Ijtimoiy mahsulotlarni ishlab chiqarish

2. Institutsional siyosat - huquqiy va institutsional tuzilmalarni yaratish va ularning faoliyatini ta'minlashga qaratilgan tartib siyosati. Institutsional siyosatning pirovard maqsadi ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlikni ta’minlashdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun institutsional siyosat quyidagi yo'nalishlarni o'z ichiga oladi:

• 
  mulk huquqi va shartnoma qoidalarini belgilash;
  
• 
  aholi ta'limi, axborot va bilimlarni yaratish va tarqatish sohasidagi siyosat
  
• 
  bozordagi muvaffaqiyatsizliklarni yumshatish, shu jumladan monopoliyaga qarshi siyosat, o'rta va kichik biznesga yordam berish, soliq qonunlari, bankrotlik to'g'risidagi qonunlar va boshqalar;
  
• 
  davlatning kamchiliklarini yumshatish, shu jumladan davlat hokimiyati tuzilmasidagi o'zgarishlar, davlat xizmati to'g'risidagi qonunlar, qaror qabul qiluvchilarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimi va boshqalar;
  
• 
  makroiqtisodiy prognozlash va indikativ rejalashtirish;
  
• 
  iqtisodiy xavfsizlik masalalarini hisobga olgan holda ichki barqarorlikni ta'minlash, shu jumladan fiskal va pul konstitutsiyasini shakllantirish va ochiq iqtisodiyot institutlarini shakllantirish;
  
• 
  ijtimoiy evolyutsiyaning harakatlantiruvchi kuchlari sifatida xulq-atvor va imtiyozlar motivlarining yangi tizimini tashkil etuvchi madaniyat institutlarini yaratish.
  

Shunday qilib, institutsional siyosat - davlat tomonidan yangilarini shakllantirish, eskilarini yo'q qilish va mavjud mulk, mehnat, moliyaviy, ijtimoiy va boshqa iqtisodiy institutlarni o'zgartirish bo'yicha ko'riladigan chora-tadbirlar (ijtimoiy tuzilmaning tuzilishini, iqtisodiy hayotni tashkil etish va tartibga solish shakllari tavsiflovchi iqtisodiy elementlar) xisoblanadi. Iqtisodiy institutlarning o'zgarishi iqtisodiy islohotlar jarayonida, masalan, markazlashgan iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida sodir bo'ladi.
3. Pul - kredit siyosatini amalga oshirishning muhim vositalardan biri — bu hisob stavkasi siyosatidir. Hisob stavkasi yoki qayta moliyalash stavkasi deb Markaziy bank tomonidan tijorat banklariga beriladigan ssudaning foiz stavkasi tushuniladi.
Amaliyotda, davlatlar hisob stavkasi siyosatini ochiq bozordagi operatsiyalar siyosati bilan muvofiqlashtirilgan holda olib borishga harakat qiladilar.
Pul-kredit siyosatini yuritish vositalaridan yana biri — bu, majburiy bank zaxira me’yorini o’zgartirish siyosatidir. Majburiy zaxiralar — bu, kredit maqsadlari uchun ishlatilmaydigan bank omonatlarining bir qismidir. Ular mijozlar tomonidan o’z omonatlarini talab qilib olganda zarur bo’ladi. Zaxira normasi ikki asosiy funktsiyani bajaradi: bank likvidligini joriy tartibga solish uchun sharoit yaratadi va kredit emissiyasini cheklaydi. Markaziy bank tijorat banklari Markaziy bankda ushlab turishga majbur bo’lgan zaxiralarning eng quyi normasini o’rnatadi va shu vosita yordamida ular kreditlash qobiliyatiga, imkoniyatiga ta’sir etadi. Bu me’yor qanchalik yuqori bo’lsa, ortiqcha zaxiralar shunchalik kam va tijorat banklarining kredit berish yo’li bilan «pullarni barpo etish» qobiliyati past bo’ladi.
Pul kredit siyosati vositalari albatta alohida-aloxida ishlatilishi shart emas. Aksincha ko’pincha bir necha vosita birdaniga qo’llanilishi, ya’ni kompleks siyosat o’tkazish amaliyotda tez-tez uchrab turadi.
Davlat tomonidan amalga oshiriladigan pul-kredit siyosati YaIM, bandlik va baholar darajasiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Faraz qilamizki, iqtisodiyotda ishlab chiqarish qisqarmoqda va ishsizlar soni ortib bormoqda. Bunday sharoitda davlat Markaziy bank orqali pul taklifini biz yuqorida ko’rib chiqqan vositalar yordamida oshirishga harakat qiladi. Natijada pul taklifi o’sadi, foiz stavkasi esa kamayadi. Bu esa investitsiyalarga bo’lgan talabni oshiradi va o’z navbatida, YaIM miqdorining ko’payishiga olib keladi. Bu bilan davlat ma’lum davrda o’z maqsadiga erishadi, ishlab chiqarishning orqaga ketishi to’xtaydi, ishsizlar soni kamayadi, jamiyatning daromadlari esa oshadi.
Pul-kredit siyosatining oqibati to’g’risida gapirganda, bu siyosatning qisqa muddatli va uzoq muddatli oqibatlarini farqlash kerak. Agarda qiska muddatli davrda davlat pul taklifini oshirgan va buning natijasida YaIM miqdori o’sishini rag’batlantirgan hamda ma’lum darajada samaradorlikka erishgan bo’lsa, uzoq muddatli davrda esa bu choralarning samaradorligi pasayishi mumkin.
4. Agrar siyosatning asosiy vazifasi - agrar sohadagi jarayon va qarashlarni aks ettiribgina qolmasdan, balki kishilarning shu sohadagi qarashlari, jarayonlari va qonunlari tizimidagi faoliyatini ochib berishdir. Uning vazifalariga quyidagilar kiradi: • mamlakat aholisini iqtisodiy asoslangan baholardagi sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash; • qishloq xo’jaligining umumiy daromad yaratish sohasidagi ishtirokini ta’minlash, agrar sektorni rivojlantirish; • agrar tashqi savdo siyosatini olib borish, qishloq xo’jaligi infratuzilmasini yaratish; • atrof-muhitni muhofaza qilish muammolarini hal qilish. Agrar siyosatning tamoyillarini ko’rib chiqib uning muhim oziq-ovqat, qishloq xo’jaligi, agrosanoat va tashqi savdo jihatlariga, shuningdek uni tavsiflovchi ko’rsatkichlariga e’tiborni qaratish lozim: Oziq-ovqat jihati tamoyillar tahlilining muqaddimasi bo’lib, agrar siyosat maqsadi-oziqovqat xavfsizligining miqdoriy ifodasi sifatida xizmat qiladi. Shu bilan bir qatorda ichki bozorda oziq- ovqat mahsulotlariga talabning fiziologik va to’lovga qodir chegaralarini aniqlaydi, shuning uchun iste’molning fiziologik me’yorlari, iste’molning mavjud tarkibi, mamlakatni shu jumladan ichki ishlab chiqarish hisobiga oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlanishi ko’rsatkichlari bilan tavsiflanadi. Qishloq xo’jaligi jihati oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishning haqiqiy holatini tavsiflaydi, oziq-ovqat mahsulotlarini olishda agrar salohiyatni aniqlaydi. U qishloq xo’jaligi samaradorligi ko’rsatkichlarini o’z ichiga oladi: (yer hosildorligi, mehnat unumdorligi, chorva mollari mahsuldorligi, ozuqa qoplanganligi, ishlab chiqarish samaradorligi, mehnatga haq, qishloq xo’jaligia dotasiyalar, fond qaytimi va boshqa omillar).

5. Innovatsion strategiya deganda uzoq muddatli prognozlash, tashqi va ichki omillarni solishtirish, resurslar cheklovlarini hisobga olgan holda texnik va texnologik rivojlanishning eng samarali yo‘nalishlari va yo‘llarini tanlash tushunilishi mumkin. Innovatsion strategiyani shakllantirish va amalga oshirish butun milliy iqtisodiyot, uning hududlari va korxonalari iqtisodiy o'sishining eng muhim shartidir. Bugungi kunga kelib, bir nechta asosiy strategiyalar ma'lum: kengayish, qarz olish, transfer.