Ilgarilari insonlarning fikricha yer shunchalik kattaki biz xohlasak ham atrof


Download 1.15 Mb.
bet3/3
Sana09.03.2023
Hajmi1.15 Mb.
#1256390
1   2   3
Bog'liq
document-merge63fe3e242cdcf

IQLIM MINTAQALARI


Iqlim mintaqalari – Yer sharining kenglik yo‘naiishi bo‘yicha cho‘zilgan va ma’lum iqlimiy ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadigan sohalaridir (Yu. Petrov 2010).
Yer yuzasida quydagi asosiy iqlim mintaqalari mavjud: ekvatorial (qishda

+260 C, yozda +260 C), tropik (qishda +120 C, yozda +350 C), mo‘tadil (qishda - 120 C, yozda +200 C), Qutbiy (qishda -400 C, yozda 00 C) (Janubiy yarim sharda – antarktika, Shimoliy yarim sharda - arktika,). Bu iqlim mintaqalar asosiy hisoblanadi, negaki yuqoridagi iqlim mintaqalarida yil davomida aynan shu hududlarga xos bo‘lgan bir xil havo massalari ustunlik qiladi.







«sub» prefix (old qo‘shimchasi) bor (lotincha - «ostida»).
Oraliq iqlim mintaqalarining havo massalari fasllar bo‘yicha o‘zgarib turishini ko’rishimiz mumkin. Oraliq iqlim mintaqalari asosiy iqlim mintaqalari





Iqlim mintaqasi

Iqlim turi

O‘rtacha harorat

Atmosfera yog‘inlari rejimi va miqdori

Atmosfera sirkulyasiyasi va hukumron shamollar

Hudud

Qishda

Yozda

Ekvatorial

Ekvatorial

+26 °С

+26 °С

2000 mm, yil davomida,

Past atmosfera bosimi oblastida iliq va nam ekvatorial havo oqimlari shakllanadi

Afrika, Janubiy Amerika va Okeaniya Ekvatorial oblastlari

Subekvatorial



Tropik mussonli

+20 °С

+30 °С

2000 mm Asosan musson paytida

Mussonlar

Janubiy va Janubi- sharqiy Osiyo, G‘arbiy va Markaziy Afrika, Shimoliy Avstraliya

Tropik

Quruq tropik

+ 12°С

+35 °С

200 mm, yil davomida

Passatlar

Shimoliy Afrika, Markaziy Avstraliya

Subtropik



O‘rta yer dengizi

+7 °С

+22 °С

500 mm, asosan yilning sovuq davrida

Yozda – yuqori atmosfera bosimidagi antitsiklonlar; qishda–siklonlar

O‘rta yer dengizi, Janubiy Afrika, Janubi-g‘arbiy Avstraliya, G‘arbiy Kaliforniya

Quruq subtropik

0 °С

+40 °С

120 mm, yil davomida

Quruq kontinental havo massalari

Har ikki yarimsharda materiklarning 30 va 45 °C lar oralig’idagi ichki qismi

Mo‘‘tadil

Mo‘tadil dengiz

+2 °С

+ 17°С

1000 mm, yil davomida,

G‘arbiy shamollar

Yevroosiyo va Shimoliy Amerikaing g‘arbiy qismlar

Mo‘tadil kontinental

-15 °С

+20 °С

400 mm Yil davomida,

G‘arbiy shamollar

Materiklarning 1 ichki qismlaridagi 40–45 °C dan qutb
doiralarigacha

Mo‘tadil mussonli

-20 °С

+23 °С

560 mm Asosan yozgi musson paytida.

Mussonlar

Yevroosiyoning sharqiy chekkasi

Subqutbiy

Subarktika

-25 °С

+8 °С

200 mm yil davomida

Siklonlar ustuvor

Yevroosiyo va Shimoliy Amerika shimoliy chekkasi

Subqutbiy

Subantarktika

-20 °C
past

0 °C
atrofi da

500 mm gacha yil davomida

Siklonlar ustuvor

60° j.k dan janubiy yarimshar akvatoriyasigacha.

Qutbiy (arktika yoki antarktika)

Qutbiy (arktika yoki antarktika)

-40 °С

0 °С

100 mm yil davomida

Antitsiklonlar ustuvor


1

Shimoliy muz okeani akvatoriyasi va Antarkti2da materigi

Iqlim mintaqalariqisqacha ta’rifi
Ekvatorial iqlim Bu iqlim turida nam va issiq ekvatorial havo

katta bo‘lganligi sababli ekvatorial iqlimda mavjud tuproqlar botqoqlashgan, ushbu mintaqaga xos qalin va baland nam o‘rmonlar mavjud. Ekvatorial iqlim mintaqasi hukumronlik qiladigan hududlar Indoneziya arxipelagining katta qismida hamda Osiyoning Tinch va Hind okeanlariga tutashgan yerlari ustida hosil bo’ladi.











mavsum boshlanadi. Subekvatorial iqlim mintaqasida yog‘ingarchilik miqdori juda notekis taqsimlangan.










bo’ylarida +20 °C gacha o‘zgaradi. Kun davomida haroratning o‘zgarishi katta bo’lib: yoz faslida kunduzi harorat +40-45 °C gacha isib, tunda +10-15 °C gacha pasayib ketishi kuzatiladi. Tropik iqlim mintaqalarida cho‘llar zonasi ko‘p uchraydi, masalan Afrikadagi eng yirik tropik iqlimli cho’l Sahroi Kabirdir. Boshqa hududlarga qaraganda namroq zonalarda bargli o‘rmonlar va savannalar




mintaqasining yoz tropik jaziramasiga xos bo’lsa, qishi esa ancha salqindir. Yoz faslida o‘rtacha oylik harorat +22 °C tashkil qilsa, qishda esa -3 °C ga teng bo’ladi. Ammo qutbiy havo oqimlarining kelishi natijasida havo harorat -10-15 °C gacha pasayishi mumkin, bazi vaqtlarda kuchli sovuq bo‘ladi (-25 °C gacha).








soladigan bo’lsak mo’tadil mintaqaning asosiy quruqlik qismi shimoliy
esa siklonlardir. Mo’tadil iqlimning boshqa iqlim mintaqalardan asosiy farqi 4 ta faslning mavjudligidir: ulardan asosiylari ikkita bo’lib, birinchisi iliq yoz bo’lsa, ikkinchisi sovuq qishdir. Qolganlari esa bahor va kuz oraliq mavsumlari hisoblanadi. Iqlim mintaqasining eng sovuq oyida o‘rtacha harorat odatda 0°C dan past, eng iliq oyda o‘rtacha harorat +15°C dan yuqori bo’ladi. Mo’tadil iqlimda qish mavsumida yer sirtida qor saqlanadi. yog‘ingarchilik asosan ko‘p esuvchi g‘arbiy shamollar tufayli olib kelinadi. Qirg‘oq bo’yi hududlarda yillik 1000 mm dan, materiklar ichki qismida 100 mm gacha yog‘ingarchilik kuzatiladi.

Subqutbiy (subantarktika/subarktika) iqlim
arktika va mo’tadil iqlim mintaqalarining oralig’ida joylashgan iqlim mintaqasi subarktika iqlim mintaqasi deyiladi. Qishda arktika, yozda mo’tadil havo massalari ustunlik qiladi. Yozi sovuq va qisqa – iyul oyida kunduzgi havo harorati kam hollarda +15 °C dan yuqori ko‘tarilishi mumkin, kechasi esa 0…+3 °C ga



















qismi okean yuzasi bilan qoplangan bo’lib, yillik yog‘inlar miqdori 500 mm ga teng.

Qutbiy iqlim janubiy 65° va shimoliy 70°
yerda muz juda katta issiqlikni yutadi va qor, shuning uchun ham

2
oylarining o‘rtacha havo harorati 0 °C dan ortmaydi, qishda esa – 20–40 °C bo’ladi.

Qiziqarli ma’lumot


































9

























Download 1.15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling