“Ilk yoshli bolalar nutqi taraqqiyoti pedagogik muammo sifatida.”

“MTTda Davlat talablari asosida bolalar nutqini rivojlantirishning usullari”

TUVALOVA GULCHIROY ERKIN QIZI

Nutq taraqqiyotida uch yo’nalish aniq ajratiladi:

1) so’z ustida ishlash;

2) so’z birikmasi va gap ustida ishlash;

3) bog’langan nutq ustida ishlash.

Nutqning fonetik tarkibini o’zlashtirish 1 yoshning oxirlariga kelib boshlanadi. Maktabgacha ta’lim yosh davrining boshiga kelib, bolalar asosan boshqa bir yo’nalish - neobixevioristik yo’nalishga muvofiq bolaning katta kishiga bo’lgan munosabati bu — kishi bolaning birlamchi, organik yehtiyojlari (oziq-ovqat, issiqlik, qulaylikka bo’lgan yehtiyojlarni)ni qanchalik qondirishi bilan belgilanadi.

Nutq - kishi faoliyatining turi, til vositalari (so’z, so’z birikmasi, gap) asosida tafakkurini ishga solishdir. Nutq o’zaro aloqa va xabar, o’z fikrini his-hayajon bilan ifodalash va boshqalarga ta’sir etish vazifasini bajaradi. Shu bilan birga nutq insonning ma’naviy komil inson bo’lib yetishiga xizmat qiladi.

Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar nutqining rivojlanishi ularning faoliyati, muloqoti bilan uzviy bog’liqdir. Bola jumlalarning mazmuni va shaklidagi o’zgarish uning muloqot shakllari o’zgarishi bilan bog’liq bo’ladi. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolaning nutqi sotsial kontaktlarni o’rnatish fiinksiyasini bajara boshlaydi. Buning uchun yesa bolada ichki nutq tarkib topishi, monologik xususiyat kasb yetib borishi lozim bo’ladi.

Kichik guruh - bolalari tarbiyachining hikoyasini eshitib, uning savollariga javob bera olishi, mavzulardagi rasm yuzasidan suhbatlarda ishtirok etishi bilan birga, avval eshitgan ertak va hikoyani xotirasida tiklab , uning mazmunini buzmasdan aytib bera olishlari lozim.

O’rta va katta guruhlarda bolalar nutqini rivojlantirish bo’yicha quyidagi vazifalarni amalga oshirish kerak:

• Tevarak atrof bilan tanishtirish, nutq o’stirish lug’utini boyitish;
• Nutqning gramatik tomonini shakllantirish;
• Nutqning tovush ma’daniyatini tarbiyalash;

Tayyorlov guruhda – bolalar nutqini rivojlantirish bo’yicha quyidagi vazifalarni amalga oshirish kerak:

• Tevarak atrof bilan tanishtirish, nutq o’stirish lug’utini boyitish;
• Nutqning gramatik tomonini shakllantirish;
• Nutqning tovush ma’daniyatini tarbiyalash;
• So’zlashuv nutqini shakllantirish;
• Hikoya qilishga o’rgatish;
• Badiiy adabiyot bilan tanishtirish;
• Bolalarni savodga o’rgatishga atyyorlash;

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

• Mirziyoyev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. –T.: “O‘zbekiston”. – 2017.
• Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz. - T.: “O‘zbekiston”, 2017. - 488 b.
• Xasanboeva O. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasi – T. O‘qituvchi 1996 y.
• Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari. T.: 2018
• Ilk qadam o‘quv dasturi. T.: 2018.
• Jo’raqulov R. To’xtayeva Sh. “MTMlarning kichik guruhlarida bolalar nutqini o’stirish bo’yicha uslubiy tavsiyalar” Samarqand, 1991 yil.
• Jo’raqulov R. “Bolalar nutqini o’stirish” Samarqand,1994 yil.
• Kichik yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish. Samarqand – “O‘zbekiston” –2001 yil.