Ijtimoiy muammolarni hal qilishda moliyaning roli

Aholi jon boshiga real umumiy daromadlar²

Davlat aholining real daromadlari va bandligini oshirishga, fuqarolarning jamg‘armalari va mulkining o‘sishiga, uy-joy bozorini rivojlantirishga hissa qo‘shishi kerak. Uning bevosita mas’uliyati sohasida - fuqarolarning sifatli va arzon uy-joy, ta’lim xizmatlari, sog‘liqni saqlash, madaniy va ma’naviy taraqqiyot, axborot, bo‘sh vaqtni o‘tkazishga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish, qonun bilan belgilangan barcha ijtimoiy kafolatlarni, shu jumladan pensiya va ijtimoiy ta’minotni so‘zsiz amalga oshirish, davlat yordamiga muhtoj fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish zarurdir. Bu muammolarni amalga oshirishni ta’minlovchi asosiy moliyaviy vositalar quyidagilardir: soliq tizimi, davlat iste’mol fondlari, xayriya va shunga o‘xshash ijtimoiy fondlar hisoblanadi.
Moliya-bu turli sub'ektlarning moliyaviy resurslarini shakllantirish, taqsimlash, sarflash jarayonida yuzaga keladigan barcha iqtisodiy munosabatlar majmui, ulardan biri davlatdir. Shunday qilib, moliya davlat tuzilishini shakllantirishning eng muhim tarkibiy qismi rolini o‘ynaydi
Xususiyatlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri moliyaviy munosabatlarning har xil turlarini ajratishda, masalan, davlat, korporativ yoki shaxsiy moliyani ajratishda paydo bo‘ladi. Masalan, davlat moliya doirasida mamlakatning moliyaviy resurslarini to‘plash va sarflashni, to‘lov balansini ta’minlash usullarini, monitoring usullarini o‘z ichiga olgan jarayonlar va mexanizmlar qamrab olinadi.
Hozirgi vaqtda ijtimoiy sohani takomillashtirishning moliya bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan to‘rtta asosiy yo‘nalishi mavjud³:

• 
  shaxsning vakolatlari, vakolatlari va mas’uliyat sohalarini farqlash va taqsimlash;
  
• 
  boshqaruv organlarining eng samarali o‘zaro hamkorligini ta’minlash; taqsimlovchi va direktiv boshqaruv turidan tartibga soluvchi boshqaruv turiga o‘tish;
  
• 
  faoliyatning yakuniy natijalari uchun mas’uliyatni bir vaqtning o‘zida oshirish bilan institutlarning avtonomligi tamoyillarini ishlab chiqish;
  
• 
  boshqaruvning jamoat va davlat shakllarini rivojlantirish.
  

Demak, maqbul turmush darajasini ta’minlash faqat moliya ishtirokida amalga oshirish mumkin, bu fuqarolarning turmush darajasi YAIMni taqsimlash va qayta taqsimlash natijasida hosil bo‘lgan real pul daromadlarini ko‘p jihatdan aniqlab berishi bilan bog‘liq. Ular asosiy mehnat daromadlari bilan bir qatorda ma’lum miqdordagi moliyaviy nafaqalar va ajratmalarni ham o‘z ichiga oladi.
Aholining daromadlari darajasini moliyaviy tartibga solishning ustuvor vazifalari qatoriga quyidagilar kiradi:

• 
  aholi turmush darajasini bir xilda oshirishni ta’minlash;
  
• 
  barcha toifalarga nisbatan ijtimoiy adolatni ta’minlash;
  
• 
  shaxslar o‘rtasida mehnat faolligini rag‘batlantirish.
  

Bozor munosabatlari yuqori darajada rivojlangan jamiyatda ijtimoiy himoya sohasidagi asosiy funksiya davlat zimmasiga yuklangan, chunki aynan aynan ijtimoiy siyosat va ijtimoiy ishning asosiy sub’ekti bo‘lib chiqadi. Ijtimoiy kafolatlar amaldagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlarini amalga oshirishga qaratilgan uzoq muddatli harakat mexanizmidir. Davlat ijtimoiy kafolatlarining asosi eng kam ijtimoiy standartlar bo‘lishi kerak, bu faqat moliya orqali ta’minlanishi mumkin.
Bugungi kunga qadar shahar va mahalliy byudjetlar tizimida minimal ijtimoiy standartlarni ta’minlash uchun yetarli miqdordagi usullar mavjud emas. Ushbu muammoni hal qilish faqat moliya yordamida amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy dasturlar asosida xizmatlar uchun pul o‘tkazmalari yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘lov tizimidan foydalanish mumkin.
Bozor munosabatlari yuqori darajada rivojlangan jamiyatda
ijtimoiy himoya sohasidagi asosiy funktsionallik davlatga yuklatilgan, chunki u
ijtimoiy siyosat va ijtimoiy ishning asosiy sub'ekti bo‘lib xizmat qiladi. Ijtimoiy kafolatlar - bu fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlarini amalga oshirishga qaratilgan amaldagi qonunchilikda nazarda tutilgan uzoq muddatli harakatlar mexanizmi. Davlat ijtimoiy kafolatlarining asosi minimal ijtimoiy standartlar bo‘lishi kerak, bu faqat moliya hisobidan ta’minlanishi mumkin.


Xulosa
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida ijtimoiy sohadagi kamchiliklarni hal qilish dolzarb muammolardan bo‘lib hisoblanmoqada va bu sohada asosiy dastak moliya tizimi hisoblanadi. Bugungi kunda shahar va mahalliy byudjetlar tizimida minimal ijtimoiy standartlarni ta’minlash uchun yetarli usullar mavjud emas. Ushbu muammoni hal qilish transfertlar tizimidan foydalanish yoki davlat jtimoiy dasturlar asosida xizmatlar uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘lov orqali amalga oshiriladi, ularni amalga oshirish faqat moliya yordamida amalga oshiriladi.
Ushbu maqsadga erishish mamlakat moliya tizimining ushbu ta’sirga ega bo‘lgan parametrlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga ta’sirini, moliyaviy regulyatorlarning ushbu parametrlarga ta’sir qilish qobiliyatini, shuningdek, davlatining moliyaviy siyosatini o‘rganishni o‘z ichiga oladi. Jahon moliya tizimida moliyaviy siyosatning an'anaviy tutqichlari ko‘proq iqtisodiyotning moliyaviy bo‘lmagan regulyatorlari qo‘lida. Davlatning mamlakatning barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashdagi muvaffaqiyati, shu jumladan, moliya tizimining ushbu rivojlanish uchun qulay bo‘lgan parametrlarini shakllantirish ko‘p jihatdan uning iqtisodiyotning real sektori sohasidagi siyosatiga bog‘liq. Davlatning moliya sohasidagi vazifalari, eng avvalo, moliyaviy xizmatlar sifatini oshirish va moliya sektori tashkilotlari faoliyati samaradorligini oshirishdan iborat. Moliyaviy tizimdan ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal qilishda foydalanishga kelsak, u bir-birini to‘ldiruvchi bo‘lishi kerak. Demak, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish muammolarini, jumladan, moliya tizimining o‘zi muammolarini hal etish, asosan, iqtisodiyotning real sektori sohasidagi davlat siyosatiga bog‘liq.