Ijtimoiy iqtisodiyot

 
2.2-jadval 
O’zbekistonda aholi yalpi daromadlarining tarkib jihatidan o’zgarishi, %* 
Ko’rsatkichlar 
2008 y. 
2009 y. 
2010 y.  2011 y.  2012 y. 
Jami  daromadlar 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Pullik  daromadlar 
82,2 
83,8 
85,0 
86,8 
82,8 
Ish haqi 
28,6 
29,6 
30,2 
29,4 
23,2 
Tadbirkorlik  daromadi 
32,4 
34,0 
33,2 
36,4 
39,7 
Ijtimoiy  transfertlar 
15,7 
15,9 
17,4 
14,8 
13,3 
Boshqa daromadlar 
5,5 
4,3 
4,2 
5,8 
4,7 
Natural  shakldagi 
daromadlar 
17,8 
16,2 
15,0 
13,6 
17,2 
* Jadval  O‘zbekiston  Respublikasi  Davlat  Statistika  qo‘mitasi  ma‘lumotlari  asosida  tuzildi. 
 
 
2.2-jadvaldan  ko‘rinib  turganidek,  2008-2012  yillar  mobaynida  aholi 
daromadlari  tarkibida  pullik  daromadlarning  ulushi  82,2  foizdan  82,8  foizgacha, 
natural  shakldagi  daromadlar  esa  17,8  foizdan  17,2  foizgacha  kamaygan.  Shuni 
alohida  qayd  qilish  lozimki,  2012  yilda  respublika  aholisi  pul  daromadlari 
798934.8  mlrd.so‘mni tashkil  etgan.  

---

 
55 
2012  yilda  umumiy  pul  daromadlarining  salmoqli  qismi,  ya‘ni  33%ini  ish 
xaqidan  keladigan  pul  daromadlari  tashkil  etgan.  Bu  ko‘rsatkich  2012  yilda    2011 
yilga  nisbatan  1907  mlrd.so‘mga  va  30%ga  oshgan.  Ijtimoiy  transfertlar,  ya‘ni 
pensiya,  nafaqalar,  stependiyalar  3106  mlrd.  so‘mni  tashkil  etgan.  Bu  esa  umumiy 
pul  daromadlarining  16,0  %idan  iborat.  Ijtimoiy  tranfertlar  20112  yilda  2011  yilga 
nisbatan 908 mlrd.so‘mga yoki  29,0 %ga oshgan. 
 
Shuningdek,  dehqon  xo‘jaligi  mahsulotlari  sotishdan  tushadigan  tushum 
ham  pul  daromadlarining  salmoqli  qismini  tashkil  etgan,  ya‘ni  bu  daromad  2012 
yilda  4020  mlrd.so‘mni  tashkil  etgan,  bu  esa  yalpi  pul  daromadlarining  21%idan 
iborat. 
Qishloq  xo‘jaligi  mahsulotlari  sotishdan  tushgan  tushum  2012  yilda  2011 
yilga  nisbatan 646 mlrd.so‘m va 16% ga oshgan. 
Tadbirkorlik  faoliyatidan  tushgan  daromadlar  2011  yilda  4267  mlrd. so‘mni, 
2012  yilda  esa  5493  mlrd.so‘mni  tashkil  etgan  hamda  2012  yilda  2011  yilga 
nisbatan 1229 mlrd.so‘mga va 22%ga oshgan. 
Yalpi  daromadlar  tarkibida  pul  daromadlari  ulushining  ortishi  aholini  to‘lov 
qobiliyatiga  ta‘sir  qiladi.  Uy  xo‘jaliklari  byudjeti  tahlillari  natijasiga  ko‘ra,  yalpi 
daromadlar  tarkibida  pul  daromadlarining  ulushi  2011  yildagi  85,2%  dan  2008 
yilda  87,7%ga  ortgan.  Natural  ko‘rinishdagi  daromadlar  mos  ravishda  18,7%dan 
17,2%  gacha  qisqardi.  Bunday  tendensiya  mehnatga  haq  to‘lashning  ortishi 
hisobga  qishloq  aholisining  daromadlari,  ijtimoiy  transfertlarning,  qishloq  xo‘jaligi 
mahsulotlarini  sotishdan  tushgan  daromadlarning  ortishi  hisobiga  yuz  berdi. 
Qishloq aholisining  pul daromadlari  oshishining  asosiy omillari  quyidagilardir: 
a)  fermer  xo‘jaliklariga  e‘tibor  bergan  holda  qishloq  xo‘jaligida  mahsulot 
ishlab chiqarishni  tashkil  etish tizimining  takomillashtirilishi; 
b)  barcha  mulk  shakllarida  ayniqsa,  dehqon  xo‘jaliklarida  mahsulot 
xosildorligining  oshganligi; 
v)  uchdan  ikki  qismi  qishloq  joylarida  istiqomat  qiluvchi  kam  ta‘inlangan 
oilalarni  aniq ijtimoiy  himoya qilishning  kuchayganligi. 

---

 
56 
Shu  bilan  birga,  shahar  va  qishoq  aholisining  pul  va  pul  ko‘rinishida 
bo‘lmagan  daromadlari  o‘rtasidagi  sezilarli  darajasidagi  farqi  saqlanib  qolmoqda. 
Shahar  aholsining  natural  ko‘rinishdagi  daromadlari  2012  yilda  8,2%  ni  (2011 
yilda  11,7%)  tashkil  etdi.  Iste‘molchi  qondirishdagi  natural  ko‘rinishidagi 
daromadlarning  ta‘sirini  ustunligi  qishloq  aholisida  saqlanib  qolmoqda,  shahar 
aholisining  yalpi  daromadlarining  40%ini  ish haqi tashkil  etmoqda.  
2012  yilning  birinchi  yarmida  qishloq  joylarda  yosh  oilalarga  qoramol  sotib 
olish uchun 4,5 mlrd. so‘m imtiyozli  kreditlar  ajratildi. 
Ish  haqi  va  ijtimoiy  to‘lovlarning  ortishi  aholi  pul  daromadlari  ulushi 
ortishining  asosiy  pul  omili  bo‘ldi.  Byudjet  tashkilotlari  va  idoralari  ishchilarining 
ish  xaqlari  oshirishga,  pensiya,  ijtimoiy  to‘lovlar,  stependiyalarni  oshirishga 
qaratilgan  davlat  siyosati  va  ―Yoshlar  yili‖  maqsadli  dasturining  amalga  oshirilishi 
ish  haqining  18,0%  ga,  ijtimoiy  transfertlar  ulushining  ortishi    (40,9%  ga) 
aholining  turli  ijtimoiy  qatlamlari  orasidagi  daromad  farqining  kamayishi 
ta‘minladi
1
. 
Shu  bilan  birga,  aholi  daromadlarini  ortishini  quyidagi  rasm  dan  ham 
ko‘rishimiz  mumkin  (2.3-rasm).