Ijtimoiy madaniy faoliyat

Ritsar’  –  kurtuaz  adabiyoti.  XII-XIII  asrlarga  kelib  Frantsiya  va  boshqa  G‟arbiy  Evropa 

davlatlarida  feodallashish  jarayonini  asosan  tugallanadi.  Davlat  tepasidagi  qirol  boshqa  feodallar 

uchun  sin‟or  (syuzern)  hisoblanar  edi.  Katta  er  egalari  bo`lgan  graf,  gertsog,  episkoplar  va  o`z 

grafliklari doirasida mustaqil hukmron edilar. 

Kichikroq baronlar yirik graf va gertsoglarni sin‟or deb atashgan. Baronlarga esa kichikroq feodal 

va ritsarlar bo`ysunganlar. 

Ritsar  o`z  xo`jayiniga  sodiq,  uning  mol-mulki  va  manfaatlarini  himoya  qiluvchi  jangchi  edi. 

Dabdabali  ritsarlik  qoidalarini  yaratishda  XII-XIII  asrlarda  paydo  bo`lgan  ritsar‟  adabiyoti  muhim 

rol‟  o`ynaydi.  Biroq  ritsarlik  ideallari  real  turmush  faktlariga  zid  edi.  X  asr  boshlarida  Provans 

viloyati  alohida  davlat  edi.  Janubiy  Frantsiyadagi  ushbu  viloyat  iqtisodiy  va  ma`naviy  sohada  rivoj 

topadi. Bu erda frantsuz adabiy tilga asos solinadi. 

Dastlab  Provansda  feodal  sin‟orlari  dunyoviy  ritsar‟  madaniyatining  ifodasi  bo`lgan  Kurtuaz 

poeziyasi  dunyoga  keldi.  Provans  shoirlarini  trubadurlar  deb  atashgan.  Trubadur  frantsuzchadan 

«topmoq», «ijod etmoq» degan ma`noni anglatadi. Bu adabiyot saoroyga xos nafislik, odob-tavoze, 

xonimlarga nisbatan xushmuomalalikni talab qiladi. Ayollarni ulug‟lash  – trubadurlar ijodida asosiy 

o`rin  egallaydi.  Provans  shoirlari  muhabbat  oshiqni  yaxshi  fazilati  etib  tarbiyalaydi.,  qalbini 

poktantiradi  deb  tushuntiradi.  Ularning  fikricha,  oshiq  odam  hech  qachon  yomon  niyatlar,  yomon 

ishlarni  qilmaydi,  aksincha  hamma  vaqt  oliyhimmat  bo`lishga  intiladi.  Shoir  Arnaut  de  Maruel 

provans shoirlariga xos fikrni bayon qilib: 

“Muhabbatsiz  odam  hurmatga  sazovor  bo`la  oliaydi”  deb  yozadi.  Ishqqa  bunday  munosabatda 

bo`lish hamma provans shoirlariga xos fazilatdir.  

Provans  trubadurlarining  ishq  fazilatlari  haqidagi  fikrlari  Sharq  faylasuflarining  qarashlariga 

hamohangdir. endilikda provans trudadurlari ishqiy lirikasining mazmuni, shakli uslubi asosida Sharq 

she`riyati yotganligi haqidagi fikrlar hech kimda shubha qoldirmadi. 

Sharq va G‟arb aloqalari markazi bo`lmish Provansda shakllangan saroy she`riyatning asosiy 

mavzui mahbuba go`zalligini maqtash, oshiqning azob-uqbatlarini izhor qilishdan iborat. Ritsar 

ishqiy she`riyati keyinchalik boshqa Evropa mamlakatlari, ayniqsa Italiyada YOqimli yangi uslub va 

Olmoniyada minnezanglar she`riyati sifatida keng tarqaladi. Mahbuba qiyofasining go`zalligi ritsar 

shoirlari uchun (Sharqda ham shunday) birinchi shart edi. Ritsar muhabattida jismoniy yaqinlikka 

intilish mutloq uchramaydi.                                                         Trubadurlar she`rning shakliga, 

qofiyalanishiga ortiqcha e`tibor berar edilar.           Ikki uslub: yorqin uslub (munozara, bahs) tumanli 

uslub (kinoyali so`zlar, murakkab, mavhum iboralar.) Oddiy xalq tushuna olmaydi.                                           

Trubadurlar o`rta asr poeziyasini yangi bosqichga olib chiqdilar. Biroq ularda sun`iylik va 

shaklbozlikka (formalizm) berilish kuchli bo`lgan. Muhabbat mavzusi ritsarlik lirikasida murakkab 

sevgi qoidalarini yuzaga keltirib chiqaradi (30 ga yaqin qo`shiqchi trubadur ayollar ham bo`lgan). 

Trubadurlar  lirikasining  eng  gullagan  davri  -  XII  asr  oxirlariga  to`g‟ri  keladi.  SHu  davrda  ijod 

etgan yirik trubadurlardan biri Bernard de Ventadorndir (taxminan 1140-1195). 

---

 

24 

 

U  dastlabki  she`rlarini  o`z  sin‟orining  xotiniga,  so`ngra  Angliya  qirolichasi  elenoraga 

bag‟ishlagan  (uning  xizmatida  bo`lgan).  Uning  she`rlari  nafis  va  ohangdor.  Ventadorn  she`riyati 

sevgi ruhi bilan sug‟orilgan.   U  she`rlaridan  birida  “Qalbingda  sevgi  bo`lmasa  bu  dunyoda 

yashashni  hojati  yo`q”  –  deydi.  Xonimga:  “Men  sizni  mulkingizman”  –  deb  xitob  qiladi.  Uning 

qo`shiqlarini boshqa qo`shiqlardan farqi haqida “ Chin qalbdan chiqqan poeziyagina mening uchun 

qimmatlidir.  Lekin  bu  faqat  haqiqiy  sevgi  xukmronlik  qilgan  qalbdagina  bo`lishi  mumkin.  Mening 

butun borlig‟imda sevgi hukumron” – deydi. 

Bertran de Born esa aksincha asosan siyosiy mavzuda ijod qilgan. (taxminan 1140-1215 yillar). U 

o`zining  sirventalari  bilan  mashxur  bo`lib,  ularda  tajavuzkorlik,  jang  lavhalari,  ritsarlar  urushlarini 

tasvirlagan. U qishda bahorni qumsaydi, chunki bahor sevgi fasligina emas, balki harbiy erishlar fasli 

hamdir. 

 

Uning  poeziyasida  kurtuazcha  nafis  tuyg‟ular  zo`ravonlikka  asoslangan  eski,  dag‟al  ritsar‟ 

ideallari bilan qo`shilib ketadi. SHuning uchun u oddiy xalqni “surbet”, “yalqov” deb atab, ularni 

iskanjada saqlashni targ‟ib etadi. 

U keyinchalik o`z otasiga qarshi bosh ko`targan shahzoda Genrixni qo`llab quvatlaydi. (Go`yoki 

de Born ota-bolani urushtirib qo`ygan degan gaplar tarqalgan. Shuning uchun bo`lsa kerak, Gyote de 

Bornni “Faust” asarida do`zaxda tasvirlaydi). 

Shahzoda  Genrix  bezgak  kasali  bilan  og‟rib  vafot  etadi.  Born  unga  bag‟ishlangan  mashxur 

marsiyalarini yozadi.   U bir qancha sevgi qo`shiqlari ham ijod qilgan. 

XIII asr – provans lirikasining so`nish davridir. CHunki bu davrda yangi shahar adabiyoti paydo 

bo`ldi.  SHu  bilan  birga,  1209  yilda  shimolliklar  Simon  de  Monfor  boshchiligida  janubga  xujum 

qildilar  (20  yillik  urush)  va  g‟alaba  qozongan.  Trubadurlarning  ko`pchiligi  qo`shni  Italiya,  Piriney 

yarim oroli, hatto Germaniyaga o`tib ketadi.