Ijtimoiy g‟oya va badiiy g‟oya

---

1 
Ijtimoiy g‟oya va badiiy g‟oya 
oʻ
rtasidagi umumiylik. 
Reja: 
1. 
 
Badiiy gʻoya — adabiyot va sanʼat asarlari zamirida yotgan emotsional obrazli 
fikr. 
2. 
Soʻnggi yillarda shoʻro mafkurasidan voz kechilgani
va shu mafkura talablari 
asosida yaratilgan asarlarga boʻlgan munosabat keskin oʻzgargani uchun ayrim 
adabiyotshunos va sanʼatshunoslar g‟oyaning adabiyot va sanʼat asarlaridagi 
oʻrni va ahamiyati.
3. 
Asarga butun xarakterni beradigan qahramon emas, balki unda qo'yilgan 
muammoning birligi, ochib berilgan g'oyaning birligi.
 
4. 
Badiiy aks ettirish ob'ekti, haqiqatdan badiiy asarga o'tadigan va uning
mazmunining ob'ektiv tomonini tashkil etadigan hayotiy belgilar va 
vaziyatlar.
 
 

---

2 
Badiiy gʻoya — adabiyot va sanʼat asarlari zamirida yotgan emotsional obrazli 
fikr. Hayotda roʻy bergan yoki roʻy berishi ehtimol tutilgan har bir voqea va hodisa 
adabiyot va sanʼat asarlarida oʻz ifodasini topishi mumkin. Yozuvchi yoki sanʼatkor 
tomonidan tasvir etilgan shunday voqea va hodisa badiiy g’oyaning predmeti 
hisoblanadi. Badiiy g’oyaning emotsional taʼsir kuchi, voqea va hodisaning muhimligi 
hamda uni tas-virlagan yozuvchi yoki sanʼatkorning mahorati bilan belgilanadi. 
Badiiy g’oya tasvir etilgan voqea va hodisaning oddiy inʼikosi yoki shu voqea va 
hodisadan hosil boʻluvchi tasavvur, maʼno va mazmungina emas, balki izgu hayotiy 
voqea va hodisani muayyan nuqtai nazardan idrok va talqin etish natijasida yuzaga 
kelgan emotsional obrazli fikrdir. Shoʻro davri adabiyotshunosligi va 
sanʼatshunosligida g’oya tushunchasi ostida badiiy g’oya nazarda tutilgan boʻlsada, 
bu g’yaga ijtimoiy-siyosiy tus berilgan, adabiyot va sanʼat asarlaridan shoʻro davri 
mafkurasi talablari bilan uygʻun boʻlgan g’yagina axtarib kelingan. Bunday g’ya 
topilmagan taqdirda, u yoki bu asar muallifi maslaksizlikda, gʻoyasizlikda ayblangan. 
Vaholonki g’oya badiiy tafakkur mevasi va shu tafakkurning u yoki bu asardagi voqea 
tasviridan kelib chiquvchi muayyan emotsional taʼsir kuchiga ega boʻlgan obrazli 
koʻrinishidir. Inson bu dunyodagi moʻʼjizalardan biri Niagara shalolasini koʻrib, 
mahliyo boʻlishi, choʻchishi yoki hayratga tushishi mumkin. Agar shu shalolaning 
hayratomuz manzarasi badiiy asarda muayyan maqsadda tasvir etilgan boʻlsa, undan 
kelib chiquvchi emotsional obrazli fikr oʻquvchi yoki tomoshabinni faqat hayratga 
solibgina qolmay, unda boshqacha fikrni, kayfiyatni ham uygʻotadi. U mazkur asarni 
oʻqib yoki koʻrib, inson tabiat kuchlari oldida ojiz bir mavjudotdir, degan fikrga kelishi 
mumkin. Aksincha, u ana shu dahshatli goʻzallik ham Inson uchun Alloh tomonidan 
yaratilgan, degan yuksak bir fikrga kelishi ham tabiiy. U qanday fikrga kelgan 
boʻlmasin, bu fikr-xulosa shu voqea tasvir etilgan asar zamirida yotgan va muallifning 
niyati bilan bogʻliq boʻlgan badiiy g’oyadir.

---

3 
Qadimgi davrlarda adabiy asarning yaxlitligi qahramonning birligi bilan 
belgilanadi, deb ishonishgan. Ammo hatto Aristotel ham bunday qarashning 
noto'g'riligiga e'tibor qaratib, Gerakl haqidagi hikoyalar har xil hikoyalar bo'lib 
qolishiga qaramay, ular bir kishiga bag'ishlangan bo'lsa-da, va ko'plab 
qahramonlar haqida hikoya qiluvchi "Iliada" to'liq asar bo'lishni to'xtatmaydi. .
Asarga butun xarakterni beradigan qahramon emas, balki unda qo'yilgan 
muammoning birligi, ochib berilgan g'oyaning birligi. Adabiy rassom asarlaridagi 
obraz mavzusi inson hayotining turli xil hodisalari, tabiat hayoti, o'simlik va 
hayvonot dunyosi, shuningdek moddiy madaniyat (binolar, jihozlar, shahar 
turlari va boshqalar) bo'lishi mumkin. Ammo badiiy adabiyotda bilimlarning 
asosiy mavzusi inson hayotining xarakterli xususiyatlaridir. Bu odamlar tashqi 
ko'rinishlarida, munosabatlarida, faoliyatida va ichki, aqliy hayotida ijtimoiy 
belgilar. 
Tomashevskiy:«Asarning alohida elementlari ma'nolarining birligi. U 
badiiy qurilish tarkibiy qismlarini birlashtiradi ”. Syujet bir xil bo'lishi mumkin, 
ammo mavzu boshqacha. Ommaviy adabiyotda syujet mavzu ustida tortadi. 
Hayot ko'pincha tasvirning ob'ektiga aylanadi. Mavzu ko'pincha muallifning 
adabiy moyilligi, uning ma'lum bir guruhga mansubligi bilan belgilanadi. Ichki 
mavzu kontseptsiyasi - yozuvchi uchun o'zaro bog'liq mavzular, bu uning barcha 
asarlarini birlashtirgan tematik birlikdi. Moliyer "Tartuffe" komediyasida, 
qahramon timsolida to'g'ridan-to'g'ri va halol odamlarni aldayotgan yolg'onchi va 
ikkiyuzlamachini tasvirlab, o'zining barcha fikrlari va harakatlarini ana shu salbiy 
xarakter xususiyatining namoyon bo'lishi sifatida tasvirlagan. Tartuffe nomi 
munofiqlar uchun maishiy nomga aylandi.
O'quvchi odatda samimiydirhamma 
narsa ishlab chiqarishda tasvirlangan degan xayolga berilib ketadietakchi hayotning 
o'zi; u harakatlarni yaxshi ko'radi,qahramonlarning taqdiri, ularning quvonchlarini 
boshdan kechiradi, ularga hamdardlik bildiradiazob chekadi yoki ularni ichkaridan 
qoralaydi. Qayerdao'quvchi ko'pincha muhim narsalardan darhol xabardor 
emasxususiyatlari qahramonlarda va butun davomida mujassamkuzatiladigan 
voqealar va tafsilotlar qanday ahamiyatga egaularning harakatlari va tajribalari. 
Ammo bu tafsilotlaryozuvchi tomonidan ba'zi bir personajlarning xarakterlarini ular 

---

4 
orqali o'quvchi ongida ko'tarish va boshqalarning xarakterini pasaytirish maqsadida 
yaratilgan. Faqat asarlarni qayta o'qish orqali vaular haqida o'ylab, o'quvchi amalga 
oshishi 
mumkinularda 
hayotning 
qanday 
umumiy 
xususiyatlari 
mujassamlanganboshqa qahramonlar va Pisa ularni qanday talqin qiladi va qanday 
baholayditel. Bunda unga ko'pincha adabiy tanqid yordam beradi.