Ijtimoiy-gumanitar va mutaxassislik fanlari

Agnosticism	Агностицизм
yunon. agnosis — a — inkor, gnosis — bilish, bilishni inkor etish. noma’lum) — falsafiy ta’limot bo‘lib, moddiy tizimlar, tabiat va jamiyat qonuniyatlari mohiyatini bilish imkoniyatlarini rad etib, bilimni voqealikka muvofiqligini isbotlash mumkin emas, deb hisoblaydi.

Geotsentrizm	Geocentrism	Геоцентризм	(yunon. geep va lotin. centrum mar-kaz so‘zlaridan olingan). Ptolomeyning geotsentrik nazariyasiga ko‘ra, Er butun cheksiz Koinotning markazi hisoblanadi. Uyg‘onish davrining yirik olimi, ilmiy astronomiyaning asoschisi Nikolay Kopernik geliotsentrik nazariyani ilmiy jixatdan asoslab berdi.
Irratsionalizm	Irratsionalizm	Иррационализм	(lotincha-ongsizlik,noma’lumlik (aqlsizlik) ma’nosini bildiradi), ongsizlik afzalligini olamning va bilish jarayonining asosiy xususiyati deb hisoblovchi falsafiy ta’limot.
Pozivitizm	Pozivitizm	Позивитизм	(lotincha ijobiy) - falsafiy tafakkurning G‘arb mamlakatlarida keng tarqalgan ko‘rinishi bo‘lib, uning diqqat markazida falsafa va fan munosabati muammosi turadi. X1X asrning 30-40 yillarida Fransiyada eski falsafiy an’analardan uzil-kesil voz kechish va yangi ilmiy falsafa yaratish zarurligi

			to‘g‘risida O.Kont bahs-munozaralar yuritadi va pozivitizm falsafasiga asos soladi.
Ratsionalizm	Rationalism	Рационализм	(lotincha moyillik) gnoseologiya va prakseologiyadagi yo‘nalish bo‘lib, inson aqlining bilish jarayonida ham, inson faoliyatida ham hissiy (sezgi, idrok, tasavvur) bilish shakllariga nisbatan ustuvorligini tan oladi.
Skpetitsizm	Skpetitsizm	Скпетицизм	(yunoncha -muxokama kilish, taqdim qiluvchi) falsafiy oqim bo‘lib, shubhani tafakkurning tamoyili sifatida ta’kidlaydi, haqiqatning ishonchligiga shubha bildiradi.
Ssientizm	Stsientizm	Сциентизм	(lotincha bilim, fan) falsafiy dunyoqarashning bir turi bo‘lib, uning asosida ilmiy bilim madaniyatning eng oliy qadriyati, degan tasavvur yotadi.
Sensualizm	Sensualism	Сенсуализм	(fran. sensualisme, lotin. sensus — sezgi, xis-tuygu, idrok, xissiyot) bilimning mox.iyati va paydo bulishini urganuvchi falsafiy yunalishlardan bulib, bu ta’limotga kura, bilimlarning anikligi, haqqoniyligi faqat sezgilarga asoslanadi.

			Sensualizm empirizmning ajralmas unsuridir.
Feyerbax Lyudvig	Feyerbax Ludwig	Фейербах Людвиг	olmon klassik falsafasining yirik namoyandasi. U Bavariyada tanikdi olmon xukuqshunosi Anselm Feyerbax oilasida tavallud topgan. F.ning asosiy asarlari: «Gegel falsafasining tankidiga doir», «Xristianlikning mohiyati», «Kelajak falsafasining asoslari», «Falsafa isloxiga doir tezislar»
4-mavzu. Borliq - falsafaning fundamental kategoriyasi
Borliq	Existence	Существование	falsafiy tushuncha o‘zida butun mavjudotni, uning o‘tmishi, hozirgi davri va kelajagini ham qamrab oladi.Borliq o‘ziga ham ob’ektiv ham sub’ektiv reallikni, shuningdek mavjud bo‘ladigan olamlarni qamrab oladi.
Vaqt	Time	Время	borliqning asosiy yashash shakllaridan biri bo‘lib, u voqea va hodisalarning ro‘y berish ketma-ketligi va izchilligi tartibini, davomiyligini ifodalaydi
Voqelik	Reality	Реальность	(lotin so‘zidan olingan bo‘lib, haqiqiy mavjud reallik ma’nosini bildiradi).Voqelik mavjud narsalarga taalluqli, ularning mavjudligi dalilisbotni talab etmaydi.Voqelik bo‘lishi mumkin bo‘lgan narsalarni oldindan

			sezish, ko‘rish, his qilish tarzida namoyon bo‘ladi
Zamon va makon	Time and space	Время и пространство	olam mavjudligining asosiy shakllari
In’ikos	Perception	Восприятие	aks ettirish demakdir. Falsafiy ma’noda esa in’ikos, bu — ob’ektlarning o‘zaro ta’siri natijasida modda, energiya va axborot almashish jarayonidir.

Substansiya	Substance	Вещество	- (lotin. Substansia — mohiyat) — Kadimgi Yunoniston, Hindiston, Xitoy falsafiy tafakkuri tarixida butun mavjudotning bosh asosini ifodalovchi tushuncha. Bu bosh asos muayyan ashyolar va xodisalarning paydo bo‘lishi va yo‘q bulishi shart-sharoitlarni belgilaydi.
Olam	Universe	Вселенная	borliqning odam nazarda tutgan unsurlardan tashkil topgan odam tomonidan bilingan, anglangan qismi.
Harakat	Motion	Движение	moddiy, ruhiy va ma’naviy borliqning mavjudlik shakllaridan biri, uning muhim atributi. Eng umumiy tarzda harakat umuman, o‘zgarishdan, ob’ektlarning o‘zaro ta’siridan iborat.
5-mavzu: Olamning universal aloqalari va rivojlanish. Falsafaning qonun va kategoriyalari
Fazo	Space	Пространство	borliqning asosiy mavjudlik shakllaridan biri bo‘lib, u ob’ektlarning o‘zaro joylashish tartibi, ko‘lami, hajmi, o‘lchamlari, ob’ektni tashkil etuvchi nuqtalarning o‘zaro joylashish vaziyati kabi xususiyatlarini ifoda etadi.
Daraja	Level	Уровень	narsa va xodisalarning qanday bosqichda uyushganligi va rivojlanganligining kursatkichi.
Qonun	Law	Закон	muayyan shart-sharoitida voqealar rivojining xususiyati va yo‘nalishini belgilaydigan, ma’lum bir qat’iy natijani taqozo etadigan, tevarakatrofdagi narsa va hodisalarning muhim, zaruriy, umumiy, nisbiy barqaror munosabatlarni ifodalash uchun ishlatiladigan falsafiy kategoriya.
Miqdor	Quantity	Количество	moddiy tizimlardagi o‘zgarishlarning majmuasi bo‘lib, bu o‘zgarishlar aynan uning mohiyatini o‘zgartirishga teng emas.
Mohiyat	Cause	Причина	narsalarning ichki mazmunini tashkil etuvchi jihat. Mohiyat tashqi aloqadorlikdan yashiringan hodisadir.
Xaos	CHaos	Хаос	qadimgi yunon afsonalariga kura, nihoyasiz, dastlabki massa, tartibsizlik

uyushmasi.

Dualizm	Dualism	Дуализм	- (lotin. duo — ikki) falsafiy ta’limot. Unga ko‘ra ikki qarama-qarshi asosning doimiy mavjuddigini e’tirof etish, o‘rtasida doimiy kurash mavjudligini tan olish xosdir.
6-mavzu. Bilish nazariyasi: asosiy muammolari va yo‘nalishlari
Dialektika	Dialectic	Диалектический	(yunon. dialekiike) — rivojlanish tugrisidagi falsafiy ta’limot bulib, u ontologik xamda mantiqiy tushuncha sifatida tushuniladi