Ijtimoiy va iqtisodiy fanlar

3. Kichik korxonalar faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona va tashkilotlar faoliyat yuritishlarini mablag' bilan ta’minlash iqtisodiy muammolardan biri bo4ib, katta tavakkalchilikni talab etadi. Sarflangan mablag larni qaytarish, qoplash muddati qanchalik uzoq bo'lsa, bu xavf darajasi ham shunchalik oshib boradi. Chunki, bu muddat ichida bozor kon’yunkturasi ham, narx-navolar ham, ish haqi to'lovlari ham sezilarli oshib boradi. Shuning uchun, iqtisodiyot barqaror bo'lmagan sharoitlarda (ayniqsa, bu holat nafaqat ayrim tovar bozori, balki butun mamlakatga xos bo'lsa) xarajatlari tezroq qoplanadigan samarali loyihalarga mablag' sarflash maqsadgamuvofiqdir.
Bunday yondashuv fan-texnika taraqqiyotining sur’ati eng yuqori bo'lgan va yangi texnologiya yoki mahsulotlarning kirib kelishi oldingi investitsiyalarni tezda qadrsizlantirib yuborishi mumkin bo'lgan tarmoqlar uchun juda muhimdir. Bundan tashqari, pulni oluvchi yetarli obro'ga ega bo'lmasa va mablag' egasi uzoq muddatga unga pulni ishonishni xohlamasa ham mablag ning o'zini qoplash muddatiga qarab ish ko'riladi.
Misol tariqasida, «Jahongir» kichik korxonasining mablag' bilan ta’minlanish va uni o'zlashtirish tartibini ко'rib chiqamiz. Korxona ixtiyorida o'zlashtirish uchun 120 ming so'mlik xomashyo resurslari va tayyor mahsulotlar mavjud. Mazkur resurslardan foydalanish natijasida korxona 35 ming so'm daromad olishni ko'zda tutmoqda. Shu asnoda korxona rivojlanish fondidan ajratilgan pullar va bankdan olingan kreditlarni 4 yildan kechiktirmasdan qaytarishi rejalashtirilgan. Xo'sh, ushbu loyiha talabni qondira oladimi?
Buning uchun quyidagi hisob-kitoblarni amalga oshiramiz. Korxona xarajatlarini qoplash muddati quyidagi formula orqali hisoblanadi:
Mazkur hisob-kitobdan ko'rinadiki, hisoblab chiqilgan xarajatlarning qoplanish muddati belgilangan muddatdan ancha kam (8 oyga). Demak, investitsiya ajratishning ushbu varianti qulaydir.
Ammo amalda pul daromadlari har yili har xil bo'ladi. Odatda, ular ish boshida kamroq bo'lib, keyinchalik o'sib borishi mumkin (agar loyiha biror-bir aniq maqsadni ko'zlagan bo'lsa va ishlab chiqaradigan mahsulot xaridorgir bo'lsa). Bunday holatda xarajatlarni qoplash muddati ancha boshqachaboMadi.
Faraz qilaylik, investitsiya miqdori misolimizdagi kabi bo'lib, yillar bo'yicha ko'zda tutiladigan tushumlar quyidagicha bo'lsin:
birinchiyilda25mingso'm;
ikkinchiyilda35mingso'm;
uchinchiyilda48mingso'm;
to'rtinchiyilda54mingso'm.
Bulardan ko'rinadiki, 3 yilda daromadlar hajmi 108 ming so'mni tashkil etadi. Demak, investitsiyaning to'liq qoplanishi uchun to'rtinchi yili davomida atigi 12 ming so'm talab etiladi. Bu summani to'rtinchi yilda ko'zda tutilgan daromadlar summasi (54 ming so'm) ga teng bo'lib, shu yil uchun xarajatlarning qoplanish muddati 0,22 yilga ega bo'lamiz. Shunday qilib, xarajatlarni qoplash muddati 3,22 yilni (3,0 + 0,22) tashkil etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar va saytlar
1. http://www.lex.uz
2. http://mitc.uz
3. https://tuit.uz/meyoriy-huquqiy-xujjatlar
4. Kommunikatsiya texnologiyalari fanidan ma’ruza matnlari