Ijtimoiy xulq-atvor va shaxsning sotsializatsiyasi qisqacha. Shaxsning ijtimoiylashuvi, uning mexanizmlari. Asosiy ijtimoiy jarayonlar va inson xatti-harakati. Shaxsning ijtimoiylashuvida madaniyatning roli

Ijtimoiy shaxs nima?
Agar inson shaxs sifatida tug'ilgan bo'lsa, u darhol maqomga ega bo'ladi ijtimoiy shaxs. Ijtimoiy shaxs nima? Bu tug'ilishdan boshlab o'zining yashashi va rivojlanishi uchun boshqa shaxslar bilan aloqaga muhtoj bo'lgan shaxs.

Hayvon go'daklaridan farqli o'laroq, odam bolasi tug'ilgandanoq o'zini o'zi g'amxo'rlik qila olmaydi. Birinchi kunlardan boshlab unga g'amxo'rlik va o'z-o'zini parvarish qilish kerak. Bundan tashqari, ko'nikmalar va zarur ijtimoiy fazilatlarni rivojlantirish uzoq vaqt davomida amalga oshiriladi. Agar yosh hayvonlarni o'rgatish bir necha oydan bir yilgacha davom etsa, u holda shaxsning mustaqil va mustaqil shaxs sifatida shakllanishi 18 yoshdan 25 yilgacha davom etadi.
Shaxsga unga g'amxo'rlik qiladigan va u shaxs bo'lishi mumkin bo'lgan jamiyat kerak. Jamiyatning o'zi ham shaxsga muhtoj, chunki usiz u mavjud bo'lolmaydi.
Inson shaxs sifatida tug'iladi. U ulg'ayib, ulg'aygan sari shaxsga aylanadi. Avvaliga odam o'z xohish-istaklari va ehtiyojlari haqida mimika va imo-ishoralar bilan gapiradi. Biroq, sotsializatsiyaning asosiy mezoni bo'lgan nutqni o'rgatish jarayonida og'zaki belgilar birinchi o'ringa chiqadi. Inson o'zining og'zaki nutqini va his-tuyg'ularining to'liq namoyon bo'lishini to'ldirish uchun og'zaki bo'lmagan imo-ishoralar va mimikalardan foydalanishda davom etadi.

Ijtimoiylashuv jarayoni qanchalik tez boshlansa, ya'ni butun jamiyatning qonunlari, qoidalari va hayotiga moslashish, shaxsning rivojlanishi va moslashuvi shunchalik tez sodir bo'ladi. Bola quyidagi yo'llar bilan o'rganadi:

• 
  Mustahkamlash. Jazo yoki rag'batlantirish orqali ota-onalar bolaga qaysi xatti-harakatlar yaxshi va qaysi biri yomon ekanligini ko'rsatadi.
  
• 
  Shartli reflekslarning rivojlanishi. Har bir inson o'z xatti-harakati uchun rag'batlansa, "trening" ga duchor bo'ladi ( shartli refleks qat'iy) yoki jazo. Odatlar shunday shakllanadi.
  
• 
  kuzatish va takrorlash. Boshqacha qilib aytganda, bola kattalarning xatti-harakatlarini kuzatadi va ularni nusxalaydi, asrab oladi, taqlid qiladi. Bu erda ko'pincha turli xil rolli o'yinlardan foydalaniladi, bu erda bola kattalarda kuzatgan xatti-harakatlarini mashq qiladi, kuchaytiradi yoki o'zgartiradi. Shunday qilib, foydali va samarali, bolaning fikriga ko'ra, ko'nikmalar mustahkamlanadi.
  

Har bir shaxs tug'ilgandanoq ma'lum muhitda bo'lib, uning shaxsiyatining shakllanishiga ham ta'sir qiladi:

1. 
   Birinchi institut - bu oila. Bu erda bola himoya, sevgi, yordam oladi. Uning hayotiy ehtiyojlari ham qondiriladi. Bundan tashqari, aynan oila birinchi ijtimoiylashuv ko'nikmalarini beradi: qanday muloqot qilish, o'zini tutish kerak? Bu erda bola o'zini ma'lum bir jinsga bog'laydi, jinsiy rollarni o'rganadi. Oilada stereotiplar, komplekslar, qo'rquvlar, qadriyatlar va boshqalar shakllanadi.
   
2. 
   Ikkinchi muassasa - bolalar bog'chasi yoki maktab. Aynan shu erda shaxsga ulardan biri sifatida qaraladi. Bu erda eng yaxshi yoki eng yomoni yo'q. Shaxs uning qobiliyati va malakasiga qarab baholanadi. U muvaffaqiyatsizlik va muvaffaqiyatlarga duch keladi. Aynan maktab bolaning o'zini o'zi qadrlashini shakllantiradi.
   
3. 
   Tengdoshlar uchinchi institutga aylanadi. O'smirlik davrida ular oila va maktabni siqib chiqaradilar. Agar oilada va maktabda hamma narsa ierarxiya asosida qurilgan bo'lsa, tengdoshlar o'rtasida muloqot teng asosda amalga oshiriladi. Bu erda ijtimoiy ko'nikmalar takrorlanadi va mustahkamlanadi. Bola jamiyatga moslasha boshlaydi. U qaror qabul qila boshlaydi. ziddiyatli vaziyatlar ularning kuchli va zaif tomonlarini bilib oladi. Tengdoshlar orasida bola o'z qadriyatlarini va hayotga bo'lgan nuqtai nazarini o'zgartirishi mumkin. U o'zining noyob fazilatlari bilan ajralib turadigan jamiyatning a'zosiga aylanadi.
   
4. 
   Ommaviy axborot vositalari oxirgi institutdir. Shuningdek, u har bir shaxsga o'z qarashlari va qadriyatlari bilan ta'sir qiladi, u qabul qilishi yoki qabul qilmasligi mumkin.
   

Shaxsning rivojlanishi bilan institutlar o'zlarining qadriyatlariga, qarashlariga, vaziyatni hal qilish usullariga zid bo'lishi mumkin. Bola boshqa narsani saqlab qolish uchun bir narsadan voz kechish zarurati bilan duch keladi. Qarama-qarshiliklar paydo bo'lganda, u o'z qarashlarini va qadriyatlarini qayta ko'rib chiqishni boshlaydi, o'z to'plamini shakllantiradi.
Insonning tashqi muhitdagi yoki uning tanasi ichidagi o'zgarishlarga reaktsiyasi - bu shaxsning xatti-harakati. Bu ongli va ongsiz bo'lishi mumkin. U doimo rivojlanadi va tashqi ko'rinishda namoyon bo'ladi (in tashqi muhit). U jismoniy tananing faol harakatlari va nutqni tartibga solishni o'z ichiga oladi. Bu, albatta, maqsadga muvofiqdir, ya'ni insonning boshida "men nimani xohlayman?" Degan savolga javob, keyin esa "men bunga qanday erishishim mumkin?" Harakat tanlovi mavjud.

Barcha harakatlar quyidagilarga asoslanadi:

1. 
   Maqsadlar. Inson har doim o'z ehtiyojlarini qondirishga intiladi, ayniqsa ular uzoq vaqt davomida amalga oshirilmagan bo'lsa.
   
2. 
   Motivlar. Rag'batlantirilmagan xatti-harakatlar yo'q. Ba'zida odam buni sezmasligi mumkin.
   

Alohida-alohida, virtual dunyoda odamlar o'rtasidagi muloqot jarayonida amalga oshiriladigan teatr xatti-harakati ko'rib chiqiladi. Internetning paydo bo'lishi bilan u etakchi o'rinni egallay boshladi. Xulq-atvorning teatralligi tabiiy harakatlar illyuziyasi sifatida tushuniladi.
Shaxsning xulq-atvorining xususiyatlari quyidagilardan iborat:

• 
  O'z-o'zini nazorat qilish (o'zboshimchalik).
  
• 
  sur'at yoki dinamizm.
  
• 
  Hissiy ifoda.
  
• 
  Moslashuvchanlik (atrof-muhit sharoitlariga qarab xatti-harakatni o'zgartirish).
  
• 
  Faoliyat darajasi.
  
• 
  Ogohlik (odamning o'z harakatlarini tushunishi).