklidir.
Nazariya -  haqikatligi amaliy va nazariy jixdtdan isbotlaigan, borliqning biror
soxasiga oid ma’lum g’oyalar, qarashlar, qonunlar va prinsimlarni muayyan
tizimi tushuniladi

266