Ijtimoiy-gumanitar va mutaxassislik fanlari

Falsafa fani rivojiga hissa qo’shgan mutafakkirlar KAZUS (Ajurli arra pedagogik texnologiyasi asosida)

1. 
   Buyuk mutafakkir jamiyat rivojida mehnat takqsimotining rolining ta’kidlaydi va birinchi ma’lum stratifikatsiya nazariyasini ta’riflaydi.
   
2. 
   U yaratgan ijtimoiy strukturada bosh element sifatida barqaror va normal faoliyat ko’rsatayotgan davlatning asosi hisoblanuvchi o’rta sinf amal qiladi. davlat shakllarini boshqaruvning uch to’g’ri va uch noto’g’ri shakllariga
   

1. 
   ²- Abu Rayxon Beruniy ^{3 4} Platon
   

5. 
   Aristotel
   
6. 
   Al-Moturidiy
   
7. 
   ⁸ Abu Nasr Forobiy ' Imom Buxoriy
   

Bahouddin Naqshband Ibn Sino Yusuf Xos Xojib

ajratib, davlat qurilishining ilk tasniflaridan birini taklif qiladi

3. 
   Insonning hamma amallari oldindan uning taqdiriga g’zib qo’yilgan, shu bois u o’zi qilayotgan ishlarga ma’sul emas, degan nuqtai nazarini ham, qadariylarning, Olloh inson faoliyatlari va amallarining himoyachisi emas, degan nuqtai nazarini ham tanqid qilib, inson yaxshi va g’mon amallarni o’z erkiga ko’ra tanlashi va bu yo’lda Ollohning madadini olishi nazariyasini ilgari suradi
   
4. 
   U o’zining «Fozil odamlar shahri» asarida insondagi insoniylik mohiyati o’zlikni anglashdan boshlanishi, fozil shaxs voqea va xodisalarning mohiyatini idrok eta bilishini, mohiyatga intilish xaqni tanish ekanligini, insonga berilgan ruh aqlni rivojlantirishga, unga quvvat bag’ishlashga ma’sul ilohiy kuch ekanligini, aql esa inson tomonidan narsalarni mohiyatan tanlab farqlashga ko’mak berishini asoslab berdi.
   
5. 
   dunyoning rang-barangligini tushuntirish uchun Aristotelning shakl va materiya haqidagi ta’limotidan foydalangan. U jonning umrboqiyligi haqidagi masalada Platon fikriga qo‘shilmagan, chunki, uning paydo bo‘lishi va o‘limi tananing paydo bo‘lishi va o‘limi bilan bir vaqtda yuz beradi, deb hisoblagan.
   
6. 
   Olamning barqaror amal qilishi jamiyat va tabiatning o’z-o’zini idora qilish, mustaqil boshqarish xususiyatining ishga tushishi va harakatlanishi bilan izohlanadi, deb hisoblaydi. Xamma narsaning yuz berishida taqdiri azalning roli, ilohiy hukmning mutloqlashuvi g’oyasiga qarshi chiqib, dunyo kamoloti uchun jamiyat a’zolarining erkin faoliyatiga ham katta ehtiyoj borligini asoslab beradi
   
7. 
   XI asrda yaratilgan «Qutadg’u bilig» asari ham ijtimoiy qarashlarga boy. Bu kitob axloq-odob ta’lim va tarbiya hamda ma’naviy kamolotning yo’l-yo’riqlarini, usullarini, chora-
   

tadbirlarini mujassamlashtirib, o’zida jam qilgan buyuk qomusiy asardir

8. 
   Qur’oni karimdan keyingi ikkinchi ishonchli manba sanalmish “Sahihi Buxoriy” nomli hadislar to‘plamini tuzgan 60 mingga yaqin hadis to‘plagan ulug‘ alloma
   
9. 
   naqshbandiya tariqatining asoschisidir. Bu ta’limotning mohiyati «Dil — ba yoru dast — ba kor» shiorida yaqqol ifodasini topgan. Inson Olloh inoyati natijasi bo‘lib, bu dunyoni unutib qo‘ymasligi lozim, uning qalbi doimo Ollohda, qo‘li esa mehnatda bo‘lmog‘i lozim. U tasavvufning barcha tariqatlari singari shariat, tariqat, ma’rifat va haqiqat maqomlarini e’tirof etadi
   

Testlar

1. 
   Falsafiy tafakkur Qadimgi Sharq va G‘arbda ijtimoiy ongning dast- labki shakli sifatida qanday ko‘rinishda vujudga kelgan?
   

1. 
   Mifologiya B. Ontologik V. Gnoseologik G. Dialektika
   

2. 
   Mifologiyada dastlab qanday masalalar qo‘yilgan?
   

1. 
   Dunyo qanday vujudga kelgan va u qanday rivojlanadi? Hayot va o‘lim nima?
   
2. 
   Nega tug‘ildik va nimaga o‘lamiz V. Biz kimmiz, nega tug‘ildik
   

G. Unday nazariya bo‘lmagan

3. 
   Antik davrda falsafa rivojlangan shaharlarni belgilang?
   

A) Ioniya, Sitsiliya, Afina B. Makedoniya, Samarqand, Buxoro V) Buxoro, Toshkent G. Xiva, Toshkent

4. 
   Sharq va G‘arb falsafasi nimaga qarab rivojlangan?
   

1. 
   Umuminsoniy qadriyatlarga B. Davlatlarga qarab
   

V. Mehnat taqsimotiga qarab G. Qurollarning takomillashuviga qarab

5. 
   Markaziy Osiyoda ma’naviy-falsafiy merosning eng qadimgisi qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?
   

1. 
   Avesto B. Talmut V. Injil G. Qur’oni Karim
   

3-Mavzu. Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari:: G‘arb falsafasi Muhokama uchun savollar

1. 
   Yangi va eng yangi davr falsafasining o’ziga xos xususiyatlari nimada? 2.«Nemis mumtoz falsafasi” deyilganda qanday falsafani tushunasiz?
   

3. 
   Nemis mumtoz falsafasiga qanday xususiyatlar xos ?
   

1. 
   Kantni nega nemis mumtoz falsafasining asoschisi deymiz?
   

5. 
   F.Gegelning nemis mumtoz falsafasidagi o’rni qanday?
   
6. 
   Gegelning dialektik metodi va idealistik sistemasi deyilganda nimani tushunasiz ?
   
7. 
   F.Bekon -Yangi davr falsafasi asoschisi.
   
8. 
   R.Dekartning bilish haqidagi ta’limoti.
   
9. 
   T.Gobbsning ijtimoiy va falsafiy qarashlari.
   

10.Siyentistik tendensiyaning mohiyati nima.

2. 
   Yangi davr falsafasida faylasuflarni qiziqtirgan asosiy masalasi nima?
   

12. 
    Falsafa va fan mutanosibligi.
    
13. 
    XX asrdagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, va madaniy-ma’naviy hayotda qanday o’zgarishlar yuz berdi?
    

15. 
    XX -XXI asr falsafasining qanday umumiy xususiyatlari mavjud?
    
16. 
    XX-XXI asr falsafasiga xos qanday falsafiy oqimlar va falsafiy maktablarni bilasiz?
    
17. 
    XX asr falsafasida neopozitivizm falsafiy oqimining mohiyati nimadan iborat?
    

2. 
   Topshiriqlar
   

1 -O’quv topshiriq:
«Blits-so’rov» savollarining jadvali savol-javob vaqtida to’ldiriladi

№	Savollar	Javoblar
1.	Yangi davr G’arb va Sharq falsafasidagi asosiy muammolar. F.Bekon va T.Gobbsning falsafiy qarashlari
2.	Kantning dunyoni falsafiy anglash haqidagi ta’limoti.
3.	XVIII asr yevropa falsafasining ma’rifiy xususiyatlari
4.	F. Nitsshening falsafiy qarashlari.
5.	I.Karimov- O’zbekistonda istiqlol davri falsafasining asoschisi.
6.	Fenomenologiya falsafasi va uning nazariy manbalari.
7.	Pragmatizm falsafasi.
8.	Z.Freydning ruhiy-tahlil falsafasi
9.	Ekzistensializm falsafasi: Xaydeger, Sartr, Kamyu
10.	Hozirgi zamon falsafasidagi vorislik va yangilanish jarayoni

2-topshiriq

O’quv topshiriq:
T - sxema
O’rta asrlarda SHarqda va yevropada shakllangan falsafiy ta’limotlar mazmuni va mutaffakkirlarning nomini belgilang.
Gnostika, apologetika, patristika, realizm, nominalizm, dualizm, sxolastika, Pyer Abelyar ta’limoti, Foma Akvinskiy, Vilyam Okkam, Rodjer Bekon, Xorazmiy, Forobiy, Imom alBuxoriy, Beruniy, Ibn Rushd, Al-Kindiy, Ar-Roziy, al-Farg’oniy,G’azzoliy

Diniy	Ilmiy

3. 
   Testlar
   

1. 
   G’arbiy yevrupa Uyg’onish davri falsafasining asosiy xususiyati nimada?
   

1. 
   bu falsafa asosiy e’tiborni inson muammosiga oid masalalarga qarat adi;
   
2. 
   fan va texnika rivoji uchun diniy goyaviy to’siqlarni olib tashladi;
   
3. 
   xristian dini ta’siri doirasidan chiqib ketdi;
   
4. 
   ularning xammasi to’gri;
   

2. 
   XX asr tarixga qanday asr bo’lib kiradi?
   

1. 
   jahon urushlari asri bo’lib kiradi;
   
2. 
   termoyadro urush xavf-xatari asri bo’lib kiradi;
   
3. 
   milliy-ozodlik harakatlari asri bo’lib kiradi; D.ogohlantirish asri bo’lib kiradi.
   

3. 
   Germenevtika» so’zining ma’nosi nima?
   

1. 
   «A», «B», «С» bandlari to’g’ri
   
2. 
   Talqin qilish san’ati
   
3. 
   Tushuntirish falsafasi
   
4. 
   Tushunish falfasi
   

4. 
   Germenevtikaga kim asos solgan?
   

1. 
   F.Shleyermaxer
   
2. 
   K.Yung
   
3. 
   K.Popper
   
4. 
   J.Berkli
   

5. 
   Postpozitivizm oqimining yirik vakillari kimlar?
   

1. 
   Karl Popper, Jorj Soros
   
2. 
   Anri Avenarius, Bertran Rassel
   
3. 
   M.Sheler, G.Plesner, A.Gelen
   
4. 
   F.Nitsshe, O.Shpengler, A.Bergson, A.Shopengauer
   

6. 
   Eng yangi G’arb falsafasi ko’pgina oqimlarning o’z dunyoqarashlarida qo’llagan uslublari qaysi bandda to’g’ri ko’rsatilgan:
   

1. 
   Irratsionalizm
   
2. 
   Ratsionalizm
   
3. 
   Materializm
   
4. 
   Ruhiy tahlil
   

7. 
   Ekzistensializm tarafdorlarining eng yirik vakillari qaysi javobda ko’rsatilgan?
   

1. 
   Kamyu,Sartr
   
2. 
   Fixte,Gol’bax
   
3. 
   Baxtin,Sartr
   
4. 
   Kant,Gegel’
   

8.Ssiyentizm quyidagi fikrlardan qaysi birini ilgari surgan?

1. 
   Fan yutuqlarini tan oladi va ijobiy baholaydi
   
2. 
   Falsafani dunyoqrash deb bilish
   
3. 
   Falsafani fan deb bilish
   
4. 
   Falsafani fan darajasiga tushirish va dunyoqarash masalasini olib tashlash
   

3. 
   Yangi davr falsafasida faylasuflarni qiziqtirgan asosiy masala nima edi?
   

1. 
   Substansiya va uning xossalari
   
2. 
   Borliq masalasi
   
3. 
   Inson masalasi
   
4. 
   Makon va zamon
   

3. 
   Pozivitizimda bilimlar nechaga bo’linadi?
   

1. 
   Soxta va haqiqiy bilim
   
2. 
   Kundalik va ijtimoiy bilim
   
3. 
   Eski va yangi bilim
   
4. 
   Bilimlar ajratilmaydi
   

4-Mavzu. Borliq - falsafaning fundamental kategoriyasi Muhokama uchun savollar

1.Ontologiya qanday ta’limot?
2.Borliq tushunchasi nimani ifodalaydi?
3.Borliqning kanday turlarini bilasiz?
4.Materiya tushunchasi to’g’risida nimalarni bilasiz?
5.Harakat va uning asosiy shakllari to’g’risida so’zlab bering
6.Fazo va vaqt nima?
7.Qanday koidalar borliq kategoriyasining mazmunini ochib beradi?
8.Ontologiya qanday ta’limotlar bilan aloqada?

9. 
   Falsafa tarixida borlik muammosiga qanday yondoshuvlar mavjud?
   
10. 
    Yunon olimlarining fikricha borlik 11.Shark mutafakkirlarining fikricha borliq
    

12. 
    Borliqning qanday shakllari mavjud?
    

13.Substansiya tushunchasining mohiyatini izohlang

14. 
    Falsafa tarixida substansiya haqida qanday qarashlar mavjud?
    

15.In’ikos nima?

16. 
    Hozirgi davrda materiyaning nechta tarkibiy darajasi farqlanadi?
    
17. 
    Harakat nima?
    
18. 
    Falsafa tarixida harakat haqida qanday tasavvurlar mavjud?
    
19. 
    Hozirgi zamon falsafasida «Harakat» tushunchasi qanday izohlanadi? 20.Individuallashgan ma’naviy borliq - bu nima ?
    

Insert usulida jadvalni to’ldirish.
Insert qoidasi. 1. Ma’ruza matnini o’qib, matnning chetiga quyidagi belgilarni qo’yib chiqing: V - bilaman

? - noaniq (aniqlashtirish talab qiladigan) qo’shimcha ma’lumot. 2. Olingan natijalarni jadval shaklida rasmiylashtiring.

Mavzu savollari	V	-	+	?
Borliq tushunchasining mohiyati va ma’nosi, borliq haqidagi tarixiy kontseptsiyalar.
Borliqning shakllari va namoyon bo’lish xususiyatlari.
Materiya tushunchasi, uning xususiyatlari va namoyon bo’lish shakllari haqida zamonaviy qarashlar
Harakat - materiyaning namoyon bo’lish shaklidir

2. 
   Topshiriqlar
   

1 -O’quv topshiriq:
«Blits-so’rov» savollarining jadvali savol-javob vaqtida to’ldiriladi

№	Savollar	Javoblar
1.	Ijtimoiy makon va ijtimoiy vaqt tushunchalarining mazmuni
2.	Noosfera tushunchasi va uning falsafa va fan uchun ahamiyati
3.	Virtual borliq muammosi
4.	Harakat tushunchasi. Harakat turlari
5.	Ma’naviy borliqning o’ziga xos xususiyatlari
6.	Ijtimoiy borliqning o’ziga xos xususiyatlari
7.	Borliqning shakllari
8.	Hayotning paydo bo’lishi haqida diniy ta’limot
9.	Tabiat tushunchasining falsafiy mazmuni
10.	Fazo va vaqt tushunchalari

2. 
   topshiriq
   

1. 
   Topshiriq - Borliqning falsafiy tahlil (krossvord tayyorlash)
   
2. 
   Topshiriq- Ontologiya falsafiy fan sifatida (Aristotelning borliq haqidagi ta’limoti tahlili)
   
3. 
   Topshiriq -Hozirgi davrda materiya konsepsiyasiga munosabat
   

2. 
   Testlar
   

1. 
   Dunyo moddiy jixatdan bir butun deganda nima tushuniladi?
   

1. 
   Olam moddiy jixatdan bir butundir
   
2. 
   Xamma narsalarning kelib chiqishi bir demakdir
   
3. 
   Barcha jismlar doimiy xarakatda va taraqqiyotda
   
4. 
   Bordan yo’q bo’lmaydi, yo’qdan bor bo’lmaydi
   

2. 
   Borliq necha shaklda namoyon bo’ladi?
   

1. 
   4 ta shaklda
   
2. 
   7 ta shaklda
   
3. 
   9 ta shaklda
   
4. 
   5ta shaklda
   

3. 
   Taraqqiyot nima?
   

1. 
   u oldinlama xarakat bo’lib, narsa va xodisaning yangi yuqori sifatga o’tishidir
   
2. 
   u xarakatning bir turi
   
3. 
   taraqqiyot rivojlanish demakdir
   
4. 
   taraqqiyot inson omiliga bogliq
   

4. 
   Materiya qanday kurinishlarga ega?
   

1. 
   Materiya modda va maydon kurinishlariga ega
   
2. 
   Materiya qattiq kurinishga ega
   
3. 
   Materiyani kurish mumkin emas
   
4. 
   Materiya atom kurinishiga ega
   

5. 
   Xarakatning ilmiy-falsafiy mazmuni kaysi javobda tugri kursatilgan?
   

1. 
   Olamda sodir bulayotgan xar kanday uzgarish;
   
2. 
   Rivojlanish va usish;
   
3. 
   Oldinga ketish, kamayish va orkaga kaytish, yemirilish;
   
4. 
   Narsalarning fazodagi ixtiyoriy joy almashtirishi.
   

6. 
   Fazo kategoriyasining falsafiy ma’nosi kaysi javobda tugri kursatilgan?
   

1. 
   Narsa va xodisalarning kulami, uzaro joylashishi tartibini bildiradigan kategoriya;
   
2. 
   Ichida turli yulduz va sayyoralarni kamrab olgan bushlik
   
3. 
   Predmetlar, narsalarning egallagan xajmini bildiradi;
   
4. 
   Predmetlar, narsalarning uzok-yakin, baland-past, ungda-chapda kabi xolatlarda joylashishinibildiradi.
   

7. 
   Taraqqiyot qayerda yuz beradi?
   

1. 
   Taraqqiyot -tabiat, jamiyat va inson tafakkurida yuz beradi.
   
2. 
   Taraqqiyot tirik va notirik tabiatda yuz beradi;
   
3. 
   Tarakkiyot fakat tabiatda yuz beradi;
   
4. 
   Tarakkiyot fakat inson tafakkurida yuz beradi;
   

8.Substansiyaning ikki turga farqlanishi qanday ta’limotning kelib chiqishiga asos bo’ldi? A.Dualizm

2. 
   Monizm
   
3. 
   Deizm
   
4. 
   Tomizm
   

9. 
   “Avesto”da birlamchi substansiya nima deb atalgan?
   

1. 
   Olov
   
2. 
   Suv
   
3. 
   Havo
   
4. 
   Er
   

9. 
   Relyatsion so’zining ma’nosi qaysi qatorda to’g’ri ko’rsatilgan?
   

A.Nisbiy

2. 
   Ijobiy
   
3. 
   Salbiy
   
4. 
   Barcha javoblar to’g’ri
   

5-Mavzu. Borliq falsafasi

Muhokama uchun savollar

1. 
   Dialektika nima?
   
2. 
   Falsafada qonun va qonuniyat deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Dialektikaning asosiy tamoyillari nimalardan iborat?
   
4. 
   Taraqqiyot va uning shakllari nima?
   
5. 
   Umumiy aloqadorlik va o’zaro ta’sir iqtisodiy hayotda qanday ko’rinadi?
   
6. 
   Dialektikaning asosiy qonunlari nimalar?
   
7. 
   Dialektikaning asosiy kategoriyalari qanday tizimlashadi?
   
8. 
   Dialektikaning muqobillari va ularning o’zaro ta’siri 9.Sakrashlarning qanday shakllari mavjud?
   

5. 
   Dialektika va sinergetika: o’zaro aloqadorligi va farqi?
   
6. 
   Kategoriya tushunchasi va uning tasnifi
   
7. 
   Mohiyat va hodisa o’rtasidagi dialektik aloqa? 13.Sabab va oqibat o’rtasida murakkab dialektik o’zaro aloqa?
   

14. 
    Falsafa kategoriyalarining ijtimoiy ahamiyati
    
15. 
    Tabiat va jamiyat qonunlarining qanday xususiyatlari bor?
    

16.Olamdagi ayniyat va ziddiyat holatlariga misollar keltira olasizmi?

17. 
    Miqdor va sifat nima ? Me’yor-chi?
    

18.Inkor nima? Inkorni inkor-chi?

19. 
    Nima uchun ziddiyat tushunchasi dialektikada bosh tushuncha hisoblanadi?
    
20. 
    Mazmun va shakl, mohiyat va hodisa kategoriyalarining o’xshashligi va farqi nimada?
    

2. 
   Topshiriqlar
   

1 -O’quv topshiriq:
«Blits-so’rov» savollarining jadvali savol-javob vaqtida to’ldiriladi

№	Savollar	Javoblar
1.	Falsafada qonun tushunchasi.
2.	Tabiat qonunlari va jamiyat qonunlari.
3.	Qonun va qonuniyat.
4.	Dialektikaning asosiy qonunlari.
5.	Inkorni inkor qonuni.
6.	Rivojlanish, Taraqqiyot va tanazzul.
7.	Vorislik tushunchasi.
8.	Sakrash tushunchasi, sakrash turlar
9.	Miqdor va sifatning o’zaro o’tish qonuni.
10.	Dialektik ziddiyatlilik qonuni.