Ilgarilari insonlarning fikricha yer shunchalik kattaki biz xohlasak ham atrof

IQLIM MINTAQALARI

Iqlim mintaqalari – Yer sharining kenglik yo‘naiishi bo‘yicha cho‘zilgan va ma’lum iqlimiy ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadigan sohalaridir (Yu. Petrov 2010).
Yer yuzasida quydagi asosiy iqlim mintaqalari mavjud: ekvatorial (qishda

+26⁰ C, yozda +26⁰ C), tropik (qishda +12⁰ C, yozda +35⁰ C), mo‘tadil (qishda - 12⁰ C, yozda +20⁰ C), Qutbiy (qishda -40⁰ C, yozda 0⁰ C) (Janubiy yarim sharda – antarktika, Shimoliy yarim sharda - arktika,). Bu iqlim mintaqalar asosiy hisoblanadi, negaki yuqoridagi iqlim mintaqalarida yil davomida aynan shu hududlarga xos bo‘lgan bir xil havo massalari ustunlik qiladi.







«sub» prefix (old qo‘shimchasi) bor (lotincha - «ostida»).
Oraliq iqlim mintaqalarining havo massalari fasllar bo‘yicha o‘zgarib turishini ko’rishimiz mumkin. Oraliq iqlim mintaqalari asosiy iqlim mintaqalari

Iqlim mintaqasi	Iqlim turi	O‘rtacha harorat		Atmosfera yog‘inlari rejimi va miqdori	Atmosfera sirkulyasiyasi va hukumron shamollar	Hudud
		Qishda	Yozda
Ekvatorial	Ekvatorial	+26 °С	+26 °С	2000 mm, yil davomida,	Past atmosfera bosimi oblastida iliq va nam ekvatorial havo oqimlari shakllanadi	Afrika, Janubiy Amerika va Okeaniya Ekvatorial oblastlari
Subekvatorial	Tropik mussonli	+20 °С	+30 °С	2000 mm Asosan musson paytida	Mussonlar	Janubiy va Janubi- sharqiy Osiyo, G‘arbiy va Markaziy Afrika, Shimoliy Avstraliya
Tropik	Quruq tropik	+ 12°С	+35 °С	200 mm, yil davomida	Passatlar	Shimoliy Afrika, Markaziy Avstraliya
Subtropik	O‘rta yer dengizi	+7 °С	+22 °С	500 mm, asosan yilning sovuq davrida	Yozda – yuqori atmosfera bosimidagi antitsiklonlar; qishda–siklonlar	O‘rta yer dengizi, Janubiy Afrika, Janubi-g‘arbiy Avstraliya, G‘arbiy Kaliforniya
	Quruq subtropik	0 °С	+40 °С	120 mm, yil davomida	Quruq kontinental havo massalari	Har ikki yarimsharda materiklarning 30 va 45 °C lar oralig’idagi ichki qismi
Mo‘‘tadil	Mo‘tadil dengiz	+2 °С	+ 17°С	1000 mm, yil davomida,	G‘arbiy shamollar	Yevroosiyo va Shimoliy Amerikaing g‘arbiy qismlar
	Mo‘tadil kontinental	-15 °С	+20 °С	400 mm Yil davomida,	G‘arbiy shamollar	Materiklarning ^1ichki qismlaridagi 40–45 °C dan qutb doiralarigacha
	Mo‘tadil mussonli	-20 °С	+23 °С	560 mm Asosan yozgi musson paytida.	Mussonlar	Yevroosiyoning sharqiy chekkasi
Subqutbiy	Subarktika	-25 °С	+8 °С	200 mm yil davomida	Siklonlar ustuvor	Yevroosiyo va Shimoliy Amerika shimoliy chekkasi
Subqutbiy	Subantarktika	-20 °C past	0 °C atrofi da	500 mm gacha yil davomida	Siklonlar ustuvor	60° j.k dan janubiy yarimshar akvatoriyasigacha.
Qutbiy (arktika yoki antarktika)	Qutbiy (arktika yoki antarktika)	-40 °С	0 °С	100 mm yil davomida	Antitsiklonlar ustuvor 1	Shimoliy muz okeani akvatoriyasi va Antarkti^2da materigi

Iqlim mintaqalariqisqacha ta’rifi
Ekvatorial iqlim Bu iqlim turida nam va issiq ekvatorial havo

katta bo‘lganligi sababli ekvatorial iqlimda mavjud tuproqlar botqoqlashgan, ushbu mintaqaga xos qalin va baland nam o‘rmonlar mavjud. Ekvatorial iqlim mintaqasi hukumronlik qiladigan hududlar Indoneziya arxipelagining katta qismida hamda Osiyoning Tinch va Hind okeanlariga tutashgan yerlari ustida hosil bo’ladi.

mavsum boshlanadi. Subekvatorial iqlim mintaqasida yog‘ingarchilik miqdori juda notekis taqsimlangan.










bo’ylarida +20 °C gacha o‘zgaradi. Kun davomida haroratning o‘zgarishi katta bo’lib: yoz faslida kunduzi harorat +40-45 °C gacha isib, tunda +10-15 °C gacha pasayib ketishi kuzatiladi. Tropik iqlim mintaqalarida cho‘llar zonasi ko‘p uchraydi, masalan Afrikadagi eng yirik tropik iqlimli cho’l Sahroi Kabirdir. Boshqa hududlarga qaraganda namroq zonalarda bargli o‘rmonlar va savannalar




mintaqasining yoz tropik jaziramasiga xos bo’lsa, qishi esa ancha salqindir. Yoz faslida o‘rtacha oylik harorat +22 °C tashkil qilsa, qishda esa -3 °C ga teng bo’ladi. Ammo qutbiy havo oqimlarining kelishi natijasida havo harorat -10-15 °C gacha pasayishi mumkin, bazi vaqtlarda kuchli sovuq bo‘ladi (-25 °C gacha).








soladigan bo’lsak mo’tadil mintaqaning asosiy quruqlik qismi shimoliy
esa siklonlardir. Mo’tadil iqlimning boshqa iqlim mintaqalardan asosiy farqi 4 ta faslning mavjudligidir: ulardan asosiylari ikkita bo’lib, birinchisi iliq yoz bo’lsa, ikkinchisi sovuq qishdir. Qolganlari esa bahor va kuz oraliq mavsumlari hisoblanadi. Iqlim mintaqasining eng sovuq oyida o‘rtacha harorat odatda 0°C dan past, eng iliq oyda o‘rtacha harorat +15°C dan yuqori bo’ladi. Mo’tadil iqlimda qish mavsumida yer sirtida qor saqlanadi. yog‘ingarchilik asosan ko‘p esuvchi g‘arbiy shamollar tufayli olib kelinadi. Qirg‘oq bo’yi hududlarda yillik 1000 mm dan, materiklar ichki qismida 100 mm gacha yog‘ingarchilik kuzatiladi.

Subqutbiy (subantarktika/subarktika) iqlim
arktika va mo’tadil iqlim mintaqalarining oralig’ida joylashgan iqlim mintaqasi subarktika iqlim mintaqasi deyiladi. Qishda arktika, yozda mo’tadil havo massalari ustunlik qiladi. Yozi sovuq va qisqa – iyul oyida kunduzgi havo harorati kam hollarda +15 °C dan yuqori ko‘tarilishi mumkin, kechasi esa 0…+3 °C ga



















qismi okean yuzasi bilan qoplangan bo’lib, yillik yog‘inlar miqdori 500 mm ga teng.

Qutbiy iqlim janubiy 65° va shimoliy 70°
yerda muz juda katta issiqlikni yutadi va qor, shuning uchun ham

2
oylarining o‘rtacha havo harorati 0 °C dan ortmaydi, qishda esa – 20–40 °C bo’ladi.

Qiziqarli ma’lumot

9