Ikromova mohira nizomovna

Ikromova Mohira

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI

SAMARQAND VILOYATI XALQ TA’LIMI XODIMLARINI QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH HUDUDIY MARKAZI
IKROMOVA MOHIRA NIZOMOVNA

“Ta’limni texnologiyalashtirishning ilmiy uslubiy aoslari”

mavzusidagi
MALAKA ISHI
Yo‘nalish (guruh) O’quv tarbiyaviy ishlar bo’yicha direktor

o’rinbosari

Tinglovchining ish joyi Urgut tumani 86-maktab

Kafedra mudiri _____________ Fayzullayeva G

^Imzo

Malaka ishi rahbari (taqrizchi) _____________ Usanov Sh.

^Imzo

Tinglovchi _____________ M.Ikromova

^Imzo

Samarqand – 2020-yil, avgust

MUNDARIJA

Kirish ..……………………………………………………………………..	3
Asosiy qism
1. ................……………………………………………………………….…	??
2. .....………...………………………………………………….…………...	??
3. ............…………………………………………………………………….	??
4. ...............………………………………………………………………….	??
Xulova va tavsiyalar.....…………………………………………………..	??
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati …….......………………………..	??
Ilovalar.......................................................................................................... Tinglovchining malaka oshirish davrida o‘z-o‘zini rivojlantirishi va mustaqil bilim orttirishi bo‘yicha bajarilgan ishlari:	??
Tinglovchining malaka oshirish kursi davrida o‘qigan kamida bitta badiiy adabiyotning qisqacha mazmuni (hajmi kamida 2 betdan iborat annotatsiya (yoki Esse)…………………………………………………………………….	??
Tinglovchining o‘z kasbiy mahoratini uzluksiz oshirib borishga qaratilgan “Yo‘l xaritasi” (3 yillik)......................................................................................	??
Taqdimot slaydlari…………………………………………………………..	??
Mustaqil ta’lim: 1. Rivojlangan mamlakatlar ta’lim tizim............................................................	??
2. Zamonaviy innovatsion dars ishlanmasi.......................................................	??
3. AKT dasturlari asosida dars taqsimoti, dars jadvali, oylik maosh tabeli va malaka oshirish jadvalini tuzish metodikasi.........................................................	??

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi Keyingi yillarda respublikamizda pedagogik amaliyotga yangi usul va vositalar jadal tadbiq etilmoqda. An’anaviy ta’lim shakli va usullari o’rnini yangi ta’lim texnologiyalari egallamoqda. Bunday ta’limiy texnologiya jarayonini loyihalashtirish va rejalashtirishni faqat yangi ta’lim texnologiyaga oid bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’lgan o’quvchigna bajara olish mumkin. Shuni hisobga olib dastlab oliy o’quv yurtlari professor o’qituvchilari, so’ngra akademik litsey va kasb -hunar kollejlarining o’qituvchilari tarkibi uchun ,,Innovatsion ta’limiy texnologiyalarni o’quv jarayonlariga qo’llash” mavzudagi maxsus seminar trening va malaka oshirish kurslari tashkil etili b, ularga yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini dars jarayoniga qo’llash to’g’risidagi bilim, ko’nikma va malakalar o’ rganildi. So’ngra barcha fanlarni yangi pedagogik texnologiyalar asosida o’qitish yuzasidan uslubiy majmualarni ishlab chiqish jarayoni boshlandi.

" Ta’lim to‘g‘risida» gi qonunda ta’lim muassasalarining moddiy texnika va axborot bazasin mustaxkamlash davom ettiriladi , o‘quv - tarbiya jarayoni yuqori sifatli o‘quv adabiyotlari va ilg’or pedagogik texnalogiyalar bilan ta’minlanadi " deyilgan . Shunday ekan , pedagogik texnologiya nima? va u an’anaviy ukitish metodlaridan nimasi bilan farklanadi ? Keyingi yillarda matbuotda, kuplab i lmiy anjuman va yigilishlarda, eng muximi rasmiy xujjatlarda" yangi pedagogik texnologiya", " ilgor pedagogik texnologiya", " an’anaviy pedagogic texnologiya", « innovatsion texnologiya» tushunchalari kuprok, tez - tez foydalanilmokda. Lekin " pedagog ik texnologiya" juda xam ommalashgan , pedagogik adabiyotlarda odatiy tushunchalar katoriga kiritilgan emas, shuning uchun bu tushunchaga ta’rif xam turlicha berilmokda yoki talkin etilmokda. Jumladan , Pedagogik texnologiya ukituvchi tomonidan ukitish vositalari yordamida o’quvchilarga ta’sir kursatish va bu faoliyat maxsuli sifatida ularga oldindan belgilab olingan , shaxs sifatlarini shakillantirish jarayoni deb ta’riflasak buladi . V. Fevelov ta’rificha " ma’lum ta’lim boskichida bitiruvchi shaxsi modeli asosida ukuv shaxsini shakillantirish , rivojlantirish va tayyorlovchi kompleks uzaro boglik va uzaro ta’sir etuvchi blok va tizimlar pedagogik texnologiya deyladi . Bularning xammasidan xam eng dikkatga sazovori YuNESKO bergan ta’rif e’tiborga loyik.

" Pedagogik texnika" - bu ta’lim shakillarini optimallashtirish vazifalarini uz oldiga kuygan , texnik va inson imkoniyatlarini va ularning boglikli klarni xisobga olgan xolda butun ukitish va uzlashtirish jarayonini yaratish , kullash va belgilash tizimi usullaridir.

Ushbu ta’rifda eng muximi , bu " Tizimli usul " kolganlari pedagogik texnologiyani tizim sifatida xarakterlab beradi xolos. Ta’limga boshkacha yondashuvlardan farkli ularok tizimli yondashuv pedagogik texnologiyani eng asosiy , belgisi yoki xususiyati xisoblanadi Uktish maksadlari , uning mazmuni ukitish va ta’lim metodlarini , natijal arini nazorat va baxolashni uzaro bogliklikda loyixalash - an’anaviy ukuv jarayonida mana shular yetishmaydi . Masalan: Kupincha ukitish , ta’lim jarayoni belgilayotgan axborotlarni eslab kolishdan iborat xalos, va xolanki ta’lim jarayoni shaxsn i keyingi , mustakil bilish faoliyatini tashkil kilish bajarish va kasbiy muammolarni yechishga karatilgan bulmogi zarur. Pedagogik texnologya juda kuplab, utishi pedagoglarning orzu - umidlariga mos keladi . Didaktikani asoslashda Ya.A. Komenskiy XVII asrdayok ta’limni shunday umumiy tartibni topishga xarakat kilganki uning natijasida " vakt", predmetlar, va metodlar ustalik bilan moxirona taksimlansin .


Asosiy qism:

1. Ta’limni texnologiyalashtirish sohasidagi asosiy tushunchalar va atamalar
YUNESKO tomonidan tan olingan pedagogik texnologiya oqimi 30-yillarda

AQSh da paydo bo’lgan va 70-80 yillarda barcha rivo jlangan mamlakatlarni

qamrab oldi. Ta’lim nazariyasi va amaliyotda o’quv jarayoniga texnologik

xususiyatni berish uchun 50-yillarda birinchi urinishlar qilib ko’rlgan. Ular o’z ifodasini an’anaviy o’qitish uchun mo’ljallangan majmuali texnik vositalarning yaratilishida namoyon qiladi.

Hozirgi vaqtda „pedagogik texnologiya’’ ta’lim berishning texnik vositalari yoki kompyuterdan foydalanish soxasidagi tadqiqotlardek qaralmay, balki u ta’limiy samaradorlikni oshiruvchi omillarni tahlil qilish yo’li va materiallarni tuzish hamda qo’llash, shuningdek qo’llanilayotgan usullarni baholash orqali ta’lim jarayoni tamoillarini aniqlash va eng ma’qul yo’llarini ishlab chiqish maqsadidagi tadqiqotdir. Pedagogik amaliyotda yangi usul va vositalarni jadal tadbiq etilayotganini kuzatish mumkin. Biroq ba’zi ta’lim shakli va foal usullari o’rniga bo’linmas ta’limiy texnologiyalar zarur. Lekin ta’limiy texnologiya jarayonini loyihalashtirish va rejalashtirishni, faqat texnologik bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’lgan o’qituvchi bajara olishi mumkin. Texnologik bilimlar tizimi quyidagi tashkil etuvchilardan iborat.

1 Tushunchaga oid qism-texnologiyalashtirishning murakkabroq bo’lgan toifa va qoidalarni o’rganishga oid qismi.

2. Ta’lim texnologiyasining tarkibiy qismi va harakatlanuvchi tuzilma-ta’lim jarayonini bashoratlash va loyxalashtirish asosi to’g’risidagi tushuncha:

3. Ta’limiy texnologiyalarining konseptual asoslari -har qanday ta’lim texnologiyasi negiziga pedagogik va psixologik fanlar yutug’ida ifodalangan pedagogik g’oya asos bo’ladi:

4. Maqsadni belgilash- pedagogik vazifalar aniqlangan bo’lsa va o’quv faoliyatining yakuniy natijalari bir ma’noda foydalangan bo’lsa, boshlanish shartlari ma’lum bo’lsa, ta’lim jarayonini loyihalashtirish mumkin;

5. Ta’lim berish modeli-maqbul yo’l (usul va shakl)lar va vos italar yig’indisi mavjud sharoitlar va belgilangan vaqtda obyektning boshlang’ich holatini o’zgartirish bo’yicha ko’zlanayotgan natijalarga erishish kafolati.

6. Boshqaruvning yo’l va vositalar yig’indisi-bashoratlash, loyihalashtirish,

rejalashtirish, tashkillashtiri sh, nazorat va baholash, shuningdek tezkor o’zgartirish to’g’risida boshqaruv xulosasini qabul qilish maqsadida ta’lim jarayonini uzluksiz va muntazam kuzatish monitoring.

Ta’lim berishni texnologiyalashtirish asosini o’rganishni boshlashdan avval, quyidagi maslahat va tavsiyalarga e’tibor qaratishingiz zarur.

1. Texnologiyalashtirish asosida ifodalangan va bu bilan albatta tanishish zarur bo’lgan qoidalar, shu zahoti sizga tushuntirish bermaydi, faqat o’zlanayotgan

maqbul va samarali natijaga erishish uchun nima ish qilish zarurligini ko’rsatadi.

Har bir yo’l va vosita o’qituvchi-texnolog tomonidan, u intilayotgan,

yakuniy natijaga erishishga ko’rinarli qoshgan hissasi tomoni bilan baxolashi

zarur. Qoidaning maqbulligini talqin qila turib, e’tiborni nafaqat unga, uni

qo’llashni nazarda tutuvchi vaziyat yoki sharoitlarga qaratish zarur. Gap shundaki,

qoidalar odatda formula emas, boshqaruv xususiyatiga ega bo’ladi, modomiki

ularni qo’llash mumkin bo’lgan, ta’lim jarayoni sharoitida ayrim noaniqliklar bor. Bundan tashqari, avvalda shu narsani o’quv jarayoniga qo’llab, muvaffaqqiyatga erishgan o’qituvchi -amaliyotchi yoki hammaga ma’lum bo’lgan ta’lim berish texnologiyasining muallifida, shu qoidasiz umumlashtirishdagi xatoliklar tarqalgan. Mohiyat shundaki, barcha turli-tumanlikdan mavjud sharoitda va o’quv rejasida berilgan vaqtda ko’zlanayotgan natijaga erishishni kafolatli ta’minlaydigan, so’ngra esa undan shu sharoitga mos keladigan, ta’lim berish texnologiyasining -yagona majmuini loyihalashtirish mumkin bo’ladi. Endi mavzuga oid tushuncha va atamalarni qaraymiz.

― "Texnologiya" yunoncha so’zdan kelib chiqqan bo’lib, " techne"-mahorat,

san’at, malaka va “logos ” so’zi ta’limot ma’nolarini anglatadi. Bu atama ishlab chiqarish sohasidan o’zlashtirilgan.

― "Ishlab chiqarish texnologiyasi" -xomashyo, material, yarim tayyor

mahsulotlarni olish, ularni qayta tayyorlash yoki ularga ishlov berish yo’li va usullarining yig’indisi. Shunday yo’l va usullarni ishlab chiqaruvchi va

takomillashtiruvchi ilmiy fan.

― "Ta’limni texnologiyalashtirish" o’qitish jarayoniga texnologik yondashish

asosida ta’lim maqsadlariga erishishning eng maqbul yo’llari va samarali

vositalarini tadqiq qiluvchi va qonuniyatlarini ochib beruvchi pedagogik

yo’nalishdir.

― "Ta’limni texnologiyasi" mavjud sharoit o’rnatilgan vaqtda belgilangan

ta’limiy m aqsad va ko’zlanayotgan natijalarga kafolatli yerishishni vositali

ta’minlovchi muloqot axborot va boshqaruvchining eng qulay va o’qitish

vositalarining tartibli yig’indisi hamda ta’limiy jarayon subyektlarining hamkoriy harakatlari.

― "Pedagogik texnolog iya" pedagogik hodisa vat ta’limni texnologiyalashtirish

sohasidagi jarayonlarda qo’llaniladigan tushuncha.

― "Ta’limiy texnologiya" ta’lim olish shakllarini maqbullashtirishni o’z

vazifalari deb qo’yuvchi yangi butun ta’lim berish jarayonini hamda texnika viy va insoniy manbalarini hisobga olgan holda bilimlarning o’zlashtirish va ularning o’zaro harakatini yaratish, qo’llash va aniqlashning tizimli usuli (YUNESKO).

― "Pedagogik tizim"-shaxsning bor sifatlarini shaklllantirish uchun tashkiliy

maqsadga yo’naltirilgan va pedagogik ta’sir ko’rsatishni ko’zlangan, o’zaro

bog’liq vosita, usul, jarayonlarning yig’indisini ifoda qiluvchi aniq

yaxlitlikdir.(V.P Bespalko).

― "Fanni o’qitish uslubiyati" - ta’lim tizimida o’quv fanining ahamiyati va

o’rnini belgilaydi, uning vazifalari va o’qitish mazmunini aniqlaydi, o’quv fani bo’yicha qo’llanilayotgan usul, shakl va o’qitish vositalari bayonini o’z ichiga oladi. "Fanni o’qitish uslubiyati" dan “ta’lim texnologiyasi”ning (TT) farqi:

• TT "Qanday o’qitish kerak" dega savolga javob beradi? balki u o’quv

10 jarayonini qanday eng maqbul tashkil yetish kerak? degan savolga javob beradi:

• Aniq sharoitlardan kelib chiqqan va ma’lum natijalarga yo’nalgan aniq

pedagogik g’oyaga loyihalanadi;

• O’z natijalarini qayta ishlab chiqish bilan farqlanadi.

• Ta’lim oluvchilar va ta’lim beruvchilarga yo’naltirilgan darsning uslubiy

ishlanmalaridan farqli o’laroq, ta’lim olishda ularning o’z faoliyatlari hisobiga yutuq ta’minlanishiga yo’naltiriladi.

Uslubidan farqli o’laroq pedagog-texnologya:

• Tajriba o’tkazmaydi: u aniq belgilangan natija bilan ish olib boradi.

• Ajratilgan vaqt va mavjud sharoitlarda belgilangan maqsadlarni amalga

oshirishda gumon hosil qilmaydigan asoslangan o’qitish, modeliga tayanadi.

• U harakat qiladi, ta’limiy maqsadlar qo’yilgan va ko’zlanayotgan natijalar

shakllantirilganda, ta’lim berish jarayonining shartlari aniqlangandan so’ng harakat qilishni boshlaydi.

― “Konsepsiya”- umumiy g’oya yoki biror narsa to’g’risidagi tasavvur,

tushuncha, fikrlar tizimi.

― “KEYS-stadi” inglizcha so’zlardan kelib chiqqan bo’lib, " case"-to’plam, aniq

vaziyat, "stadi"-ta’lim ma’ nosoni anglatadi.

― “Grafikli organayzerlar (tashkil etuvchilar)” fikriy jarayonlarni

ko’rgazmali taqdim eti sh vositasi.

Grafikli organayzerlarni uch guruhga bo’lish mumkin.

1. Ma’lumotlarni tartiblashtirish va tarkibiy bo’lib chiqish o’rganilayotgan

tushunchalar (hodisalar, mavzular va shu kabilar) o’rtasida aloqa va aloqadorlikni o’rnatish vositalari ["insert"-jadvali, "klaster (tutam, bog’lam)" -sxemasi ,"toifalas h"-jadvali, "konseptual" jadval ]:

2. Ma’lumotlarni tahlil qilish, solishtirish va taqqoslash vositalari ("Venna"

diagrammasi, "SWOT-TAHLIL” jadvali ):

3. Muammoni aniqlash, tahlil qilish va uni hal etishni rejalashtirish vositalari

("nima uchun?"-sxemasi,”baliq skleti" chizmasi , “ qanday?” diagrammasi,

"pog’ona"-tuzilmaviy -mantiqiy chizma, "piramida" -chizmasi, "Nilufar guli"-

chizmasi).

Grafikli organizatordan ma’ruza jarayonida foydalanilsa samarali natija beradi.

1.2. O’quv fani bo’yicha ta’lim texnologiyasining tuzilishi va mazmunli

ko’rsatgichlari O’quv fani bo’yicha ta’lim texnologyasi quyi dagilardan kelib chiqib ishlabchiqiladi .

• OO’Yda ta’limni texnologi yalashtirish qoidasi:

• Fan bo’yicha o’quv-axborot maqsadi, tuzilmasi, mazmuni va hajmi:

• DTS tomonidan belgilangan, o’quv rejasida aniqlab b erilgan vaqtda va berilgan

sharoitida ta’lim berish maqsadiga erishishni kafolatlovchi ta’lim berish, muloqot, axborot va boshqaruvning yo’l va vositalarini tanlashning konseptual

yondashuvlari.

Endi ta’lim texnologiyasining tuzilishi haqida to’xtaymiz.

1 Kirish. Ta’limni texnologiyasing bu qismida “Elektr va magnetizm”kursidan

ta’lim berishni texno logiyalashtirishning dolzarbligi asoslanadi, o’quv fani

bo’yicha ta’lim texnologiyasining tuzilishi bayon etiladi va ma’ruza, amaliy va seminar mashg’ulotlariga loyihalangan ta’lim berish texnologiyasiga qisqa tavsiflar beriladi.

2 Ta’lim texnologiyasining (T T) konseptual asoslari. TT ning bu qismida

quydagilar yori tladi:

• O’quv fanining dolzarbligi maqsad va vazifalari, auditoriya soatlarining

umumiy hajmi va o’quv fanining namunaviy dasturiga muvofiq ularning mavzulari bo’yicha taqsimoti, ish turlari:

• O’quv fanining mazmuni, o’quv fanining namunaviy dasturiga muvofiq

o’quv fanining mavzu mazmuni bayon yetiladi;

• O’quv mashg’ulotlarida ta’lim texnologiyasini ishlab chiqishning konseptual

holatlari -ta’lim berish, muloqot, axb orot va boshqaruvning yo’li va vositalarini

tanlashning asosi bo’ladigan, ta’lim texnologiyasini loyihalash va

rejalashtirishning konseptual asoslari;

3. Ma’ruza, amaliy va seminar mashgulotlariga loyihalangan ta’lim

texnologiyasi: Har bir ta’l imiy texnologiya ta’lim texnologiyasi modeli , ta’limning texnologiya xaritasi, texnologiya xaritasiga ilovalardan iborat bo’ladi.

1. O’quv mashg’ulotlarini texnologk modeli.

Aniq fan va mavzu bo’yicha mashg’ulotning ta’lim modeli jadval ko’rinishida bo’lib unda quyidagilar ko’rsatiladi (1 jadval).

• Dastlabki ma’lumotlar: o’quv mavzusi, vaqti, talabalar soni;

• Shakl i (ma’ruza, seminar va boshq) va turi (masalan: muammoli ma’ruza va boshqalar), o’quv mashg’uloti rejasi tuzilishi, uning maqsadi, o’ quv faoliyatidan kuzatilayotgan natijalar, pedagogik vazifalar;

• Tanlangan ta’lim modeli: usullar, shakllar va o’qitish vositalari;

• Ta’lim berish sharoiti: maxsus jihozlangan guruhli shakllarda ishlashga

mo’ljallangan xonalar;

• Monitoring va baholashga asoslangan qaytar aloqaning yo’l va vositalari:

nazorat turi (yozma va og’zaki), nazorat shakli (tezkor-so’rov, test olish , taqdimot, o’quv topshiriqlari va boshqalar).

PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANING ILMIY -NAZARIY ASOSLARI

Ta’lim samardorligini yukori kutarish muammosiga texnologik yondashuv , dastlab AKSh da bundan 30 yillar oldin paydo buldi . U xolda uz uzidan juda kuplab savollar kelib chikadi . Nima uchun , pedagogika fanining ushbu yunalishi buyicha jaxon mikiyosida erishilgan muvoffakiyatlar tugrisida juda oz bilamiz ? Nima uchun pedagogik texnologiya tugrisida oliy ukuv yurtlarida zarur bilimlar berilmaydi ? Nima uchun bu boradagi kerakli pedagogik adabiyotlar yuk, bor bulsada juda oz mikdorda ? Sababi , pedagoik texnologiya bixeviorizm goyasi asosida yaratildi . Psixologiyada bu yunalishning asosiy muxim koidasi bulib, organizmga ta’sir etuvchi timulyatsiya va bu stimulyatsiyaga uning javobi urtasidagi bogliklikning bir tomonlamaligini tan olish xisoblanadi. Ushbu koida ta’lim jarayonini eksperimental tarzda urganishga va bu jarayonni boshkarishga xam alokasi bor. Yukoridagi omildan keli b chikib, biz xozircha organizm ichki jarayonida sodir bulayotgan uzgarishlarni bila olmaymiz , boshkacha aytganda tashki jarayonlarni urganish orkali bixoviorilar fakat tashki jaryonlarni urganish orkali stimul va unga javob urtasidagi bogliklikni urganish bilan chegaralanadilar. Bunday chegaralanganlik bixoviorizm axamiyatini pasaytirdi , chunki xar kanday nazariya bevosita tashki kuzatuvdan yashirin bulgan u yoki bu konuniyatlarni bilishni takazo etadi . Sobiq ittifoq davrida davrida turli goyalar tufayli bixoviorizm burjuaziyachi fan katoriga kiritilib bu urganish uchun man etilgan . Maslan: M.Razental taxriri ostida chikkan " Kiskacha falsafiy lugat " (1954 )yilda " bixoviorizm ingliz chadan - xulk degan ma’noni bildirib, u AKSh da xozirgi zamon burjuaziya psixologiyasida xukumronlik kiluvchi , reaksion okimlardan biri xisoblanadi". Albatta vaktlar utishi bilan bixeviorizm tugrisidagi fikrlar tubdan uzgarib bordi . Masalan : A.V. Petrovskiy va M.G. Yarashevskiylar taxriri ostida nashr etilgan (1990 y ). " Psixologiya " lugatida : " bixeviorizm goyasi ligvistika, antropologiya, satsiologiyalarga ta’sirini utkazadi va Kibernetikaga zamin yaratadi . Bixeviaristlar xulkini emperik va matematik metod bilan urganishda uz xissalarini kushdilar, ayniksa kator psixologik muammolarni ilgari surish , xamda organizmni yangi xulk shakllarini egallash bilan boglik masalalarni xal etishda katta rol uynaydi Bixeviorizm psixologiya soxasini kengaytirish bilan birga tashki , tankid tanani reaksiya berish masalasini kiritdi . Shuni aloxida takidlash kerakki , " bixeviarist". AKShda juda obro‘li kasb bulib, yukori xak oladigan mutaxassis xisoblanadi. Bixevarizm asoschilari J. Uotson, E.Torondayk, S.Pressi , B.Skinnerlar xisoblanadi . B,Skinnerni programmalashtirilgan ta’limining " otasi " deb bilishadi va pedagogik texnalogiyani davochisidir. Shu narsa dikkatga sazovorki , 1970 yillarda xali bixeviarizm " burjuaziya" fani sifatida tankid kilinayotgan bir paytda N.D.Nikondarov uzining " Programmalashtirilgan ta’lim va kibernetika goyasi " nomli ishida E.Radkorfning tadkikot natijalarini keltirib, sh unday deydi : " bixeviarizm atrofda kizikarli va foydali ishlar paydo bulishi mumkin, bixeviarizmning nazariy yunalishiga tankidiy munosabat, bu soxa tarafdorlarining nazariy fikrlarin urganishdan bosh tortish bulib kolmasligi kerak". Bixeviarizmni rad etish ta’lim nazariyasiga munosabatda Amerika va sovet pedagogikasi urtasida turlicha karashlarni yuzaga kelishiga sabab buldi . 1933 yilda nashr etilgan Rossiya Pdagogik Etsiklopediyasda " Xozirgi zamon ang lo - amerika pedagogikasida " didaktika" termini kullanilmaydi , ta’lim nazariyasi asosan pedagogik psixolgiya soxasidagi ishlarda yoritilib kelinadi xolos". Didaktikaning kullab intuativ - akliy kurash xolatlaridan farkli ularok amerikaning pedagogik psixologiyasi ekspiremental psixologiyaning anik metodlariga asoslangan , va u shuning uchun amaliyotga chikishi boy imkoniyatlarni beradi . Shuni ta’kidlab utish zarurki , oxirgi un yillikda mavjud usha ikki nazariy fikrlarni uzaro boyishi , xamfikrlilik sezilarli tarzda kuzga tashlanadi . Bixeviaristlarning ishlari testologiyani hakillanishiga yordam beradi , lekin u xam pedagogik texnologiya kabi " burjuaziya" fani katoriga kiritili b, uni umuman inkor kilindi . Mustakil O‘zbekiston MDX mamlaktlari ichida brinchi bulib dunyo pedagogika faniga yul ochdi va olimlar oldiga chet elning shu soxadagi eng ilgor, kullasa buladigan va yukori natija beradigan goyalarni amaliyotga tadbik etish va bu yulda uzimizning an’ana va tajribalarimizda keng foydalanishga imkon yaratib beradi . Pedagogik ta’lim jarayonida talabalarning aktiv faoliyatini Bu an’anaviy ukuv jarayonida ta’lim maksadi kandaydir noanik bulib, fakat uzlashtirish tushunchasida xulosalanadi . Ta’limiy jarayon kupincha tajribali ukituvchilar faoliyati asosida yulga kuyiladi. Umuman olganda, xususiy metodikalarni , ilgor tajribali ukituvchilar faoliyatin i targib kilish vakti utib ketdi va ular xech kachon ukitishni samarali kafolatlangan xolda sistemali va maksadga muvofik tashkil etishni ta’minlay olmaydi . Buning ustiga xozirgi ukitish metodlari va rakobatbardosh kadrlar tayyorlashda jamiyat extiyoji urtasidagi ziddiyatlar shaxs rivojlanishi va uning ma’lumiy extiyojlarini kondirishga yetarli bulmay koldi . Dastlabida, ta’limni reproduktiv darajasida ukitishga texnologik yondoshuvning umumiy tavsifini kurib utamiz . Malumki , reproduktiv ukitish , o’quvchilarga xarakatni oldindan koidaga tayanib, namunaviy xolat kurinishida uzlashtiradi. Xolatda reproduktiv daraja uchun ukitish , anik kayd etilgan va olinajak natijani oldindan belgilab kuyilgan ishlab chikaruvchi konvoer jarayoni sifatida tashkil etiladi . Ukuv materiali oldindan anik ishlab chikilgan ukuv maksadlar asosida, ayrim bulak -frogmentlarga modul taksimlanadi va xar bir fragment test va korreksion kushimchalar bilan davom ettiriladi. Ukuv ishlari etalon natijaga erishuviga muljallangan. Bu muljal kizikuvchanlik, munozara va uzaro inkor etmaydi . Bir vaktni uzida u ta’limni butun yunalishiga reproduktiv xarakter kasb etadi . Texnologik yondashuvdan foydaoanish kuyilgan ukuv maksadiga erishishni kafolatlaydi. Pedagogik texnologiya pedagog olimlar dikkatini jalb kilgan " ukuv jarayoni texnologiyasi " sifatida karaldi . Tizimli yondashish ta’siri ostida asta sekinlik bilan pedagog texnologiya moxiyatiga aniklik kiritila borildi va rus olimasi N.F. Talizina uning moxiyatini " elgilangan ukuv maksadiga erishishning usullarini aniklashdan iborat " deb tushuntirdi . Yukoridagi keltiril gan ta’riflardan kurinib turibdiki utgan yillarda pedagogic texnologiya ukuv jarayonini belgilangan ta’lim maksadi va mazmunidan kelib chikib loyixalash deya ifodalandi . Bu bir jixatdan tugri lekin teranrok fikr yuritilsa , uni ng bir yoklamaliligi yakkol kuzga tashlanadi yoki bunday yondoshishda o’quvchi shaxsi inkor etilyapti . Bu kamchilikni brinchi bulib, V.P. Bespal’ko paykadi va uzining yirik asarida" pedagogik texnologiya bu ukituvchi moxiyatiga bogl ik bulgan xolda pedagogic muvofakkiyatni kafolatlay oladigan o’quvchi shaxsni shakillantirish , jarayonining loyixasida " deya ta’riflaydi . Shu urinda takidlash joizki , 80 - yillardayok V.P. Bespalko tomonidan " pedagogic texnologiya" nin g ilmiy maktabi yaratildi va makola muallifi xam shu dargoxda taxsil olganligini aloxida fikr bilan tilga oladi . Kator yillar davomida pedagogik texnologiya nazariyasi va amliyot bir biriga boglik

bulmagan xolda urganib kelindi va u turli faoliyat doirasida edi . Bugungi kunda mutaxassilarning ilmiy saloxiyatini birlashtirilsa mamlakatimizda xam imkoniyatlar mavjud. Nazariya va amaliyot birligining ta’minlanishi zamonaviy pedagogik texnalogiyaning asl moxiyatini aniklashga yul ochadi . Bizning fikrimizcha , yangi pedagogik texnalogiyani pedagogika fanining aloxida tarmogi sifatida yoki fakat ta’lim amaliyotini mukobullashtirishga yunaltirilgan tizim deb karash mumkin xolos. Pedagogik texnalogiya bu soxadagi nazariy va amaliy izlanishlarni birlashtirish doirasidagi faoliyat yunalishllarini aniklaydi . Bu yerda izlanishning moxiyati -pedagogik tizimni tashkil etuvchi elementlarni urganish asosida yangilashdan iborat . Sababi , xar kanday ukuv - tarbiyaviy jarayonni tashkil etish u yoki bu pedagogik tizimni aks ettiradi . Demak, pedagogik texnologiya amaliyot ga joriy etish mumkin bulgan ma’lum pedagogik tizimning loyixasidir. Unda pedagogik tizim tarkibi nimalardan iborat ? Pedagogik tizim uzaro boglik bulgan vositalar, usullar va jarayonlar yigindisi bulib, shaxsdan muayyan sifatlarni shakillantirishga pedagogik ta’sir etishni maksadga muvofik tarzda amlga oshi radi . Binobarin xar bir jamiyatda shaxsni shakillantirish maksadi belgilab olinadi va unga mos ravishda pedagogik tizim mavjud bulishi kerak. Agar maksad uzgarsa, tizim xam uzgarishi mukarrardir. " Kadarlar tayyorlash Milliy dasturi " jamiyatda davlat va olia oldida uz javobgarligini xis etadigan , xar tamonlam rivojlangan shaxsni tarbiyalashni asosiy maksad kilib kuydi . Demak, milliy dastur bizda ta’lim va tarbiya soxasidagi davlat buyurtmasi sifatida kabul kilinayapti . Fkat ijtimoiy buyurtmasigina ta’lim va tarbiyaning umumiy maksadi va vazifalarni anik belgilab beradi yoki oliy ta’lim uchun pedagogik tizimning mavjudlik shartlarini kafolatlaydi . Kuyda barcha ta’lim turlari uchun umumiy bulgan pedagogik tizim loyixasi . Olib borilgan ilmiy - tadkikot ishlarining natjalari xar kanday pedagogik tizim uzaro boglik bulgan kuydagi invintativ elementlardan tashil topishini kursatib beradi .

1. talabalar

2. ta’lim maksadlari

3. ta’lim mazmuni

4. didaktik jarayon

5. tashkiliy shakillari

6. pedagog yoki UTV

7. Ijtimoiy buyurtma

Shunday ekan , pedagogik texnologiyani kanday yangilash mumkin?

E’tiborni yukorida keltirilgan pedagogik tizim tuzilishiga karataylik . Bu tizimga uzluksiz ravishda ijtimoiy buyurtma uz ta’sirini kursatadi va ta’lim - tarbiya maksadini umumiy xolda belgilab beradi .

" Maksad" esa pedagogik tizimning bosh bugini xisoblanib, u kolgan elementlarni uz navbatida yangilash zaruriyatini keltirib chikaradi . " Kadrlar tayyorlash milliy dasturi " ta’lim - tarbiyaning yangi yunalishga burdi , ya’ni " Utmishdan kolgan mafkuraviy karashlar va sarkitlardan tula xalos etish , rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuksak ma’naviy va axlokiy talablarga javob beradigan yukori malakali kadrlar tayyorlash " deb belgiladi . Demak, ta’lim - tarbiyaning maksadi yangilandi , unga mos xolda mazmunning yangilanishi tabiatidir. Ta’lim mazmuni ukuv dasturlari , kullanma va darsliklarda uz ifodasini topadi . Shu munosabat bilan olimlarimizga fan soxalari buyicha ta’lim mazmunini ishlab chikish kabi sharafli ma’suliyati yuklatildi . Shunday kilib, pedagogik tizimda didaktik masalalarning uz yechimlarini topishi Milliy dastur goyalarini ruyobga chikarishning muxim boskichidir. Agar pedagog kulida bilimga chankok iktidorli talabalar- o’quvchilar fan maksadiga mos mazmun- dastur, ukuv kullanma, darsli klar mavjud bulsa, u didaktik jarayonni uvoffakiyatli amalga oshirish uchun bilish faoliyatining tashkiliy shakillaridan samarali foydalanib yangi pedagogik texnologiyani amaliyotga izchil va ketma - ket joriy etish mumkin. Shun day kilib, ta’lim tarakkiyotining xakkoniy xarakatlantiruvchi kuchi sifatida mavjud didaktik masalalar va unga mos keladigan pedagogik texnologiya asosida okilona kurilgan pedagogik tizim xizmat kiladi .

TA’LIMGA TURLICHA YONDASHUVNING TA’LIM SAMARADORLIGINI OSHIRISHDAGI ROLI

Bundan asosan : muammolarni yechish kobiliyatlarni rivojlantirish , yangi , oxirigacha ochib berilmagan tajribalarni , mustakil uzlartirish , yangicha xarakat kilish usullarni izl ab topish , shaxsiy fikrlar yuzaga keltirishni maksad kilib kuyiladi . Izlanuvchan - tadkikot modeli bilan ta’lim mazmuni va jamiyat bilan uzaro bogliklik shaxsning tadkikodchilik urni uning faoliyatini ijodiy xarakteri bilan bevosita bglik. Bu urinda pedagok ukituvchilar ukuv faoliyatiga raxbarlikda demokratik, ragbatlantiruvchi yul tutadi , ularning shaxsiy tashabbusini kuvvatlaydi , xamkorlikni amalga oshiradi , ukuv faoliyatini operativ - texnik tomonlarini egall aguncha fikr va mativlarni birinchi planga olib chikadi . Shuni aloxida kayd etish zarurki , pedagogikada texnalogik va tadkikot yondoshuvlari kerak: xarakterni uzining kullash soxasi bor va ularni eng makul uzviyligi xam xisobga ol inishi kerak. E’tiborga loyik joyi shu yerdaki , texnalogik yondashuv an’anaviy ukuv jarayoniga nafakat kompleks tadbik etilishi mumkin, balki elementlari buyicha xam kullasa buladi . Kafolatlangan natija bilan ukitishning texnologik jarayonga aylantirish mumkinmi ? Kanday kilib oddiy ukituvchi yukori samaradorlik darajasida ukit ish mumkin ?

1. Identifitsiyalashgan ukuv maksadi

2. B. Blum bilish soxasida ukuv maksadlari taksanomiyasi

3. Ukuv maksadlarining asosiy kategoriyalari

4. Ukuv maksadlari katalogi

5. Ekvivalent amaliyotining koidasi

6. Analogik amaliyotning koidasi

7. Mustaxkamlovchi reaksiyalar koidasi

8. Bilimlarni diffrensial tarzda mustaxkamlash koidasi

Ukuv jarayonini loyixalash boskichga aloxida e’tiborni karatadi . Ma’lumki , sanoatda xozirgi zamon texnologiyasi mexnatni keng tarzda taksimlashni kuzda tutadi . Maxsulotni loyixalash va ularni tayyorlash texnalogiyasi yukori malakali mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi . Bu urinda maxsulot ishlab chikaruvchilar texnik xujjatlarga kat’iy amal kiladilar bu esa urtacha toifadagi mutaxassisga xam uta murakkab vazifani bajarish va ukori , yakuniy maxsulot olishga imkon beradi . Pedagogik texnologiyada xam ukuv jarayonini loyixalash va ukitishning oxirgi natijasiga aloxida e’tibor beriladi . Bu urinda shuni unitmaslik kerakki , pedagogic texnologiyani uzlashtirishning boshlan ich boskichida didaktik material larni ishlab chikarishni eng tajribali usulbchi pedagoglarga topshirish maksadga muvofik. Ta’lim tizimida pedagogik texnologiya paydo bulganiga, ukitish jarayonini anik va samarali koidalari ishlab chikilmagan edi . Pedagogik texnologiya ukitish jarayonidagi ana shu bushlikni tuldirishni maksad kilib kuyadi va pedagogga ushbu loyixani amalga oshirish keng imkoniyat kolidiradi . Pedagogik texnologiyani uziga xosligi , shundaki , u rejalashtiri lgan ukuv maksadlariga erishishni kafolatlaydigan ukuv jarayonini konstruksiyalaydi va amalga oshiradi . Texnologik yondashuv oyixalashtirilgan natijani ruyobga chikaruvda konstruktiv , belgilangan sxemalarni beradi . Maksadga muljal olish , joriy natijalarni tashxis asosida tekshirish , ukitishni ayrim urganadigan epizodlarga bulish - ukuv jarayonini kurinishidagi bu barcha kurinishlar xozirgi davrda yukorida keltirigan ukitish goyalari da mujassamlashgan. Kuydagi asosiy xolatni uz ichiga oladi . - Ukitish maksadini umumiy kurinishi :

- Maksadni umumiy formulirovkasidan uni konkretlashtirishga karab utish :

- O’quvchilar urganganlik darajasini dastlabki baxolash :

- Ukuv xolatlarini yigindisi ( bu boskichda operativ kayta aloka asosida ukitishni korreksiyalash sodir buladi ) :

- Natijalarni baxolash:

Mana shu tarzda tuzilishga ega bulgan ukuv jarayoni modul xarakteri kasb etadi va turli mazmun bilan tuldirilgan , asosli birikmalardan tashkil topgan umumiy kurinishda buladi . Pedagog xarakterining ushbu siklik algoritimi , ushbu xolatni kup marotabalab takrorlanishi yangi va yangi mazmun bulaklariga kullanilishi ukuv jarayonini tezlashtirish butunicha inkor etadi .